اسپوندیلولیستزیس یا لیز خوردگی مهره کمر وضعیتی در ستون فقرات است که موجب درد پایین کمر می‌شود. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که یکی از مهره‌های شما (استخوان ستون فقرات) به فضای مهره زیرین بلغزد. بیشتر مواقع درمان غیرجراحی به ازبین‌رفتن علائم کمک می‌کند، ولی اگر اسپوندیلولیستزیس شدید داشته باشید نیاز به جراحی است. می‌دانید اسپوندیلولیستزیس چرا ایجاد می‌شود و چه علائم و عوارضی دارد؟ برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این موضوع تا انتهای مقاله همراهمان باشید.
اسپوندیلولیستزیس چیست؟
اسپوندیلولیستزیس واژه‌ای یونانی است که از ۲ کلمه اسپوندیلوز به‌معنی «مهره» و «لیستزیس» به‌معنی لغریدن یا حرکت‌کردن تشکیل شده است. مهره‌های کمر فرد مبتلا به این بیماری ناپایدار هستند و بیش از حد حرکت می‌کنند، در نتیجه مهره به فضای مهره زیرین خودش می‌لغزد و ممکن است به عصب فشار وارد کند و موجب درد پایین کمر یا درد پا شود. اسپوندیلولیستزیس معمولا در قسمت پایین ستون فقرات اتفاق می‌افتد.
علت اسپوندیلولیستزیس
دیسک بین مهره‌ها و مفاصل فاسیت (facet joints) ممکن است فرسوده شود. همچنین ممکن است استخوان مفاصل فاسیت دوباره رشد کند و سطوح ناهموار و ناپایداری را ایجاد کند، در نتیجه مهره نمی‌تواند در جای خودش باقی بماند. زمانی که مهره در جای خودش بلغزد، به استخوان زیرین فشار وارد می‌کند. اسپوندیلولیستزیس بیشتر مواقع علامتی ندارد.
انواع اسپوندیلولیستزیس
- اسپوندیلولیستزیس مادرزادی: زمانی اتفاق می‌افتد که ستون فقرات نوزاد قبل از تولد درست شکل نگیرد. مهره‌های نامرتب در سال‌های بعدی زندگی، فرد را در معرض لغزندگی مهره کمر قرار می‌دهند.
- اسپوندیلولیستزیس ایسکمیک: به دنبال اسپوندیلوز ایجاد می‌شود و ترک یا شکستگی، استخوان را ضعیف می‌کند.
- اسپوندیلولیستزیس پیشرونده: شایع‌ترین نوع اسپوندیلولیستزیس است که به‌دلیل افزایش سن ایجاد می‌شود. با گذشت زمان، دیسک‌ها که بالشتک‌های بین مهره‌ها هستند، آب خود را از دست می‌دهند. وقتی دیسک‌ها نازک می‌شوند، احتمال لغزندگی یا لیزخوردن آنها بیشتر می‌شود.
انواع کمتر رایج اسپوندیلولیستزیس
- اسپوندیلولیستزیس پس از سانحه: آسیب موجب لغزندگی یا لیز خوردگی مهره کمر می‌شود.
- اسپوندیلولیستزیس پاتولوژیک: نوعی بیماری مثل پوکی استخوان یا تومور می‌تواند موجب این بیماری شود.
- اسپوندیلولیستزیس بعد از جراحی: لغزندگی به‌دلیل جراحی ستون فقرات ایجاد می‌شود.
چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به این عارضه هستند؟
۱. ورزشکاران
احتمال ابتلا به اسپوندیلولیستزیس در ورزشکاران جوان (کودک و نوجوان) که ورزش‌هایی مثل ژیمناستیک و فوتبال انجام می‌دهند بیشتر است. لغزندگی مهره کمر معمولا در دوران رشد جهشی کودکان اتفاق می‌افتد و یکی از شایع‌ترین دلایل کمردرد در نوجوانان است.
۲. افرادی با ژنتیک خاص
بعضی از مبتلایان به اسپوندیلولیستزیس ایسکمیک با بخش نازک‌تری از مهره به‌نام پارس اینترآرتیکولاریس به دنیا می‌آیند. این بخش نازک‌تر روی استخوان مفاصل فاست اثر می‌گذارد. این بخش‌ها مستعد شکستگی و لغزندگی هستند. اسپوندیلولیستزیس پیشرونده هم می‌تواند علت ژنتیکی داشته باشد.
۳. سالمندان
به‌مرور که پیر می‌شویم، با فرسایش و پاره‌شدن ستون فقرات، مهره‌ها ضعیف می‌شوند و ممکن است بیماری‌های پیشرونده ستون فقرات بروز کنند. این موارد بعد از ۵۰سالگی شایع‌تر هستند.
علائم اسپوندیلولیستزیس
بعضی افراد با وجود بیماری علائمی ندارند و از وضعیتشان مطلع نیستند. البته درد پایین کمر یکی از شایع‌ترین علائم است که امکان دارد به باسن و پایین ران‌ها نیز کشیده شود. همچنین ممکن است علائم دیگری نیز بروز کنند، از جمله:
- گرفتگی عضله همسترینگ (عضلات پشت ران)؛
- سفتی پشت؛
- افزایش درد با فعالیت؛
- مشکل راه‌رفتن یا ایستادن طولانی‌مدت؛
- درد هنگام خم‌شدن؛
- بی‌حسی، ضعف یا گزگز پاها.
تشخیص اسپوندیلولیستزیس
پزشک با پرسیدن چند سؤال و معاینه فیزیکی بیماری را تشخیص می‌دهد. همچنین ممکن است برای تأیید بیماری تصویربرداری لازم باشد، از جمله:
- تصویربرداری اشعه ایکس از ستون فقرات: نشان می‌دهد که ستون فقرات از فضای خودش خارج شده است.
- سی.تی اسکن (CT scan) و ام.آر.آی (MRI): برای مشاهده جزئیات بیشتر در ستون فقرات یا دیدن بافت‌های نرم مثل دیسک‌ها و اعصاب.
درمان اسپوندیلولیستزیس
درمان بیماری به میزان لغزندگی مهره‌ها، علائم، سن و وضعیت سلامت شما بستگی دارد. پزشک درباره گزینه‌های درمانی از جمله دارو، فیزیوتراپی و جراحی با شما صحبت می‌کند. درمان‌های غیرجراحی برای اسپوندیلولیستزیس عبارت‌اند از:
- استراحت: بعد از فعالیت‌های شدید و ورزش استراحت کنید.
- دارو: داروهای بدون نسخه غیراستروئیدی ضدالتهابی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن می‌توانند علائم را کاهش دهند. اگر این داروها مؤثر نباشند، ممکن است پزشک داروهای دیگری تجویز کند.
- داروهای تزریقی: ممکن است پزشک داروهای استروئیدی را مستقیم به محل مدنظر تزریق کند.
- فیزیوتراپی: فیزیوتراپ به شما ورزش‌های هدفمندی برای کشش شکم و پشت یاد می‌دهد. ورزش روزانه معمولا بعد از چند هفته درد را از بین می‌برد.
- کمربند طبی: کمربند مخصوص می‌تواند به پایداری ستون فقرات کمک کند. کمربند با محدودکردن حرکت به بهبود شکستگی کمک می‌کند، اما برای بزرگ‌سالان استفاده نمی‌شود.
عوارض اسپوندیلولیستزیس
اسپوندیلولیستزیس معمولا بیماری دیگری ایجاد می‌کند که به آن سندرم دم‌اسبی (cauda equina syndrome) می‌گویند. در این بیماری جدی، ریشه‌های عصب در قسمت تحتانی کمر به‌نام دم‌اسبی، تحت‌فشار قرار می‌گیرند. این بیماری می‌تواند موجب کاهش حس پا شود و روی مثانه اثر بگذارد. این بیماری نوعی فوریت پزشکی است و اگر درمان نشود موجب ازدست‌رفتن کنترل مثانه و فلج می‌شود.
پیشگیری از اسپوندیلولیستزیس
می‌توانید با چند اقدام ساده از بروز این عارضه پیشگیری کنید:
- ورزش منظم برای تقویت عضلات پشت و شکم؛
- حفظ وزن سالم (اضافه‌وزن به کمر فشار اضافی وارد می‌کند)؛
- رژیم غذایی متعادل برای تأمین مواد مغذی و تقویت استخوان‌ها.
سؤالات رایج
۱. فرق اسپوندیلولیستزیس و اسپوندیلوزیس چیست؟
هر دو بیماری موجب کمردرد می‌شوند، اما بیماری‌های یکسانی نیستند. اسپوندیلوزیس نوعی شکستگی استرسی یا ترک در استخوان ستون فقرات است، اما اسپوندیلولیستزیس زمانی اتفاق می‌افتد که مهره از محل خودش به فضای مهره زیرین جابه‌جا شود. اگر شکستگی استرسی در اسپوندیلوزیس موجب لغزندگی مهره شود یا مهره به‌دلیل شرایط پیشرونده از جای خود خارج شود، ممکن است اسپوندیلولیستزیس ایجاد شود.
۲. میزان شیوع اسپوندیلولیستزیس چقدر است؟
اسپوندیلولیستزیس و اسپوندیلوزیس حدود ۴ تا ۶ درصد جمعیت بزرگ‌سالان را درگیر می‌کنند. ممکن است فرد مدتی طولانی با اسپوندیلولیستزیس زندگی کند، اما هیچ علائمی نداشته باشد و از این موضوع باخبر نباشد. اسپوندیلولیستزیس پیشرونده که به‌دلیل فرسودگی و پارگی ستون فقرات ایجاد می‌شود، معمولا بعد از ۵۰سالگی شایع‌تر است و در زنان بیشتر از مردان اتفاق می‌افتد.
۳. آیا برای اسپوندیلولیستزیس به جراحی نیاز است؟
پزشک کار را با گزینه‌های غیرجراحی مثل استراحت یا فیزیوتراپی شروع می‌کند. این درمان معمولا علائم را از بین می‌برد. اما ممکن است پزشک در بعضی موارد جراحی را پیشنهاد دهد، از جمله:
- اسپوندیلولیستزیس گرید بالا؛
- درد شدید؛
- ازبین‌نرفتن علائم با درمان‌های غیرجراحی.
۴. علت اسپوندیلولیستزیس چیست؟
فشار زیاد به ستون فقرات یکی از دلایل اصلی اسپوندیلولیستزیس در ورزشکاران جوان است. ژنتیک هم در این موضوع نقش دارد. بعضی افراد با استخوان مهره‌ای نازک‌تر به دنیا می‌آیند. همچنین در افراد مسن، فرسایش ستون فقرات و پارگی دیسک‌ها می‌تواند موجب اسپوندیلولیستزیس شود.
۵. اسپوندیلولیستزیس گرید خفیف و گرید شدید چیست؟
برای تعیین شدت اسپوندیلولیستزیس آن را درجه یا گریدبندی می‌کنند:
- اسپوندیلولیستزیس گرید خفیف (درجه ۱ یا ۲): معمولا به جراحی نیاز ندارد. گرید خفیف معمولا در سالمندان مبتلا به اسپوندیلولیستزیس ایسکمیک ایجاد می‌شود و تقریبا همه موارد موجب اسپوندیلولیستزیس پیشرونده می‌شوند.
- اسپوندیلولیستزیس گرید شدید (درجه ۳ یا ۴): در صورت درد زیاد ممکن است به جراحی نیاز داشته باشید.
۶. چطور بفهمم که برای اسپوندیلولیستزیس به جراحی نیاز دارم؟
اگر اسپوندیلولیستزیس گرید بالا یا درد شدید داشته باشید یا درمان غیرجراحی برایتان بی‌فایده باشد، به جراحی نیاز دارید. جراحی اسپوندیلولیستزیس چند هدف دارد از جمله:
- خلاصی از درد ناشی از اعصاب ملتهب؛
- پایداری ستون فقرات در جایی که مهره‌ها لغزیده‌اند؛
- بازیابی توانایی بیمار.
۷. در جراحی اسپوندیلولیستزیس چه اتفاقی می‌افتد؟
این جراحی معمولا شامل رفع فشار روی ستون فقرات با یا بدون همجوشی است. در اسپوندیلولیستزیس ایسکمیک هرگز رفع فشار بدون همجوشی انجام نمی‌شود و معمولا رفع فشار همراه با همجوشی مؤثرتر است. پزشک در این جراحی استخوان و دیسک ستون فقرات را برمی‌دارد، در نتیجه فضایی برای اعصاب درون کانال نخاعی ایجاد می‌شود که به خلاصی از درد کمک می‌کند. در جراحی همجوشی، پزشک ۲ مهره درگیر را به هم جوش می‌دهد. در نتیجه ممکن است انعطاف‌پذیری ستون فقرات کم شود.
۸. آیا اسپوندیلولیستزیس برمی‌گردد؟
بیشتر مواقع، درد بعد از جراحی برطرف می‌شود و به‌تدریج می‌توانید فعالیت‌های روزمره را انجام دهید. احتمال بازگشت اسپوندیلولیستزیس، به‌خصوص در گریدهای بالا، زیاد است. معمولا بیماری در افراد مبتلا به لغزندگی خفیف مهره کمری برنمی‌گردد.
۹. آیا اسپوندیلولیستزیس خودبه‌خود از بین می‌رود؟
خیر بیماری خودبه‌خود از بین نمی‌رود، اما معمولا با استراحت، دارودرمانی و فیزیوتراپی بهبودی را احساس می‌کنید.
شما بگویید
شما چقدر با این بیماری آشنا هستید؟ آیا تجربه‌ای در این زمینه دارید؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
