انواع شوک؛ نشانه‌ها، کمک‌های اولیه و درمان

۱. شوک انسدادی

زمانی اتفاق می‌افتد که خون به بخش‌های نیازمند خون نمی‌رسد. مثلا آمبولی ریه موجب اختلال در جریان خون می‌شود. بیماری‌هایی که موجب تجمع هوا و مایع در حفره قفسه سینه می‌شوند هم ممکن است در ایجاد شوک انسدادی نقش داشته باشند، از جمله:

• پنوموتوراکس (روی هم خوابیدن ریه)؛
• هموتوراکس (تجمع خون در فضای بین دیواره قفسه سینه و ریه)؛
• تامپوناد قلبی (تجمع خون و مایعات در فضای بین کیسه اطراف قلب و عضله قلبی).

علائم شوک انسدادی

• مشکل تنفسی؛
• ضربان سریع؛
• کاهش سریع فشار خون؛
• صدای غیرطبیعی تنفس.

۲. شوک قلبی

آسیب به قلب می‌تواند جریان خون بدن را کاهش دهد و موجب شوک قلبی شود. شوک قلبی دلایل مختلفی دارد، از جمله:

• آسیب به عضله قلب؛
• حمله قلبی؛
• مشکل دریچه قلب؛
• عفونت یا اختلال عضله قلبی؛
• بی‌نظمی ریتم قلب؛
• ضربان قلب بسیار آهسته.

علائم شوک قلبی

• نبض ضعیف و بی‌نظم؛
• ضربان بسیار آهسته؛
• تنفس دشوار؛
• سرفه با خلط کف‌آلود سفید یا صورتی؛
• ورم پاها و زانوها.

۳. شوک توزیعی

اگر رگ‌های خونی خاصیت کشسانی خود را از دست بدهند، بیش‌ از اندازه باز و سست می‌شوند و خون کافی به اندام‌ها نمی‌رسد که ممکن است موجب شوک توزیعی شود. شوک توزیعی انواع مختلفی دارد، از جمله:

• شوک آنافلاکسی: از عوارض واکنش حساسیتی شدید است و زمانی اتفاق می‌افتد که بدن به‌اشتباه به‌جای ماده‌ای مضر، به یک ماده بی‌ضرر در بدن حمله می‌کند. این حالت سبب واکنش ایمنی بدن می‌شود. آنافلاکسی معمولا به‌علت واکنش حساسیتی به غذا، نیش حشرات، دارو یا لاتکس رخ می‌دهد.
• شوک سپتیک: سپسیس که مسمومیت خونی هم نامیده می‌شود، نوعی عفونت است که موجب ورود باکتری به جریان خون می‌شود. شوک سپتیک زمانی اتفاق می‌افتد که باکتری و سایر سموم موجب آسیب جدی به بافت‌ها و اندام‌های بدن شوند.
• شوک نوروژنیک: این شوک با آسیب به سیستم عصبی مرکزی و معمولا آسیب نخاعی ایجاد می‌شود. این اتفاق موجب گشادشدن رگ‌های خونی و ایجاد احساس گرما و گرگرفتگی می‌شود. در این حالت ضربان قلب آهسته است و فشار خون بسیار پایین می‌آید.

علائم شوک توزیعی

• گرگرفتگی؛
• کاهش فشار خون؛
• ازدست‌دادن هوشیاری.

۴. شوک هیپوولمیک

زمانی اتفاق می‌افتد که خون کافی برای حمل اکسیژن به بافت‌ها وجود ندارد. ممکن است این مسئله به‌علت ازدست‌دادن زیاد خون در نتیجه آسیب و خونریزی (شوک هموراژی) یا ازدست‌دادن مایعات و کم‌آبی بدن باشد. خون اکسیژن و مواد غذایی را به اندام‌ها حمل می‌کند. اگر خون زیادی از دست بدهید، اندام‌ها نمی‌توانند عملکرد مناسبی داشته باشند. کم‌آبی شدید بدن هم می‌تواند موجب این نوع شوک شود.

علائم شوک هیپوولمیک

بدن می‌خواهد مایعات ازدست‌رفته را جبران کند و فشار خون را پایدار نگه دارد، پس ممکن است فرد دچار چنین علائمی شود:

• ضربان قلب سریع؛
• تنفس سریع؛
• گشادشدن مردمک؛
• رنگ‌پریدگی؛
• تعریق.

علائم شوک

• ضربان قلب سریع یا ضعیف یا نبود ضربان؛
• تپش قلب نامنظم؛
• تنفس سریع یا آهسته؛
• سبکی سر؛
• سردی پوست؛
• سرگیجه و احساس غش؛
• کبودی لب‌ها و انگستان؛
• خستگی؛
• گشادشدن مردمک‌ها؛
• چشم‌های تار و بی‌فروغ؛
• درد قفسه سینه؛
• حالت تهوع؛
• گیجی؛
• اضطراب؛
• کاهش ادرار؛
• تشنگی و خشکی دهان؛
• کاهش قند خون؛
• کاهش هوشیاری.

تشخیص شوک

معمولا پزشک ابتدا شوک را با علائم بیرونی آن تشخیص می‌دهد، از جمله:

• کاهش فشار خون؛
• نبض ضعیف؛
• ضربان قلب سریع.

به‌محض تشخیص شوک، کمک‌های اولیه برای بهبود جریان خون بدن انجام می‌شود، از جمله تجویز مایعات، دارو و محصولات خونی برای بیمار و مراقبت‌های ویژه از او. البته تا زمانی‌ که مشکل اصلی شناسایی و درمان نشود، کار تمام نمی‌شود. به همین دلیل به‌محض پایدارشدن شرایط بیمار، پزشک اقدامات لازم برای تشخیص علت ایجاد شوک را انجام می‌دهد، از جمله:

• تصویربرداری: برای بررسی احتمال آسیب داخلی به بافت‌ها و اندام‌ها می‌توان از سونوگرافی، پرتوی ایکس، سی.تی اسکن و ام.آر.آی (MRI) استفاده کرد.
• آزمایش خون: برای تشخیص عواملی مثل ازدست‌رفتن زیاد خون، عفونت خونی یا سوءمصرف مواد تجویز می‌شود.

کمک‌های اولیه و درمان

ممکن است شوک موجب بیهوشی، مشکلات تنفسی و حتی ایست قلبی شود. به همین دلیل اگر فکر می‌کنید فردی دچار شوک شده است، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید و اقدامات زیر را انجام دهید:

• اگر فرد بیهوش است، دقت کنید که آیا هنوز نفس می‌کشد و ضربان قلب دارد یا خیر.
• در صورتی که تنفس و ضربان قلب متوقف شده بودند، عملیات سی.پی.آر را انجام دهید.

اما اگر بیمار نفس می‌کشد، این مراحل را پی بگیرید:

1. بیمار را به پشت بخوابانید.
2. پاهای او را ۳۰ سانتی‌متر بالاتر از سطح سر قرار دهید. این حالت وضعیت شوک نامیده می‌شود و کمک می‌کند جریان خون به اندام‌های حیاتی برسد که به خون نیاز بیشتری دارند.
3. یک پتو یا لباس گرم روی بیمار بیندازید تا بدنش گرم بماند.
4. مرتب تنفس و ضربان قلب بیمار را بررسی کنید.

نکات مهم

• اگر فکر می‌کنید فرد در ناحیه سر، گردن یا کمر آسیب دیده است، او را حرکت ندهید.
• اگر بیمار زخم قابل‌مشاهده‌ای دارد، کمک‌های اولیه را انجام دهید و اگر فکر می‌کنید دچار واکنش حساسیتی شده است، درباره داروهای تزریقی از او بپرسید.
• اگر فرد استفراغ کرد، سر او را کج کنید تا به‌راحتی بالا بیاورد، اما اگر گردن او آسیب دیده بود، سر و گردن و کمر را در یک راستا ثابت نگه دارید و کل بدن او را بچرخانید.
• به فرد دچار شوک غذا و نوشیدنی ندهید.
• اگر احتمال می‌دهید که فرد دچار آسیب نخاعی شده است، او را حرکت ندهید.
• اگر خطری وجود ندارد، بیمار را حرکت ندهید.
• منتظر بدترشدن علائم شوک نمانید و بلافاصله کمک بخواهید.

درمان‌های دارویی

پزشک بر اساس نوع شوک درمان‌های مختلفی را تجویز می‌کند، از جمله:

• اپی‌نفرین و سایر داروها برای درمان شوک آنافلاکسی؛
• انتقال خون برای جایگزینی خون از دست‌رفته و شوک هایپوولمیک؛
• مداخله برای درمان شوک قلبی مانند تجویز دارو و جراحی قلب؛
• آنتی‌بیوتیک برای درمان شوک سپتیک.

بهبودی بعد از شوک

امکان بهبودی کامل بعد از شوک وجود دارد. البته اگر شوک به‌سرعت درمان نشود، ممکن است سبب آسیب دائمی اندام، ناتوانی و حتی مرگ شود. به همین دلیل بهتر است بلافاصله با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید.

احتمال بهبودی بعد از شوک به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:

• علت شوک؛
• مدت بودن در حالت شوک؛
• ناحیه و وسعت آسیب واردشده؛
• درمان و مراقبت دریافتی؛
• سن و سابقه پزشکی.

پیشگیری از شوک

می‌توان از بعضی انواع شوک و علت ایجاد آنها جلوگیری کرد، از جمله:

• اگر حساسیت شدید دارید، از عوامل محرک دوری کنید و با اولین علائم واکنش آنافلاکسی از داروی تزریقی اپی‌نفرین استفاده کنید.
• برای کاهش خطر ازدست‌دادن خون به‌دلیل جراحت، از لوازم ایمنی برای انجام فعالیت‌های مختلف استفاده کنید.
• برای کاهش آسیب قلبی به رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم روی بیاورید و از مصرف سیگار خودداری کنید.

همچنین برای تأمین آب بدنتان مایعات فراوان بنوشید، به‌خصوص اگر در محیطی گرم و مرطوب هستید.

شما بگویید

شما چقدر با انواع شوک آشنایی دارید؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه برایمان بنویسید. همچنین با توجه به مهم‌بودن این موضوع، پیشنهاد می‌کنیم این مطلب را از طریق شبکه‌های احتماعی برای دوستانتان ارسال کنید.