برخی بیماری‌ها مانند سرخک سال‌ها قبل ریشه‌کن شده بودند اما در سال‌های اخیر این بیماری‌ها دوباره در برخی نقاط دنیا در حال شیوع هستند. اما علت چیست؟ چرا بیماری‌ای مانند سرخک در کشورهای مختلف دوباره در حال شیوع است؟ مهم‌ترین عامل از نگاه متخصصان، گسترش باورهای غلط دربارۀ واکسن‌ها است. در این مطلب شما را با پرچالش‌ترین باورهای نادرستی که درمورد واکسن‌ها وجود دارد آشنا می‌کنیم. با ما همراه باشید.
باورهای غلط دربارۀ واکسن‌ها، عامل شیوع دوبارۀ بیماری‌ها
پژوهش‌های اخیر نشان‌دهندۀ این است که هرچه میزان مصون‌سازی جوامع دربرابر بیماری‌ها (با واکسیناسیون) کاهش می‌یابد، بیماری‌هایی که با واکسن قابل‌پیشگیری‌اند، شیوع بیشتری پیدا می‌کنند. مثلا در سال ۲۰۱۰ در ایالت کالیفرنیای امریکا، ۹۱۲۰ مورد جدید ابتلا به بیماری سیاه‌سرفه گزارش شد. این آمار در مقایسه با دهه ۴۰ میلادی (سال ساخت واکسن) به بالاترین حد خود رسیده است. در آن سال، ده کودک که هنوز به سن تزریق واکسن این بیماری نرسیده بودند، درگذشتند.
علت اصلی شیوع مجدد این بیماری‌ها، گسترش باورهای غلط دربارۀ واکسن‌ها است.
ترس و بی‌اعتمادی، عامل اصلی فرار از واکسن
ترس و به‌دنبال آن بی‌اعتمادی را باید مهم‌ترین پیامد باورهای غلط درباره واکسن‌ها دانست. این مسئله باعث کاهش و توقف میزان واکسیناسیون شده است. اغلب کودکان ده‌ها واکسن دریافت می‌کنند که تعداد زیادی از آنها در ۲۰ سال اخیر ابداع و تولید شده‌اند. پس قابل‌درک است که بسیاری از پدر و مادرها به واکسن‌ها بدبین باشند. با این حال، این شک‌ها مبنای علمی ندارند و بیشتر پیامد تبلیغات شبه‌علمی هستند. اگر تلاشی برای آگاهی‌بخشی دربارۀ فواید واکسن و خطرات ناشی از عدم دریافت آن به خانواده‌ها انجام نشود، سلامت جامعه و جان افراد به‌خطر می‌افتد.
در ادامه ۸ باور غلط دربارۀ واکسن‌ها و پاسخ علمی به هرکدام از آنها را مطرح می‌کنیم.
۱. واکسن‌ها باعث بروز بیماری اوتیسم می‌شوند
این باور غلط ناشی از مقاله‌ای بود که اندرو ویک‌فیلد ( Andrew Wakefield) در سال ۱۹۹۷ در مجله لنست (Lancet) به‌چاپ رساند. او در این مقاله مدعی شده بود که تزریق واکسن‌های سه‌گانه (سرخک، اوریون و سرخچه) باعث بروز اوتیسم در کودکان بریتانیایی می‌شود. این مقاله در زمان خود، سروصدای زیادی به‌پا کرد و به رسانه‌ها راه یافت. پژوهش‌های بعدی ادعای آن مقاله را کاملا رد کردند و مقاله ویک‌فیلد نیز به‌دلیل جعل داده، سرقت علمی و تضاد منافع شخصی نویسنده مردود اعلام شد، با این حال، اثر منفی آن همچنان در ذهن مردم کشورهای مختلف دیده می‌شود.
مطالعات اخیر هیچ ارتباطی میان واکسیناسیون کودکان و اوتیسم نیافته‌اند؛ برعکس نشانه‌های اوتیسم پیش از شروع دورۀ واکسن زدن در کودکان قابل‌ردیابی است. حتی برخی پژوهش‌ها ردپای اوتیسم را پیش از تولد شناسایی کرده‌اند.
۲. دستگاه ایمنی ضعیف نوزادان تحمل واکسن را ندارد
قوای ایمنی کودکان از آنچه شما فکر می‌کنید، قوی‌تر است. اگر تعداد پادتن‌های موجود در بدن نوزادان را درنظر بگیریم، این تعداد می‌توانند بر ۱۰ هزار عامل بیماری‌زا به‌طور هم‌زمان غلبه کنند. این تعداد با ۱۴ واکسنی که نوزادان و کودکان دریافت می‌کنند، قابل‌مقایسه نیست. درواقع، واکسن‌های دورۀ کودکی تنها ۰.۱ درصد از توان ایمنی بدن را درگیر می‌کنند. دستگاه ایمنی نوزادان و کودکان همه‌روزه در معرض هزاران باکتری و ویروس قرار می‌گیرد و تزریق واکسن‌ها مشکلی برای آن ایجاد نمی‌کند.
از طرفی، واکسن‌های امروزی پیشرفته‌تر از واکسن‌های تولیدشده در د‌هه‌های گذشته هستند. کودکان امروزی واکسن‌هایی امن‌تر و با عامل بیماری‌زای ضعیف‌تری دریافت می‌کنند.
۳. مصونیت طبیعی بهتر از مصونیت ایجادشده با واکسن است
گرچه این عقیده در برخی موارد درست است اما گر تهدیدهای ناشی از ابتلا به بیماری را درنظر بگیریم، تکیه کردن به آن را منطقی نمی‌دانیم. مثلا در بیماری سرخک، نسبت مرگ‌ومیر در کودکان ۵۰۰ به ۱ است؛ یعنی از هر ۵۰۰ کودک مبتلاشده فقط یکی شانس مصونیت طبیعی دارد. درمقابل، احتمال واکنش‌های آلرژیک به واکسن‌ها فقط یک مورد در یک میلیون تزریق است. یعنی از هر یک میلیون نفری که واکسن تزریق می کنند تنها یک نفر نسبت به آن واکنش آلرژیک خواهد داشت.
۴. واکسن‌ها حاوی مواد سمی و مضر هستند
یکی از نگرانی‌های مردم، وجود مواد نگهدارنده مانند فرمالدئید، جیوه و آلومینیوم در واکسن‌ها است. گرچه این مواد در واکسن‌ها وجود دارند اما دُز آنها از حداقل مجاز، بسیار کمتر است و عملا خطری برای سلامتی افراد محسوب نمی‌شود. درواقع، بدن ما در فرایندهای متابولیک خود، دُز بیشتری از فرمالدئید (نسبت به آنچه در واکسن‌هاست) تولید می‌کند.
۵. ارتقای سلامت و بهداشت عمومی، بیشتر از واکسن‌ها در ریشه‌کنی بیماری‌ها نقش داشته است
درست است که افزایش سطح بهداشت عمومی در کنار کشف آنتی بیوتیک ها در ارتقای سلامت جوامع نقش مهمی داشته است اما نباید از تأثیر انکارناپذیر واکسن‌ها چشم‌پوشی کنیم.
هنگامی که واکسن سرخک در سال ۱۹۶۳ در آمریکا تولید شد، میزان ابتلا ۴۰۰ هزار مورد در سال بود. تا سال ۱۹۷۰ میزان ابتلا به ۲۵ هزار مورد کاهش یافت، درحالی‌که طی این هفت سال، سطح بهداشت جامعه تغییر محسوسی نکرده بود.
مثال دیگرْ بیماری آنفولانزای هموفیلوس نوع ب (HIB) است. میزان شیوع این بیماری از ۲۰ هزار مورد در سال ۱۹۹۰ به کمتر از ۱۵۰۰ مورد ظرف سه سال رسید.
۶. تزریق واکسن ریسک بالایی دارد
باوجود نگرانی والدین، تزریق واکسن بسیار امن است. حتی یک پژوهش هم وجود ندارد که رابطه‌ای بین واکسیناسیون و به‌خطر افتادن سلامت کودکان را تأیید کرده باشد.
تعداد کودکان یا افرادی که با تزریق واکسن دچار واکنش های آلرژیک می‌شوند، چنان کم است که به یک مورد در یک میلیون یا حتی دو میلیون تزریق می‌رسد.
۷. واکسن‌ها کودکان را به همان بیماری‌ای مبتلا می‌کنند که در واکسن است
گرچه واکسن‌ها ممکن است باعث بروز برخی نشانه‌های بیماری شوند اما این عارضه موقت و بی‌خطر است. کار واکسن قرار دادن عامل ضعیف‌شدۀ بیماری‌زا دربرابر دستگاه ایمنی بدن است تا با تولید پادتن مصونیت ایجاد شود. تاکنون جز یک مورد بروز بیماری براثرِ واکسیناسیون (واکسن دهانی فلج اطفال)، هیچ مورد دیگری در این خصوص گزارش نشده است.
واکسن‌ها با سختگیرانه‌ترین دستورالعمل‌های ممکن ساخته می‌شوند و عامل بیماری‌زا در آنها ضعیف‌تر از آن است که بخواهد خطری داشته باشد.
۸. دیگر نیازی به واکسن نیست چون بیماری ریشه‌کن شده است
این باور غلط ناشی از درک نادرست کلمۀ «ریشه‌کنی» است. ریشه‌کنی بیماری به‌معنای نابودی ویروس یا باکتریِ ناقل آن نیست. زمانی که همه یا اغلب افراد جامعه با واکسیناسیون دربرابر یک بیماری مصونیت پیدا کنند، سازمان‌های بهداشتی خبر از ریشه‌کنیِ آن بیماری می‌دهند. توجه کنید که مصونیت از راه وراثت منتقل نمی‌شود؛ پس لازم است کودکان تازه‌متولدشده واکسن‌ها را دریافت کنند.
از طرفی، رشد تجارت و ارتباطات جهانی سفرهای بین‌قاره‌ای را بیشتر کرده است. شاید یک بیماری در جامعه شما ریشه‌کن شده باشد اما در سرزمینی دیگر همچنان شایع باشد. پس نمی‌توان تزریق واکسن برای نسل‌های آتی را متوقف کرد.
اگر به متون مکتوب تاریخی مراجعه کنیم، موارد بسیاری از مرگ‌ومیرهای کودکان براثرِ بیماری‌هایی مانند سرخک را می‌توان یافت. نباید فراموش کنیم که از زمان اختراع واکسن تا به امروز، نرخ مرگ‌ومیر کودکان به‌طرز چشمگیری کاهش یافته است. درواقع، واکسن یکی از مهم‌ترین اختراعات پزشکی نوین به‌شمار می‌رود که فرصت رشد و تجربۀ زندگی را به میلیون‌ها کودک ارزانی داشته است.
