حتما تا به‌حال برای‌‌تان پیش آمده که به سرعت از جای تان بلند شوید و کمی سرتان گیج برود. یا اینکه با ابتلا به ویروس معده، محیط اطراف دور سرتان بچرخد. با اینکه سرگیجه می تواند از عوارض یک ناخوشی جزئی باشد، در عین حال ممکن است از وجود یک بیماری جدی خبر بدهد. اما علت سرگیجه چیست؟ این مقاله را بخوانید تا با دلایل سرگیجه و راه های مقابله با آن آشنا شوید.
دکتر دونیکا مور (Donnica Moore)، مدیر گروه سلامت زنان سَپفیر (Sapphire) واقع در چِستِر انگلستان، می گوید: «سرگیجه به هیچ وجه طبیعی نیست. در واقع به شما می‌گوید که چیزی مشکل دارد. می‌تواند مساله‌ی پیش پا افتاده ای باشد و به راحتی حل شود یا نشانه ی اتفاقات دیگری باشد که در بدنتان رخ می‌دهد.»
او همچنین می گوید: «سرگیجه مشکلی است که بیشتر در بین افراد مسن گزارش می شود. ممکن است این سرگیجه از عوارض مصرف داروهایی باشد که برای شان تجویز می شود یا داروهایی که بدون نسخه فروخته می‌شوند. البته تغییراتی که به خاطر سن بالا در بدنشان رخ می دهد هم می تواند یکی از دلایل بروز این مشکل باشد.»
دکتر کریستوفر اساندرا (Christopher Asandra)، متخصص بیماری‌های سالخوردگان و رئیس نومیِل(NuMale) که یکی از مراکز سلامتی است، می گوید: «در بسیاری موارد، کمی مراقبت از خود می تواند سرگیجه را درمان کند، اما باید آن را جدی گرفت. چون حتی اگر نشان دهنده‌ی یک بیماری جدی نباشد، می تواند سلامتی تان را با خطرات بزرگی مواجه کند. من پزشک اورژانس بوده ام و افراد زیادی را دیده ام که سرگیجه باعث افتادن شان شده است. کفل آنها شکسته یا سرشان زخمی شده یا به جای دیگری از بدن شان آسیب وارد شده است.»
دکتر مور هم با او موافق است. اولین کاری که باید انجام بدهید نشستن یا دراز کشیدن است. آخرین گزینه هم این است که خودتان تا مطب دکتر رانندگی کنید. او می گوید: «سرگیجه می تواند به تصادف منجر شود. دوست و رفیق برای همین روزهاست.»
چه چیزی باعث سرگیجه می شود؟
معمولا یکی از 8 مورد زیر باعث سرگیجه می‌شود:
۱. تشنگی یا گرمازدگی
اگر در معرض گرما بوده اید، سفر هوایی تان مدت زیادی طول کشیده، خیلی ورزش کرده اید، یک روز سرد زمستانی را در یک اتاق خیلی گرم سپری کرده اید و یا اینکه چون سرتان خیلی شلوغ بوده یادتان رفته آب و غذا بخورید، ممکن است احساس سرگیجه کنید.
راه حل: اگر حس می کنید اتاق دور سرتان می چرخد یا سرتان گیج می رود، باید کمی آب یا آب پرتقال بنوشید و ببینید که نتیجه چه می‌شود. البته مورد دوم بهتر است چون همزمان کمی قند هم به بدنتان می رسد. اگر تشنه یا گرمازده هستید، ممکن است قند خونتان بیفتد و آب میوه (که به هیچ وجه نباید گرم باشد) با شکری که دارد سطح قند خونتان را بالا می برد.
مور می گوید: «باید چند دقیقه ای دراز بکشید و حتما به یک نفر بگویید که سرگیجه دارید، اگر تنها زندگی می‌کنید به یکی از دوستان تان خبر بدهید و از او بخواهید که ۱۵ دقیقه بعد شما را چک کند. وقتی چیزی نوشیدید یا کمی استراحت کردید، ببینید حال تان بهتر شده یا نه. اگر سرگیجه تان به دلیل گرمازدگی یا تشنگی باشد باید برطرف شود. اگر این اتفاق نیفتاد با پزشک تان تماس بگیرید.»
۲. سرگیجه ی پوزیسیونی تشنجی خوش خیم (BPPV)
با اینکه اسم ترسناکی دارد، اما یک وضعیت بسیار شایع است. این همان حالتی است که وقتی از رختخواب بیرون می آیید حس می‌کنید اتاق دور سرتان می چرخد. دکتر مور می گوید: «هر چقدر سن تان بالاتر برود احتمال این نوع سرگیجه بیش تر می شود.»، چون علت این نوع سرگیجه تغییراتی است که با کهولت سن در گوش داخلی تان ایجاد می شود و با توجه به گزارش موسسه ی بیماری وِستیبولار (Vestibular) دلیل نیمی از سرگیجه هایی است که در افراد بالای ۵۰ سال مشاهده می شود. این نوع سرگیجه بیماری ای است که با توجه به موقعیت به وجود می آید و مثلا اگر سرتان را موقع خواب در یک موقعیت خاص قرار دهید رخ می دهد. اگر دائما با این نوع سرگیجه درگیر هستید با یک پزشک تماس بگیرید.
راه حل: دکتر اساندرا می گوید: «ممکن است پزشک تان تعدادی تمرین موقعیتی سر برای تان در نظر بگیرد تا کریستال های کلسیم کربنات موجود در گوش تان را منظم کند چون آنها دلیل وقوع این بیماری هستند. اگر تثبیت موقعیت سر مشکل را حل نکند گزینه های دیگری هم وجود دارد، مثلا: داروهای ضد تهوع هم می توانند مفید باشند.» می توانید تکنیک های تثبیت موقعیت سر را از پزشک تان یاد بگیرید تا خودتان هم بتوانید آنها را انجام بدهید.
۳. سکته
دکتر اساندار می گوید: «شاید سرگیجه اولین نشانه ی سکته نباشد، اما اگر ناگهان سرتان گیج رفت و در یک سمت بدنتان احساس ضعف کردید، توانایی حرکت نداشتید، سرتان به شدت درد گرفت و توانایی صحبت کردن نداشتید حتما با ۱۱۵ تماس بگیرید. باید هر چه سریع تر یک پزشک شما را معاینه کند.»
راه حل: باید از نظر سکته معاینه شوید و با توجه به تشخیص پزشک با داروهای ضد انعقاد (داروهای رقیق کننده ی خون و باز کننده ی خون دَلَمه شده) و داروهایی که فشار خون تان را پایین می آورند، معالجه شوید. با توجه به نوع سکته ممکن است اقدام های پزشکی بیشتری لازم باشد.
۴. داروها
دکتر مور می گوید: «اگر توضیحاتی که برای استفاده از داروها وجود دارد را بخوانید متوجه می شوید که از سرگیجه به عنوان یکی از عوارض جانبی احتمالی استفاده از همه ی آنها نام برده شده است.» پس اگر به تازگی استفاده از یک دارو را شروع کرده اید، چه از طریق نسخه و چه فروش آزاد، ممکن است همین دارو دلیل سرگیجه تان باشد. این یعنی یا باید داروهای تان را عوض کنید و یا آن موردی که مشکل دارد را قطع کنید.
دکتر اساندرا اعتقاد دارد که داروهای کنترل فشار خون معمولا باعث سرگیجه می شوند. این داروها باید دائما مورد بررسی قرار بگیرند تا مطمئن شوید که فشار خون تان خیلی بالا یا خیلی پایین نرفته باشد.
راه حل: اگر تحت درمان هستید و سرگیجه دارید، حتما به پزشک تان خبر بدهید و یک لیست کامل از تمام داروهایی که مصرف می‌کنید شامل مکمل ها، داروهای گیاهی و داروهای بدون نسخه را به او گزارش کنید. ممکن است مکمل ها روی داروهای تجویز شده اثری منفی داشته باشند، پس پزشک تان باید دقیقا از همه ی مواردی که مصرف می کنید مطلع باشد. یک تغییر ساده در نسخه یا تنظیم مقدار دارو می تواند آسایش تان را به هم بزند.
۵. آنمی یا کم خونی
دکتر اسندرا می گوید: «کمبود سطح آهن خون با عنوان (آنمی) شناخته می شود و علائمی مثل کمبود انرژی و احساس خستگی دارد. اما افراد مبتلا به این بیماری ممکن است سرگیجه هم داشته باشند.»
راه حل: پزشک نتایج آزمایش خون تان را بررسی می‌کند تا در این مورد مطمئن شود. اگر کم خونی داشته باشید، ممکن است یک منبع آهن برای تان تجویز کند تا سطح آهن خون تان بالا برود. با این کار، حالتان بهتر و سرگیجه تان هم بر طرف می شود.
۶. بیماری مِنییِه (Meniere)
افراد بین ۴۰ تا ۵۰ سال کسانی هستند که بیش ترین احتمال ابتلا به این بیماری، که یک اختلال در گوش داخلی است، را دارند. افراد مبتلا، دچار سرگیجه و ریزش مو می شوند و حس می کنند چیزی در گوش شان زنگ می زدند و یا گوش شان درد می کند. دکتر اساندرا می گوید: «افراد حس می کنند که گوششان پر است.» ممکن است حالت تهوع و استفراغ هم داشته باشند. این بیماری دلیل مشخصی ندارد اما دانشمندان فکر می کنند که وجود مقدار غیرطبیعی مایع در گوش داخلی منشا آن باشد. با توجه به موسسه ی گوش، حلق و بینی آمریکا درد ناگهانی این بیماری می تواند هر بار بین ۲۰ دقیقه تا ۴ ساعت طول بکشد.
راه حل: دکتر اساندرا می گوید: «این بیماری درمانی ندارد، اما می توان علائمش را کنترل کرد. ممکن است پزشک تان داروهای مربوط به بیماری های حرکتی یا ضد تهوع تجویز کند.» شاید هم داروهای ادرار آور به شما بدهد تا سطح مایع بدن تان کاهش پیدا کند. ممکن است استفاده از یک سمعک قدرت شنوایی تان را بهتر کند. همچنین می توانید تمرین هایی انجام دهید که تعادل تان را دوباره برگرداند. در بسیاری موارد، ممکن است پزشک دارویی به گوش میانی تان تزریق کند تا سرگیجه تان را درمان کند. افرادی که به این بیماری مبتلا هستند باید به اندازه ی کافی بخوابند چون حس خستگی ممکن است برای شان مشکل ساز شود. همچنین باید از مصرف این موارد خودداری کرد: نمک، کافئین، سیگار و الکل. اگر ناگهان این اتفاق برای تان افتاد رانندگی نکنید. اگر هم حین رانندگی احساس سرگیجه کردید، ماشین تان را کنار جاده متوقف کنید.
۷. کاهش قند خون
اگر قند خون تان پایین است ممکن است دچار سرگیجه شوید. دکتر اساندار اعتقاد دارد که: «این اصلا شوخی نیست.» و دکتر مور هم می گوید: «قند خون پایین ممکن است باعث شود که بیش از حد طبیعی عرق کنید و احساس تر بودن و ناراحت بودن داشته باشید.»
اگر دیابت دارید این موضوع خطری است که همواره شما را تهدید می کند. علاوه بر احساس سرگیجه به دلیل کاهش سطح قند خون، افرادی که به دیابت مبتلا هستند ممکن است به دلیل کاهش یا افزایش انسولین خون هم سرشان گیج برود. اما حتی اگر قند خون ندارید، در صورتی که زیاد کار کنید و ساعت ها بدون آب و غذا بمانید، ممکن است قند خون تان کاهش یابد و سرگیجه بگیرید.
راه حل: قند سریع. کمی آب پرتقال بنوشید. کمی کربوهیدرات پیچیده مثل نان گندم و مربا هم می تواند مفید باشد. همیشه کمی قند یا یک شکلات با خودتان داشته باشید. این مواد مقدار قابل توجهی قند دارند که برای افزایش سطح قند خون بدن تان مفید است.
۸. فشار خون پایین
ممکن است پزشک تان به شما توصیه کند که فشار خون تان را پایین بیاورید، اما شاید خیلی پایین برود. در حالت کلی، اگر حد بالای فشار خون تان کم تر از ۱۰۰ و حد پایین آن کم تر از ۶۰ است (الزاما نباید همزمان اتفاق بیفتند)، فشار خون شما پایین است. برای افرادی که به طور طبیعی فشار خون شان در این محدوده است مشکلی وجود ندارد. اما اگر فشار خون تان بیفتند (به دلیل تشنگی، بیماری قلبی، مشکلات غدد درون ریز، یا انواع عفونت) ممکن است دچار سرگیجه شوید.
راه حل: با توجه به دلیل این کاهش فشار خون، پزشک تان راه حل های مختلفی را پیشنهاد می کند. شاید لازم باشد بیش تر نمک بخورید یا آب بیش تری مصرف کنید، چون مایعات حجم خون را زیاد می‌کند. ممکن است به شما توصیه شود که از یک جوراب بلند و ضخیم استفاده کنید تا از گرفتگی خون در پای تان جلوگیری شود. داروهای دیگری هم وجود دارد که سطح فشار خون تان را تنظیم می کنند.
دکتر مور می گوید: «در حالت کلی سرگیجه، یک وضعیت اضطراری نیست، اما می تواند به چنین وضعی تبدیل شود.» اگر با یکی از علائم زیر سرتان گیج رفت با ۱۱۵ تماس بگیرید:
- از دست دادن حافظه
- درد قفسه ی سینه
- بدترین سردرد زندگی تان
- اگر در قدرت دید یا توانایی صحبت تان اشکالی به وجود بیاید
- اگر همراه با مشکلات شنوایی سریع باشد
اینها می‌توانند نشانه ی سکته یا حمله ی قلبی، نشانه‌های ظاهری التهاب دهلیز یا ورم گوش درونی باشند که با یک حمله شروع می‌شوند و باعث سرگیجه ی شدید می شوند. این موارد تنها 5 درصد علائم سرگیجه را شامل می شوند که توسط بنیاد تحقیقات شنوایی آمریکا گزارش شده است.
