دلایل رایج درد گردن و شانه چیست؟

ستون مهره‌های گردنی (cervical spine)، یعنی همان بخشی از ستون فقرات که با گردن در ارتباط است، از هفت استخوان نسبتا کوچک و بسیار متحرک، به‌علاوه‌ی رباط‌ها، عضلات، دیسک‌های جذب شوک و غیره تشکیل شده است.

به‌خاطر اندازه و پیچیدگیِ این قطعاتِ به هم متصلِ متحرک، گردن نسبت به ساییدگی‌های مهره‌ها که منجربه آرتروز می‌شود و همین‌طور جراحت و اختلالات موضعی آسیب‌پذیر است.

یکی از شایع‌ترین انواع درد شانه و دست که به واسطه‌ی مشکل گردن ایجاد می‌شود، رادیکولوپاتی گردنی (cervical radiculopathy) نام دارد.

هر چند درد از نشانه‌های رادیکولوپاتی است، اما این فهرست به همین جا ختم نمی‌شود. نشانه‌های رادیکولوپاتی زمانی ایجاد می‌شوند که چیزی، خواه یک فتق دیسک، کیست سینوویال یا بخش دیگری از بافت که به‌طور طبیعی متعلق به این قسمت نیست، فشار می‌آورد و در نتیجه ریشه‌ی عصب نخاعی را تحریک می‌کند.

ریشه‌های عصب نخاعی (The spinal nerve roots) که در دو سوی ستون فقرات قرار گرفته‌اند، رشته‌هایی عصبی هستند که از طناب نخاعی اصلی بیرون آمده و به همه‌ی قسمت‌های بدن کشیده شده‌اند. (این عصب‌ها وقتی از عصب نخاعی کشیده می‌شوند، که به‌طور کامل از ستون فقرات بیرون آمده باشند).

ریشه‌های عصب نخاعی در فضاهایی به نام سوراخ بین‌مهره‌ای (intervertebral foramen) قرار دارند که اساسا سوراخ‌هایی در دو طرف ستون فقرات هستند. جفت‌های راست و چپِ سوراخ بین‌مهره‌ای را می‌توان در هر سطح نخاعی یافت؛ آنها با هر یک از ۲۴ استخوان نخاعی (استخوان‌های مهره) که ستون را تشکیل می‌دهند، در ارتباط هستند.

خلاصه اینکه از آنجایی که رادیکولوپاتی زمانی به‌وجود می‌آید که ریشه‌ی عصب نخاعی به‌وسیله‌ی چیز دیگری فشرده یا تحریک شده باشد، نه‌تنها درد، بلکه احتمالا بی‌حسی، ضعف، سوزن‌سوزن‌شدن یا تحریک‌های الکتریکی را هم تجربه خواهید کرد.

و از آنجا که اعصاب از ریشه‌ی عصب به همه‌ی نقاط بدن، از جمله بازو، کشیده می‌شوند، نشانه‌هایی که با فشار برروی ریشه‌ی عصب شروع می‌شوند، ممکن است بازو را هم تحریک کنند (و در مسیرشان روی شانه هم تأثیر بگذارند). پزشکان طی فرایند تشخیصِ مکان دقیقی که نشانه‌های رادیکولوپاتی از آن ناشی می‌شوند، از این اطلاعات بهره می‌برند.

حالا رایج‌ترین شرایطی که منجر به رادیکولوپاتی می‌شوند چه هستند؟ این فهرست کوتاه را برای پاسخ به این پرسش آماده کرده‌ایم.

وضعیت ستون مهره‌های گردنی که منجر به رادیکولوپاتی می‌شوند

اسپوندیلوز گردن (Cervical spondylosis)‌ که با نام آرتروز گردن هم شناخته می‌شود؛ ممکن است موجب شکل‌گیری زائده‌های استخوانی بشود آن هم درست در جایی که نباید بشود، یعنی در سوراخ‌های بین‌مهره‌ای که قبلا در موردشان گفتیم! این معمولا در مراحل بعدی رخ می‌دهد که تنگی نخاعی نامیده شده و در ادامه درباره‌اش صحبت می‌شود.

تنگی نخاعی (Spinal stenosis) که نوع پیشرفته‌ای از آرتروز ستون فقرات است، وقتی رخ می‌دهد که فضاهای بین این ستون، یعنی کانال نخاعی و سوراخ بین‌مهره‌ای تنگ شوند. از آنجا که تنگی با آرتریت در ارتباط است، این تنگ‌شدن معمولا به علت نوعی رشد اضافی استخوان در آن محل است که در فضای مربوطه نفوذ می‌کند.

این امر می‌تواند باعث برخورد بین استخوان جدید و ریشه‌ی عصب نخاعی شود که منجر به رادیکولوپاتی می‌شود. تنگی نخاعی می‌تواند باعث لنگش عصبی (neurogenic claudication) هم بشود که گرفتگی، درد و ضعف در یک پا از نشانه‌های آن است. در حقیقت لنگش عصبی نشانه‌ی خاصِ تنگی نخاعی است.

خرابی دیسک بین‌مهره‌ای (Degenerative disc disease) که یکی از اولین نشانه‌های تغییر نامناسب در ستون فقرات (و در نتیجه آرتریت گردن) است که رخ می‌دهد و عبارت است از استهلاک و فرسودگی که بر بالشتک‌های جذب شوک که بین استخوان‌های ستون فقرات قرار دارند، تأثیر می‌گذارد. در صورت بروز خرابی دیسک بین‌مهره‌ای یا به اختصار DDD، باز هم آن الیاف سخت‌تر بیرونیِ دیسک (آنهایی که از مواد نرم درونی محافظت و آنها را محصور می‌کنند) ساییده شده و از بین می‌روند. این ممکن است منجر به بالجینگ دیسک (bulging disc) یا فتق دیسک (herniated disc) بشود.

این مایع درونی، همان چیزی است که قابلیت جذب شوک را به دیسک می‌دهد. وقتی این مایع خشک شده یا بیرون بریزد، مثل آنچه در بسیاری از موارد مشکلات دیسکی پدید می‌آید، ممکن است انعطاف‌پذیری شما کاهش و دردتان افزایش پیدا کند. دیسک‌هایی که کاملا خشک شده‌اند، منجر به مفصل‌بندی استخوان روی استخوان می‌شوند که نه‌تنها دردناک است، بلکه شاید منجر به زائده‌های استخوانی هم بشود.

فتق دیسک بین‌مهره‌ای (Herniated intervertebral disc) زمانی رخ می‌دهد که الیاف سخت بیرونیِ بالشتک‌های جذب شوک که بین استخوان‌های فقرات قرار دارند تا جایی از هم گسیخته شوند که مایع درونی آن بیرون بریزد. این از نظر تئوری دردناک نیست، اما خیلی‌اوقات ماده‌ی فتق دیسک روی ریشه‌ی عصب نخاعی قرار می‌گیرد که منجر به نشانه‌های رادیکولوپاتی می‌شود.

مشکلات شانه که ممکن است منجر به درد گردن شوند

برخلاف درد شانه که از گردن ناشی می‌شود، درد گردن به علت مشکلات شانه عمدتا مربوط به آسیب بافت نرم پس از جراحت یا ساییدگی است. یعنی شانه اغلب محل درد ناشی از دیگر نقاط بدن یا از فرسودگی کل بدن است. مسائل مربوط به قلب، ریه‌ها، اندام‌های شکمی یا طناب نخاعی هم ممکن است دلیل اصلیِ درد شانه و گاهی‌اوقات گردن باشند. به همین دلیل اگر گردن یا شانه‌تان درد می‌کند، باید آن را جدی بگیرید و در اسرع وقت با پزشک خود صحبت کنید.

آنچه در ادامه می‌آید، فهرست کوتاهی از مشکلات شانه است که ممکن است علاوه‌بر درد شانه، باعث درد گردن هم بشوند.

آیا تا به حال استخوان ترقوه‌تان شکسته است؟ این آسیب‌دیدگی در دوچرخه‌سواران حرفه‌ای بسیار رایج است و ریسک آن در سرعت بالا بیشتر هم می‌شود. درد گردن ناشی از ترقوه‌ی شکسته، احتمالا مربوط به بافت نرم است.

بورسیت‌های شانه (Shoulder bursitis)، به‌ویژه پس از آسیب به ناحیه‌ی موردنظر، ممکن است باعث تورم، سفتی و درد بشوند. همان‌طور که در بالا اشاره شد، نشانه‌هایی همچون اینها، به‌ویژه در رابطه با بافت نرم آسیب‌دیده، بین شانه و گردن تفاوتی ندارند.

کتف شکسته: آسیب در کتف معمولا ناشی از ضربه‌ی شدید است.

آسیب‌های ماهیچه‌های گرداننده‌ی شانه (Rotator cuff) عبارت است از انقباض عضلاتی که مفصل شانه را احاطه کرده‌اند. این آسیب ممکن است به علت آسیب ناشی از ورزش‌های سرعتی یا استهلاک و فرسودگی در گذر زمان باشد. شاید موقع حرکت شانه درد را حس می‌کنید، اما درواقع بافت نرم گردن‌تان هم ممکن است آسیب دیده باشد.

در رابطه با آسیب‌های ماهیچه‌های گرداننده‌ی شانه، سندرم گیرافتادگی شانه هم به فشار تاندون‌های شانه بر زائده‌ی اخرمی اشاره دارد که تکه استخوانی روی کتف است که قسمتی از قفسه‌ای را شکل می‌دهد که استخوان بازو به زیر آن متصل است. عضلات و تاندون‌های ماهیچه‌های گرداننده‌ی شانه در این ناحیه‌ی زیرآکرومیالی هم قرار دارند. این فشردگی با تکرار حرکات بالاسری رخ می‌دهد (برای مثال در ورزش‌های پرتابی یا شنا). شاید در اثر جراحت یا سقوط، ضعف در عضلات شانه و چیزهای دیگر هم رخ دهد.

بافت نرم و حالت قرارگرفتن

شرایط و آسیب‌هایی که در بالا عنوان شدند عمدتا بر بافت و ساختارهای سخت در مفاصل تمرکز داشتند. اما بافت نرم را هم نباید فراموش کنیم. بافت نرم می‌تواند تأثیر فراوانی بر درد و سطح عملکرد شما داشته باشد.

منظورم از بافت نرم، عضلات، رباط‌ها، نیام‌ها (پوشش اطراف عضلات)، تاندون‌ها و غیره هستند. حتی این ساختارهای انعطاف‌پذیرتر ممکن است تنها دلیل برخی از دردهای ستون فقرات و شانه باشند. به‌عنوان مثال، اگر تا به حال تصادف با خودرو را تجربه کرده باشید، دردی که بعدا به سراغ‌تان می‌آید، خواه سردرد، درد گردن یا درد شانه، ممکن است فقط به‌خاطر آسیب به بافت نرم باشد. بسیاری از تصادف‌های کوچک خودرویی جزو این دسته هستند.

قبلا گفتیم که وقتی گردن یا شانه‌هایتان آسیب می‌بینند، شاید بیش از یکی از اندام‌های بدن تحت تأثیر قرار بگیرند. وقتی گردن درد دارید، شاید متوجه شوید که عضلات شانه‌هایتان قدرت‌شان را از دست داده‌اند. این امر به نوبه‌ی خود ممکن است منجر به شانه درد یا مشکلاتی در کتف‌تان بشود.

برعکس، اگر در مفصل اخرمی‌ترقوه‌ای شانه‌تان (که درست در قله‌ی شانه قرار دارد) درد داشته باشید، ممکن است در گردن‌تان هم دردی احساس کنید.

آسیب شلاقی را هم فراموش نکنید! شلاقی هم در کنار دیگر انواع ضربه یا جراحت در گردن، ممکن است منجر به کشیدگی و پیچ‌خوردگی عضلات شود. این نوع آسیب در نواحی مختلف فرقی ندارد. گردن؟ شانه؟ هر دوی این اندام‌ها در قبال آسیب شلاقی و دیگر آسیب‌های معمول آسیب‌پذیر هستند. پس به احتمال زیاد در هر دو ناحیه درد و گرفتگی احساس می‌کنید.

در نهایت اینکه حالت قرارگرفتن شانه هم می‌تواند نقش مهمی در سلامت گردن ایفا کند. کسانی‌که همه‌ی روز پشت میز می‌نشینند، بیشتر مستعد ابتلا به خم‌شدن شانه‌ها و گوژپشتی هستند. این هم به نوبه‌ی خود ممکن است منجر به حالت سرِ جلوآمده (forward head posture) بشود. در این حالت ممکن است شانه و گردن‌تان با هم، تنش و ضعف عضلانی، ناتوانی و درد ایجاد کنند.