در این مقاله، قصد داریم درباره مهم‌ترین اصول تربیت کودک صحبت کنیم. اصولی که آموزش و درونی کردنشان برای فرزندتان ضروری است. با ما همراه باشید.
فرزندپروری فقط به‌معنای توجه به رشد جسمانی کودک نیست. یکی از مهم‌ترین وظایف والدین این است که از سنین کم کودک خود به رشد ذهنی او و شکل‌گیری شخصیتش کمک کنند و مفاهیم اخلاقی را به او آموزش دهند. یادگیری ارزش‌های اخلاقی به بچه این امکان را می‌دهد که میان خوب و بد تفاوت قائل شود و بتواند در زندگی‌اش بهترین واکنش‌ها را به مسائل نشان دهد و مناسب‌ترین تصمیمات را بگیرد.
چرا آموزش ارزش‌های اخلاقی به کودکان مهم است؟
• ارزش‌های اخلاقی سبب رشد ویژگی‌های شخصیتی مثبت از جمله فروتنی، احترام، شفقت و مهربانی می‌شوند.
• بچه‌ها با روش تشخیص خوب و بد و درست و غلط آشنا می‌شوند و در نهایت می‌توانند قابلیت‌هایی مانند تفکر منطقی و قضاوت بی‌طرفانه را به دست آورند.
• کودکان به جنبه‌های مختلف زندگی و احساسات افراد دیدگاه و بینش ژرف‌تر و دقیق‌تری پیدا می‌کنند.
• این ارزش‌ها اعتمادبه‌نفس کودکان را افزایش میدهند و به آنها توان خوش‌بین‌بودن هنگام مواجهه با ناملایمات را می‌دهد.
• بچه‌ها می‌آموزند که انرژی‌شان را بر هدف‌های صحیح متمرکز کنند.
• با آموزش این اصول فرزندتان یاد می‌گیرد از رفتارهای نادرست یا عادات زیان‌آور هم‌کلاسی‌ها و دوستانش تأثیر نپذیرد. همچنین می‌‌آموزد که اطلاعات ارائه‌شده در شبکه‌های اجتماعی و وقایع جامعه را به‌خوبی تحلیل کند و درست را از نادرست تشخیص دهد.
مهم‌ترین اصول تربیت کودک
۱. احترام به خود و دیگران واجب است
آشنایی عمیق با مفهوم احترام یکی از مهم‌ترین اصول تربیت کودک است. بسیاری از والدین به فرزندشان یاد میدهند فقط به بزرگ‌ترها احترام بگذارد، اما این رویکرد اشتباه است. لازم است کودک متوجه شود همه انسان‌ها از جمله خودش بدون درنظرگرفتن سن و موقعیت اجتماعی‌شان شایسته احترام‌اند. این یکی از ضروری‌ترین ارزش‌های اخلاقی است که در سنین پایین باید به بچه‌ها آموزش داده شود. این‌طوری کودک از همان سال‌های نخست زندگی می‌تواند با دیگران، اعم از آشنا و غریبه، ارتباطی توأم با احترام برقرار کند و توقع برخورد مشابهی از سایرین داشته باشد.
۲. خانواده امن‌ترین جای دنیا و محل آرامش است
خانواده بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی کودکان است و نقش بسیار مهمی در پرورش آنها دارد. در این فضای امن و پویا، بچه‌ها برای دوران بزرگ‌سالی و مواجه‌شدن با چالش‌های آینده آماده می‌شوند. بنابراین ضروری است که ارتباطات خانوادگی را جدی بگیرید و احساس صمیمیت و یکپارچگی را به فرزندان خود منتقل کنید. در این صورت، کم‌کم آنها با اهمیت خانواده و لزوم محبت و احترام متقابل آشنا می‌شوند و در این فضای مملو از عشق، اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفسشان شکل می‌گیرد.
۳. همیشه همه‌چیز دنیا مطابق میل ما پیش نمی‌رود
مهم است کودکان بدانند که همیشه همه‌چیز مطابق میلشان نخواهد بود. لازم است از سنین کودکی به آنها یاد بدهید که در صورت لزوم، ممکن است مجبور شوند خودشان را با شرایط سازگار کنند. البته سازش تا جایی معنا دارد که سلامت روحی و جسمی کودک را به خطر نیندازد و هویت او را مهار نکند. واقعیت این است که موضوع انطباق‌پذیری که در نگاه نخست اصلی عالی به نظر می‌رسد، مسئله‌ای جدی است که حدومرزهای خودش را دارد. وظیفه شما در جایگاه پدر یا مادر این است که این حدود را برای بچه مشخص کنید و به او یاد بدهید که در شرایط گوناگون چگونه رفتار کند و چه زمانی کوتاه بیاید.
۴. کمک‌کردن به دیگران غذای روحش است
لازم است کودک از سنین کم با مفهوم یاری‌رسانی به دیگران آشنا و در صورت لزوم برای کمک به آنها پیشقدم شود. این‌طوری فرزندتان می‌تواند نقش مؤثری را در جامعه ایفا کند و با افراد فارغ از آشنا یا غریبه‌بودنشان همدلی کند. این ویژگی کودک را به فردی تأثیرگذار تبدیل می‌کند که به اتفاقات پیرامونش بی‌تفاوت نیست و علاوه بر درک درد و رنج دیگران، برای بهبود شرایط آنها گامی هم برمی‌دارد.
۵. باید به عقاید مذهبی افراد احترام گذاشت
احترام به عقاید دینی و مذهب افراد موضوع بسیار مهمی است. لازم است بچه‌ها درک کنند که هر فردی حق دارد دین و مذهبش را انتخاب کند و مراسم و سنت‌های آن را برگزار کند. پس خوب است به کودک بیاموزید همه انسان‌ها فارغ از مذهبشان با یکدیگر برابرند. طبیعی است این درک باید متقابل باشد و تا جایی معنا دارد که به حریم شخصی و باورهای فردی و اجتماعی طرف مقابل آسیبی نزند.
۶. عدالت دنیا را به مکان بهتری تبدیل می‌کند
عدالت یکی از مهم‌ترین اصول تربیت کودک و از اصلی‌ترین ارزش‌هایی است که هر کودکی باید از سنین کم با آن آشنا شود. یعنی لازم است فرزندتان را تشویق کنید که دوستدار و خواهان عدل و انصاف باشد و وقتی متوجه اشتباهی می‌شود، با آن مقابله کند.
۷. صادق بودن بسیار مهم است
باید از سنین کم صداقت را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارزش‌های اخلاقی به کودک القا کرد. لازم است بچه بداند که فارغ از اشتباهاتی که مرتکب شده است، صادق‌بودن و گفتن حقیقت بهترین سیاستی است که می‌تواند در پیش بگیرد. دلیلش هم این است که فردی راستگو به‌خوبی می‌تواند اعتماد اطرافیانش را جلب کند و به بهبود روابط متقابل کمک کند.
۸. عذرخواهی کردن را باید یاد بگیرد
برای فرزندتان توضیح دهید که صدمه و آسیب‌های فیزیکی تنها جنبه جسمانی ندارند و هر آسیبی ممکن است اثرات روانی و عاطفی بی‌شماری داشته باشد. به خاطر داشته باشید که کودک باید روش عذرخواهی از دیگران را به‌خوبی یاد بگیرد و تشویق شود که در صورت آزاررساندن به دیگری، هم کلامی و هم در عمل تأسفش را نشان دهد و عذرخواهی کند. به‌علاوه لازم است برای جبران این خطا هر کاری از دستش برمی‌آید انجام دهد.
۹. اجازه‌گرفتن مهم است و باید آن را به کودک آموخت
لازم است به فرزندتان یاد بدهید که هرگز نباید بدون اجازه به وسایل دیگران دست بزند و چیزی را بردارد. خوب است به او توضیح بدهید که بی‌اجازه برداشتن وسایل دیگران هیچ توجیهی ندارد و دزدی محسوب می‌شود. سرقت عملی ضداخلاقی است که هم از نظر قانونی و هم از نظر اخلاقی زشت و ناپسند به حساب می‌آید. بنابراین تحت هر شرایطی لازم است ابتدا از فرد مدنظر اجازه بگیرد و در صورت موافقت او به وسیله‌اش دست بزند یا آن را بردارد.
۱۰. حس کنجکاوی کودک تنها با آموزش تقویت می‌شود
تقویت حس کنجکاوی هم یکی دیگر از مهم‌ترین اصول تربیت کودک است که عشق به یادگیری و دانستن را در فرزندتان دوچندان می‌کند. ترغیب پرسشگری و اهمیت‌دادن به آموزش از ارکان اساسی فرزندپروری است و باید از نخستین سال‌های زندگی در کودک پرورش پیدا کند.
۱۱. قدردانی و سپاسگزاری باید کلامی و عملی باشد
قدردان بودن کودک به‌معنای این است که برای محبت‌ها و کارهایی که دیگران در حقش می‌کنند ارزش قائل باشد و از آنها تشکر کند. حس سپاسگزاری علاوه بر کلام، باید در عمل هم منعکس شود. این ویژگی مهم احساس رضایت از زندگی را در کودک تقویت می‌کند. به‌علاوه، اطرافیان هم بیش از پیش ترغیب می‌شوند که در صورت لزوم کمکش کنند یا برای خوشحال‌کردنش تلاش کنند.
۱۲. بخشش و ازخودگذشتگی داشتن مهم است
بخشش، توجه به نیازهای دیگران و به‌اشتراک‌گذاری بخشی از دارایی‌ها ویژگی‌های بسیار مثبتی‌اند که به ازخودگذشتگی نیاز دارند. برای تقویت این ارزش اخلاقی، خوب است فرزندتان را تشویق کنید تا هرچند وقت یک بار قسمتی از داشته‌هایش را با افرادی تقسیم کند که شدیدا به آنها احتیاج دارند. مثلا می‌توانید با همکاری کودک تعدادی از لباس‌ها، کتاب‌ها یا اسباب‌بازی‌هایش را جمع‌آوری کنید و آنها را به بچه‌های فامیل یا مراکز خیریه هدیه دهید.
۱۳. همدلی را باید به او آموخت
توانایی درک مشکلات، مسائل و نگرانی‌های دیگران یکی از اصلی‌ترین ارزش‌های اخلاقی و مهم‌ترین اصول تربیت کودک است. همدلی ویژگی نیکویی است که از طریق هم‌ذات‌پنداری با سایرین ایجاد می‌شود. بچه‌ای که بتواند خودش را جای دیگران بگذارد، هرگز انسان بی‌تفاوتی نخواهد بود و قطعا برای بهبود اوضاع هر کاری از دستش بربیاید انجام خواهد داد.
۱۴. حس همکاری را باید در کودک تقویت کرد
همکاری و کمک به دیگران برای دستیابی به هدفی مشترک را می‌توان نخستین گامی دانست که به بهبود روابط اجتماعی و پیشبرد اهداف فردی و گروهی کمک می‌کند. بچه‌ها اولین تجربه همکاری را از طریق گوش‌کردن به مشکلات اطرافیان و جدی‌گرفتن چالش‌های آنان در محیط خانه کسب می‌کنند و به‌تدریج یاد می‌گیرند به‌جای منافع شخصی، منافع گروهی را در نظر بگیرند و به مسائل دیگران بی‌تفاوت نباشند.
۱۵. پذیرش و تحمل دیدگاه‌های متفاوت آموختنی‌اند
به رسمیت شناختن دیدگاه‌ها و نظرات متفاوت و توانایی پذیرش آنها نیازمند بینش گسترده‌ای است که کودک را قادر می‌سازد از زاویه دید دیگران به موقعیت‌ها نگاه کند. با آموختن این مهارت به فرزندتان، او را طوری پرورش می‌دهید که در نهایت آرامش بتواند با دیگران گفت‌وگو کند و با بی‌طرفی کامل حرف‌هایشان را بشنود. این ویژگی از ارزش‌های اخلاقی مهمی است که به پیداکردن مناسب‌ترین راهکارها برای هر چالشی کمک می‌کند.
۱۶. تقویت مسئولیت‌پذیری را باید جدی گرفت
مسئولیت‌پذیری از مهم‌ترین اصول تربیت کودک است. در واقع شما با تقویت حس مسئولیت‌پذیری کودک و عمل به تعهدات، به فرزندتان کمک می‌کنید که تبدیل به فردی قابل‌اعتماد و پاسخگو شود. اگر این احساس از همان نخستین سال‌های زندگی در کودکتان ایجاد نشود، در آینده مسیر دشواری را پیش رو خواهد داشت. برخورداری از این ویژگی موجب موفقیت بچه‌ها در دوران تحصیل و بزرگ‌سالی می‌شود و به دیگران این پیام را منتقل می‌کند که در هر شرایطی می‌توانند روی آنها حساب کنند.
۱۷. عشق‌ورزیدن و محبت آموختنی‌اند
دریافت عشق و محبت از اساسی‌ترین نیازهای کودکان است. در واقع هرچقدر به فرزندتان عشق بورزید، باز هم کم است. مهربانی بچه‌ها از ذات بی‌آلایش آنها ناشی می‌شود، اما اگر متقابلا در معرض عشق بی‌شائبه و بی‌قیدوشرط قرار نگیرند، ممکن است به‌تدریج این قابلیتشان را از دست بدهند.
۱۸. باید توجه و تفکر را در کودک پرورش داد
توجه و تفکر وقتی توأم با مهربانی باشد، به یکی از اصلی‌ترین ارزش‌های اخلاقی و اصول تربیتی کودک تبدیل می‌شود. انسانی مهربان و متفکر به‌مراتب بیشتر از دیگران به احساسات اطرافیانش واکنش نشان می‌دهد و برای کمک به آنها پیشقدم می‌شود. پیشنهاد می‌کنیم برای تقویت این ویژگی، مشکلی کوچک را با فرزندتان به اشتراک بگذارید و اجازه دهید راهکارهای مؤثر برای غلبه بر آن را پیدا کند. مثلا اگر کسی بیمار است، از فرزندتان بپرسید که به‌نظر او چگونه می‌توان به او کمک کرد احساس بهتری داشته باشد. قرارگیری در شرایط حل مسئله به کودک کمک می‌کند که همیشه علاوه بر خودش به نیازها و خواسته‌های دیگران هم فکر و به اطرافیانش توجه کند.
۱۹. باید پشتکار فرزندتان را تقویت کنید
پاداش‌دادن به کودک اقدامی مهم و مؤثر برای آموزش ارزش‌ها به اوست، اما اگر فرزندتان فارغ از میزان تلاش خود برای انجام هر کاری پاداش بگیرد، انگیزه و پشتکار خود را از دست خواهد داد. لازم است کودک را تشویق کنید تا کاری چالش‌برانگیز انجام دهد و برای رسیدن به مقصود، بیش‌ترین تلاش خود را بکند. هنگام تحسین‌کردن فرزندتان، خوب است به‌جای نتیجه بر تلاش او تمرکز کنید. این‌طوری یاد می‌گیرد که همه تلاش و پشتکارش را به کار گیرد. به کودک خود کمک کنید تا بر موضوع چالش‌برانگیزی غلبه کند؛ لازم است هنگام انجام این کار او را تحسین کنید و به‌اندازه تلاشش به او پاداش بدهید. اگر با اینکه خجالتی است در زمین بازی با بچه‌ها و مربیان صحبت می‌کند، حتما به او بگویید که متوجه کوشش او شده‌اید و به موفقیت‌های او افتخار می‌کنید.
۲۰. باید شجاعت را به کودکتان بیاموزید
اگر همه کارهای چالش‌برانگیز را خود شما برای فرزندتان انجام دهید، فرصت رشد شخصیت و تقویت شجاعت را از او سلب خواهید کرد. بسیاری از والدین ادعا می‌کنند که بدون توجه به عواقب این کار همیشه می‌خواهند از فرزندشان محافظت کنند. بااین‌حال، توجه داشته باشید که شما همواره و در هر موقعیتی در کنار او نخواهید بود. بنابراین احتمالا کودک در طول زندگی‌اش بارها و بارها بدون حضور شما در شرایطی قرار می‌گیرد که به شجاعت نیاز دارد. آموزش مواجهه با ترس‌ها به بچه کمک می‌کند تا با شهامت کافی بر تجربه‌های سخت غلبه کند. به‌علاوه، برای شجاع بودن لازم است کودکان با ترفندها و روش‌های کاربردی فراوانی آشنا شوند تا در موقعیت مقتضی از خودشان دفاع کنند. این امر به‌ویژه در دنیای امروز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
در نهایت، لازم است به کودک بیاموزید درباره مواردی که ناراحتش می‌کنند یا آزارش میدهند با شهامت صحبت کند و سکوت نکند. همچنین وقتی نکته‌ای را متوجه نمی‌شود، حتما سؤال کند و با شجاعت تمام مشکلش را بیان کند. این روند علاوه بر تقویت شهامت به افزایش اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس او هم کمک خواهد کرد.
روش‌های اصولی پیاده‌کردن مهم‌ترین اصول تربیت کودک
۱. خودتان هم به گفته‌هایتان عمل کنید
بچه‌ها تا حد زیادی از والدین و اطرفیانشان الگوبرداری می‌کنند. بنابراین برای آنکه مهم‌ترین ارزش‌های اخلاقی را به آنها آموزش دهید، لازم است در درجه اول خودتان به گفته‌هایتان عمل کنید. بسیاری از پدر و مادرها مثل سخنرانان حرف‌های خیلی خوبی می‌زنند، اما وقتی به مرحله عمل می‌رسند کاملا طور دیگری رفتار می‌کنند. واقعیت این است که فرزندتان بیش از سخنانتان به نحوه عملکرد شما دقت می‌کند. پس اگر می‌خواهید کودکی مهربان، دلسوز، صادق و شجاع تربیت کنید لازم است خود شما هم این‌گونه باشید.
۲. تجربه‌های شخصی‌تان را برای کودک تعریف کنید
تجربه‌های شخصی شما در واقع داستان زندگی و تلاش شما برای غلبه بر چالش‌ها هستند. همه بچه‌ها عاشق شنیدن داستان‌اند. بنابراین خوب است این قصه‌های مبتنی بر واقعیت را برای فرزندتان روایت کنید. خاطراتی که از رعایت یکی از ارزش‌های اخلاقی حکایت می‌کنند و تأثیر مثبتی بر زندگی شما داشته‌اند، روی کودکتان اثر بیشتری می‌گذارند.
۳. برای رفتار خوب پاداش در نظر بگیرید
برای همه تلاش‌ها و کارهای خوب فرزندتان جایزه در نظر بگیرید و رفتارهای درست او را تحسین کنید. بر اساس اصول روان‌شناسی کودک، پاداش باید فارغ از نتیجه و بر اساس میزان سعی و تلاش بچه تعیین شود. با انجام این کار و ارزش قائل‌شدن برای تلاش کودک او را متوجه می‌کنید که در وهله نخست سعی‌کردن اهمیت دارد. طبیعی است که با تکرار و تلاش مداوم موفقیت هم حاصل خواهد شد.
۴. ارتباط مؤثر برقرار کنید
هر روز با فرزندتان درباره اهمیت ارزش‌های اخلاقی در زندگی روزمره و تأثیرات آنها صحبت کنید. به‌هیچ‌وجه از انجام این کار کوتاه نیایید. مثلا می‌توانید درباره رفتار یکی از شخصیت‌های کارتون یا کتاب محبوب بچه صحبت کنید یا هنگام تماشای اخبار یا خواندن روزنامه می‌توانید روی نکات اخلاقی مثبت یا منفی تمرکز کنید و آنها را با کودک به اشتراک بگذارید.
۵. برای شنیدن حرف‌ها و نگرانی‌های فرزندتان زمان بگذارید
وقت‌گذاشتن برای بچه، گوش‌دادن به نگرانی‌هایش و پیداکردن راه‌حل‌های کاربردی برای هریک از مشکلات کوچک و بزرگش از مهم‌ترین وظایفی است که به‌عنوان پدر و مادر بر عهده دارید. جدی‌گرفتن مسائل و مشکلات کودک باعث می‌شود به‌تدریج او هم دغدغه‌های دیگران را مهم تلقی کند و با آنها همدلی کند.
۶. آرامشتان را حفظ کنید و بی‌طرف بمانید
به‌ویژه در موقعیت‌های دشوار و زمانی که بچه با خواهر و برادر یا دوستانش مشکلی پیدا کرده است، شما به‌عنوان پدر یا مادر باید بتوانید آرامشتان را حفظ کنید. به‌علاوه لازم است بی‌طرفانه به صحبت‌هایشان گوش دهید. احتمالا این‌گونه می‌توانید مشکل را برطرف کنید و به فرزندتان هم یاد بدهید که نظرات دیگران را بشنود و آنها را با شکیبایی تجزیه‌وتحلیل کند. طبیعی است خودتان هم در رابطه با دیگران باید همین رویکرد را اتخاذ کنید تا کودک با دیدن رفتار شما پذیرش و تحمل نظرات مخالف و مواجهه با آنها را یاد بگیرد.
۷. بخشی از کارها را به او بسپارید
برای آنکه فرزندتان را مستقل و مسئولیت‌پذیر بار بیاورید، لازم است انجام بخشی از کارها را به او واگذار کنید. طبیعتا تعیین وظایف باید بر اساس سن‌وسال کودک و توانایی‌های او صورت گیرد. مثلا از همان نخستین سال‌های زندگی لازم است از فرزندتان بخواهید اسباب‌بازی‌هایش را خودش جمع کند و اتاقش را مرتب کند. بی‌تردید او تنهایی از عهده همه کارها برنمی‌آید و به کمک نیاز دارد، بنابراین می‌توانید تا حدی کمکش کنید. خوب است پس از مدتی از کودک بخواهید تختخواب خود را شخصا مرتب کند. به‌تدریج می‌توانید انجام کارهای دیگری را هم به او بسپارید. با این روش، به فرزندتان کمک می‌کنید احساس مسئولیت کند و در زمان مناسب، واکنش لازم را نشان دهد.
۸. آینه تمام‌نمای محبت و مهربانی باشید
تا حد امکان به فرزندتان مهربانی کنید و روزتان را با گفتن جملاتی مانند «دوستت دارم» شروع کنید. به فرزندتان این امکان را بدهید که عشق شما به خودش و دیگران را ببیند. علاوه بر کودک، با همسر و دیگر نزدیکانتان هم مهربان باشید و عشقتان به آنها را عملی و کلامی نشان دهید. هرگز اجازه ندهید یک روز بدون ابراز عشق به فرزندتان سپری شود.
پیشنهاد می‌کنیم محبت‌تان به بچه را با روش‌های غیرمعمول به نمایش بگذارید. این‌طوری به او یاد می‌دهید برای بیان و ابراز احساساتش خلاقانه عمل کند. مثلا می‌توانید در ظرف غذای مدرسه او یک یادداشت محبت‌آمیز بگذارید یا وقتی خارج از منزل است، روی تختخوابش را با قلب‌های مقوایی رنگارنگ پر کنید. مطمئن باشید هرچه بیشتر محبت کنید، عشق بیشتری از فرزندتان دریافت خواهید کرد و پس از مدتی، این امر به بخشی از شخصیت او تبدیل خواهد شد. در ضمن لازم است به کودک بیاموزید فارغ از موافق‌بودن یا نبودن با افراد لازم است آنها را همان‌طور که هستند دوست داشته باشد.
۹. بر استفاده از تلویزیون و اینترنت نظارت کنید
واقعیت این است که شما به‌هیچ‌وجه نمی‌توانید تماشای تلویزیون یا حضور در فضای مجازی را برای فرزندتان قدغن کنید. اما مطمئنا می‌توانید بر محتوای آنها نظارت و مدت‌زمان استفاده را محدود کنید. بنابراین لازم است اطمینان پیدا کنید که فرزندتان در معرض محتوایی اخلاقی قرار می‌گیرد که با سن‌سالش مطابقت دارد.
۱۰. مثبت‌اندیش باشید
با توجه به چالش‌های فراوانی که در زندگی همه افراد وجود دارند، تداوم احساس خوب و تقویت حس خوشبختی کار دشواری است. در این میان، تنها مثبت‌اندیشی می‌تواند به افراد کمک کند تا روحیه خودشان را برای روزهای بهتر حفظ کنند و چالش‌ها را پشت‌سر بگذارند.
بنابراین لازم است این ویژگی را در فرزندتان تقویت کنید و به او یاد بدهید که روزمره و تحت هر شرایطی و در مواجهه با هر شخصی روی نکات مثبت تمرکز کند.
