۳ کتاب خواندنی درباره‌ی دیوار برلین؛ نگاهی به بلوک شرق

شوروی دیگر توان کنترل ساکنان اروپای شرقی را نداشت و اعتراضات مردم چک، مجارستان و لهستان شدت یافته بود. میخائیل گورباچف تلاش کرد تا با انجام اصلاحاتی از فروپاشی شوروی جلوگیری کند، به همین دلیل فضای سیاسی نسبتا باز شد و تعدادی از رهبران بدنام شوروی از سمت‌های خود کناره‌گیری کردند. فروپاشی دیوار برلین محصول یک اتفاق بود. هر چند پیش از آن، جمهوری چک مرزهای خود را به روی دنیای غرب گشوده بود و آلمانی‌ها می‌توانستند از طریق این کشور، خود را به آلمان فدرال برسانند.

با این وجود دولت آلمان شرقی تصمیم گرفت تا به ساکنان برلین شرقی اجازه بدهد برای رفتن به برلین غربی تقاضای ویزا کنند. این اجازه استقبال بیش از حد تصوری را به همراه آورد و ده‌ها هزار تن از برلینی‌ها به گذرگاه‌های دیوار بروند تا درخواست ویزا کنند. این جمعیت انبوه، مرزبانان و ماموران آلمان شرقی را مجبور کردند تا مرزها را باز کنند و به یکباره هزاران نفر خود را از گذرگاه‌ها به برلین غربی رساندند. این رویداد در ۹ نوامبر سال ۱۹۸۹ به وقوع پیوست و اولین گام برای اتحاد دو آلمان بود. بسیاری از ساکنان دو طرف دیوار پس از وقوع این حادثه با کلنگ و پتک به جان این دیوار افتادند و طی هقته‌های آینده تمامی این موانع برداشته شدند. سقوط پرده آهنین، فروپاشی شوروی را تسریع کرد و به جنگ سرد پایان داد. امروزه بسیاری از جمهوری‌های سابق اتحاد شوروی که در اروپای مرکزی و شرقی قرار دارند، عضوی از اتحادیه اروپا و پیمان دفاعی ناتو هستند و اقتصادهایی باز و توسعه یافته دارند.در ادامه این یادداشت با سه کتاب مرتبط با فضای حاکم بر آلمان شرقی آشنا خواهید شد. کتاب آسمان تقسیم شده، داستانی از یک عشق آتشین است که حوادث سیاسی آن را دچار مشکل می‌کند. عشق سرخ روایتی است از زندگی ۳ نسل از خانواده‌ای آلمانی که عقاید متفاوتی دارند و در آلمان شرقی زندگی می‌کنند، کتاب سرزمین مامورهای مخفی، داستان شاهدانی است که برخورد دستگاه امنیتی آلمان شرقی را تجربه کرده‌اند.

آسمان تقسیم شده

کتاب آسمان تقسیم شده داستان دو دلداده عاشق است که در سال ۱۹۶۱ اتفاق می‌افتد. احداث دیوار برلین و اختلاف نظرهای سیاسی میان دو نفر جدایی ایجاد می‌کند و آن‌ها با وجود علاقه فراوانی که به یک‌دیگر دارند با یک‌دیگر به مشکل برمی‌خورند. در داستان فوق، دیوار برلین پس زمینه یک داستان عاطفی و عاشقانه شده است. دیوار برلین سبب جدایی‌های بسیاری شد به همین دلیل خوانندگان در دو سوی دیوار ، با این عاشق و معشوق، هم ذات‌پنداری داشتند.

کریستا ولف نویسنده‌ی جنجالی متولد لهستان است. او پس از جنگ جهانی دوم در آلمان شرقی ماند، کریستا باورهای سوسیالیستی عمیقی داشت و از مخالفان وحدت دو آلمان بود. او آرزو می‌کرد که نظام سوسیالیستی آلمان شرقی با اصلاح خود بتواند سرپا بماند. همین باور سبب شد که مورد انتقاد رسانه‌ها و افکار عمومی آلمان قرار بگیرد. همکاری کوتاه مدت او با نیروهای امنیتی آلمان شرقی نیز، موجب افزایش خشم مردم شد. او یکی از مشهورترین نویسندگان آلمانی است و توانسته جوایز ارزشمند فراوانی را به خاطر آثارش به دست بیاورد.

مانفرد این را خوب می‌دانست، نوعی از کوشایی وجود دارد که افراد کوشا را بی‌احساس و بی‌لطف می‌سازد. حالا او دیگر نمی‌توانست سرد و بی‌احساس بماند، از خود پرسید: راستی مرا چه شده؟ از چه زمانی شروع شد آن بی توجهی و سرد مزاجی در برابر همه چیز؟ چرا هیچ کس مرا متوجه آن نکرد؟ چرا باید حتما این دختر می‌آمد و می‌پرسید: شبیه تو شدن خیلی مشکل است؟

درست در همین زمان نامه ریتا به دست‌اش رسید: می‌خواهم معلم بشوم- با خود اندیشید، آخر چرا؟ حالا؟ بدون آن که از من بپرسد؟ یعنی وقتی به خانه برمی‌گردم باید با دفتر و کتاب مدرسه، شاگردهای خصوصی، گلایه و شکایت‌های والدین رو برو شوم؟ و شب‌ها هم با بحث در زمینه مشکلات تربیتی؟ آشوبی از روی حسادت در مانفرد سربرآورد: او دیگر فقط مختص من نخواهد بود.

عشق سرخ

کتاب سرخ نوشته ماکسیم لئو، نویسنده شناخته شده‌ آلمانی است، او در سال ۱۹۷۰ در شرق برلین دیده به جهان گشود و در رشته علوم سیاسی تحصیل کرد.دوران کودکی و نوجوانی او به زندگی تحت سیطره حکومت سوسیالیستی آلمان شرقی سپری شد. کتاب سرخ روایتگر زندگی سه نسل از یک خانواده آلمانی است. اعضای این خانواده تفاوت‌های زیادی با یک‌دیگر دارند و نوع نگاهشان به مسائل فرق می‌کند. در این کتاب ضمن آشنایی با محدودیت‌ها و مشکلات جامعه آلمان شرقی با زندگی و خاطرات سه نسل از اعضای این خانواده آشنا می‌شوید. نسل اول آن‌ها، جنگ جهانی دوم را با سختی فراوان تجربه کرده است، گرهارد (پدربزرگ مادری لئو) که آلمانی‌ای یهودی‌تبار است به متفقین می‌پیوند و علیه آلمان نازی می‌جنگد و ورنر( پدربزرگ پدری لئو) یک آلمانی طرفدار نازی‌هاست که پس از جنگ به مدت دو سال در کمپ اسرای فرانسوی‌‌ها روزگار می‌گذراند. با این حال هر دو پس از بازگشت به وطن به آلمان شرقی عشق می‌ورزند و در جمهوری دمکراتیک آلمان صاحب شغل دولتی می‌شوند.

ارتباط نسل دوم خانواده با حزب کمونیست ضعیف‌تر از نسل اول خانواده است، گرهارد را نباید فراموش کرد که به خاطر ایستادگی کمونیست‌ها در برابر نازی‌ها، شیفته‌شان شده بود. اما نسل سوم نمی‌دانست که چه می‌خواست و بیشتر دوست داشت تابتواند آزادی و عادی زندگی کردن را تجربه کند. بسیاری از نسل سومی‌ها تلاش می‌کردند به هر نحوی که شده خود را به آن سوی دیوار برسانند. این کتاب رویکردی کنایه آمیز و ضدقهرمانانه دارد و در آن رابطه هر کدام از اعضای خانواده با آلمان شرقی متفاوت است.

دولت برلین همیشه با ماست، حتی در اتاق خواب.

سرزمین مامورهای مخفی

کتاب سرزمین مامورهای مخفی، نوشته آنا فاندر نویسنده سرشناس استرالیایی است او از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۵ در کشور آلمان زندگی می‌کرد. کتاب او شامل داستان‌هایی واقعی از زندگی افرادی است که دورانی از خفقان و ترس را در آلمان شرقی گذرانده‌اند. برخی از این داستان‌ها و روایت‌ها به قربانیان ماموران اشتازی، دستگاه امنیتی آلمان شرقی اختصاص دارد. ملتی که با وجود پشت سر گذراندن کابوس هیتلر، باز هم نمی‌توانست آسایش را تجربه کند و قریب به ۴۵ سال، خفقان و فضای هولناکی را تجربه می‌کرد که در آن هر اظهارنظر منتقدانه‌ای ثبت می‌شد و گوینده‌اش به دردسر می‌انداخت، از بازجویی و تهدید و محروم شدن از شغل و حقوق اجتماعی گرفته تا زندان و شکنجه شدن.هنگام مطالعه برخی از بخش‌های این کتاب نمی‌توانید تشخیص دهید که دارید یک داستان می‌خوانید یا یک گزارش خبری.

آقای بونزاک حرف را با یک لطیفه شرروع می‌کند. او این لطیفه را سر ناهاری در ۱۹۸۰ برای گروهی از همکاران خود در رستورانی که برای ماموران ارشد اشتازی رزور شده بود، تعریف کرده بود. تکیه می‌دهد و لبخند می‌زند، مثل عمویی که رازی دارد؛ می‌گوید « ایالات متحده، شوروری و جمهوری دمکراتیک آلمان می‌خوان تایتانیک رو از آب بیرون بیارن، آمریکا جواهراتی رو می‌خواد که می‌گن تو گاوصندوق کشتی بوده» سری تکان می‌دهد، « شوروی دنبال آخرین سطح تکنولوژیه و جمهوری دمکراتیک..» لیوان را پایین می‌آورد تا مکثی نمایشی ایجاد کند« جمهوری دمکراتیک دنبال اون گروهه که موقع غرق شدن کشتی هنوز داشتن می‌نواختن»