کودکان عاشق بازی هستند و می‌توانند تمام روز را بازی کنند و خسته نشوند. بنابراین از همین علاقه آنها به بازی می‌توان برای آموزش استفاده کرد. بازی‌های علمی با روش‌های هیجان‌انگیز، درباره جهان و هرچه در آن هست به کودک آموزش می‌دهند و چون سرگرم‌کننده‌اند، برایش لذت‌بخش هستند. در این مقاله، چند بازی علمی برای کودکان دلبندتان پیشنهاد کرده‌ایم که می‌توانید خودتان هم با آنها مشارکت کنید. این بازی‌ها را در چند دسته مختلف قرار داده‌ایم که راحت‌تر انتخاب کنید.
دسته اول: بازی‌هایی برای آموزش فیزیک
به کودکان کمک کنید با بازی، قوانین و ویژگی‌های فیزیکی جهان را بهتر بشناسند. بازی‌های این دسته به کودک ویژگی‌هایی مانند رنگ‌ها، شکل‌ها و وزن را می‌آموزند و به او یاد می‌دهند که اشیا چطور با هم در تعامل‌اند و بر هم تأثیر می‌گذارند.
۱. خمیربازی و ترکیب رنگ‌ها
بچه‌ها معمولا عاشق خمیربازی هستند. اگر می‌خواهید درباره رنگ‌های اصلی و فرعی به بچه‌ها آموزش دهید، از خمیربازی استفاده کنید. برای آموزش رنگ‌های فرعی، به آنها بگویید دو رنگ را ترکیب کنند و ببینند چه رنگی درست می‌شود. سپس هر رنگ را با وسایل خانه مطابقت بدهند. این‌طوری هم رنگ‌ها را یاد می‌گیرند و هم انگشت‌هایشان ورزیده می‌شود.
۲. طناب‌کشی
فکرش را می‌کردید که این بازی سنتی قدیمی برای یادگیری علم سودمند باشد؟ کودکان می‌توانند با بازی طناب‌کشی مفهوم اصطکاک و کشش را یاد بگیرند. علاوه بر این، قدرت دست‌ها و بازوهایشان هم با این بازیِ کاملا سالم تقویت می‌شود. این بازی کار گروهی را هم به کودکان یاد می‌دهد.
۳. مسابقه روی سطح شیب‌دار
کودکان عاشق بازی با خانه‌سازی و لگو هستند. بهتر است از این علاقه استفاده کنید و با روش‌های هدفمند آن را به آموزش تبدیل کنید. لگوها شکل‌های مختلف دارند و معمولا خود کودک هنگام چیدنشان شکل فیزیکی آنها را یاد می‌گیرد، اما شما هم می‌توانید با کمک آنها مفهوم سطح شیب‌دار را به کودک یاد بدهید. اگر آجرهای اریب دارید، از آنها استفاده کنید. اگر نه، بعد از چیدن لگوها خط‌کشی پهن یا مقوایی ضخیم را روی آنها بگذارید و سطح شیب‌دار درست کنید.
در این بازی علمی برای کودکان، سپس از کودک بخواهید اسباب‌بازی‌هایی مانند ماشین، توپ یا عروسک‌های کوچک را روی سطح شیب‌دار قرار دهد تا با هم مسابقه بدهند. این‌طوری کودک یاد می‌گیرد که چرا برخی اشیا سریع‌تر از بقیه پایین می‌آیند.
۴. آب‌بازی و وزن اشیا
کودکان معمولا اسباب‌بازی‌های مختلفی از جنس‌های مختلف و با وزن‌های مختلف دارند. درون ظرفی آب بریزید و برخی از اسباب‌بازی‌های سبک و سنگین او را که با آب خراب نمی‌شوند انتخاب کنید. از او بخواهید هر یک را روی آب قرار بدهد و ببیند کدامشان در آب فرو می‌روند و کدامشان روی آب می‌مانند.
۵. حدس‌زدن اشیا با لمس‌کردن
تعدادی از لوازم منزل را که بی‌خطر هستند بردارید و آنها را در یک کیسه تیره‌رنگ قرار دهید. می‌توانید از وسایلی مانند دستمال مرطوب، شانه، میوه‌ها، نان و قاشق استفاده کنید. از کودک بخواهید دستش را داخل کیسه کند و بدون نگاه‌کردن، اشیا را لمس کند. از او بخواهید هر شیئی را که لمس می‌کند توصیف کند و ویژگی‌هایش را بگوید. مثلا خیس است یا خشک؟ سرد است یا گرم؟ صاف است یا زبر؟ این بازی به تقویت مهارت زبانی کودک و بهبود توصیفات او کمک می‌کند و در عین حال خواص مواد مختلف را به او می‌آموزد.
۶. خورشید، نور و سایه
اگر روزی آفتابی است و شرایطتان اجازه می‌دهد، تعدادی وسیله بردارید و در فضای باز یا حتی در خانه، بروید جایی که آفتاب می‌تابد و درباره سایه اجسام به کودک بیاموزید. به‌جای خورشید، می‌توانید از چراغ‌قوه استفاده کنید و سایه جسم را روی دیوار بیندازید. نور را از جسم دور یا به آن نزدیک کنید تا کودک ببیند که سایه جسم چه تغییری می‌کند.
دسته دوم: بازی‌هایی برای یادگیری درباره انرژی
انرژی همه‌جا هست و ما همیشه از شکل‌های مختلف آن استفاده می‌کنیم، بنابراین یکی از موضوعات مهم و سرگرم‌کننده برای کودکان خواهد بود. فکرکردن درباره انرژی به‌عنوان منبع حرکت، ذهن آنها را درگیر خواهد کرد. با این بازی‌ها کودکان یاد می‌گیرند که ۲ نوع انرژی داریم؛ یکی انرژی جنبشی است و باعث حرکت می‌شود، دیگری انرژی پتانسیل است و ذخیره می‌شود.
۷. یادگیری درباره الکتریسیته با بادکنک
برای این بازی فقط به یک قوطی خالی و بادکنک نیاز دارید. به کودک بگویید بادکنک را به موهایش بمالد و سپس آن را به قوطی فلزی خالی یا به دیوار نزدیک کند و ببیند هر بار چه اتفاقی می‌افتد. با این بازی، کودک مفهوم الکتریسیته ساکن را می‌آموزد.
۸. ماشین انرژی
برای این بازی به کودک کمک کنید با استفاده از وسایلی ساده مثل ظرف و درِ چند قوطی، ماشینی ساده درست کند. این بازی علمی برای کودکان برای یادگیری مفهوم انرژی جنبشی و پتانسیل عالی است، زیرا ماشین بعد از پیچاندن چرخ‌هایش که با نوارهای لاستیکی به هم متصل شده‌اند حرکت می‌کند.
۹. ساختن باتری با سیب‌زمینی
با این بازی کودکان یاد می‌گیرند که انرژی چطور در مداری الکتریکی جریان پیدا می‌کند. دقت کنید که کودک این بازی را حتما زیر نظر بزرگ‌ترها انجام بدهد. چیزهایی که لازم دارید:
- سیب‌زمینی ۲ عدد؛
- سیم مسی ۲ تکه؛
- سکه ۲ عدد؛
- میخ آهنی گالوانیزه ۲ عدد؛
- ۱ مولتی‌متر که ۲ سیم پروب به رنگ‌های مختلف داشته باشد. (اگر مولتی‌متر ندارید، روش‌های دیگری هم هست که توضیحشان داده‌ایم.)
روش کار
- سیب‌زمینی خام را به‌اندازه یک سکه سوراخ کنید؛
- سر یکی از کابل‌های مسی را کمی لخت کنید و دور یکی از سکه‌ها بپیچید؛
- سکه سیم‌پیچی‌شده را درون سوراخ سیب‌زمینی قرار دهید؛
- طرف دیگر سیب‌زمینی، روبه‌روی سکه، میخ را در سیب‌زمینی فرو کنید؛
- همین کار را با سیب‌زمینی و سکه دیگر انجام دهید؛
- حالا ۲ سیب‌زمینی را کنار هم قرار دهید و سیم مسی هر سیب‌زمینی را دور میخ گالوانیزه سیب‌زمینی دیگر بپیچید.
- اگر مولتی‌متر دارید، کافی است پروب‌های آن را به میخ یا سکه بزنید و ولتاژ را اندازه بگیرید.
- اگر مولتی‌متر ندارید، می‌توانید از باتری دست‌سازتان برای روشن‌کردن یک چراغ LED کوچک استفاده کنید. باتری سیب‌زمینی خیلی قوی نیست که هر چیزی را روشن کند. هرچه تعداد سیب‌زمینی‌ها بیشتر باشد، ولتاژ هم بیشتر می‌شود.
از کودک بخواهید این کار را با لیمو و پرتقال هم انجام دهد و ببیند کدام بهتر عمل می‌کند. سیب‌زمینی پخته چطور؟ اصلا کار می‌کند؟
۱۰. بازی با مدار
اگر باتری سیب‌زمینی با توجه به سن کودک شما خیلی ساده است، از او بخواهید همین کار را با باتری، سیم یا نوار مسی و چند چراغ رنگی LED انجام بدهد و با متصل‌کردن آنها به هم تلاش کند چراغ‌ها را روشن کند.
۱۱. یادگیری مفهوم انرژی صوتی با حدس‌زدن صدا
این بازی مفهوم انرژی صوتی را به کودک یاد می‌دهد. اشیای مختلف را در قوطی‌های دربسته قرار دهید و از کودک بخواهید با تکان‌دادن قوطی و گوش‌دادن به صدا حدس بزند درون قوطی چه چیزی قرار داده‌اید. مثلا صدای میخ فلزی یا سکه در قوطی با صدای سنگ یا پلاستیک متفاوت است.
۱۲. بادکنک‌بازی و نیروی گرانش
بهتر است این بازی چندنفره انجام شود. البته اگر امکانش نیست، دونفری هم می‌توانید بازی کنید. هر نفر باید ۳ بادکنک داشته باشد. هرکس باید به بادکنک‌های خودش ضربه بزند که به هوا پرت شوند و اجازه ندهد به زمین بیفتند. کسی که مدت بیشتری بادکنک‌ها را در هوا نگه دارد برنده است. کودک با این بازی درباره نیروی جاذبه یاد می‌گیرد که نوعی انرژی پتانسیل است.
۱۳. ساخت برج خورشیدی
این بازی برای کودکان بزرگ‌تر جذاب‌تر خواهد بود و آنها را با انرژی گرمایی آشنا خواهد کرد. برج را با وسایل مختلفی می‌توانید درست کنید و ببینید آیا کار می‌کند یا نه.
- ۳ قوطی کنسرو را بردارید و تهشان را ببرید؛
- هر ۳ قوطی را با چسب به هم بچسبانید؛
- سیمی را مطابق شکل شبیه دسته سطل درست کنید و بالای برج قرار دهید؛
- مطابق شکل یک پونز یا خلال‌دندان را روی سیم محکم کنید؛
- ۱ فرفره کاغذی درست کنید و به این پونز متصل کنید؛
- جایی که آفتاب هست، ۲ کتاب قرار دهید و برج را طوری روی آنها بگذارید که هوا از زیر وارد برج شود.
- اگر به اندازه کافی به برج گرما برسد، انرژی گرمایی هوای درون برج را گرم خواهد کرد و فرفره را خواهد چرخاند.
- اگر این آزمایش را با لوله‌های کاغذی و بطری‌های پلاستیکی هم تکرار کنید، کودک کشف خواهد کرد که کدام ماده بهتر گرما را انتقال می‌دهد.
دسته سوم: بازی‌هایی درباره کره زمین و فضا
این سرگرمی علمی به کودک کمک می‌کند بیشتر درباره زمین، محیط‌زیست، سایر سیارات و فضا یاد بگیرد.
۱۴. بازی حس فضانوردی
یک جفت دستکش آشپزخانه بردارید و اسباب‌بازی‌های کوچکی مانند تیله و لگو را جمع‌آوری کنید. اسباب‌بازی‌ها را در یک جعبه بریزید. ۲ سوراخ در جعبه درست کنید و دستکش‌ها را در آنها محکم کنید. روی جعبه را با پلاستیک بپوشانید. حالا از کودک بخواهید دست‌هایش را در دستکش‌ها قرار دهد و سعی کند مانند همیشه با اسباب‌بازی‌ها بازی کند. مثلا سعی کند تیله‌ها را از یک سبد به سبد دیگری منتقل کند یا حلقه‌ها را در میله بگذارد. کودک با این بازی می‌آموزد که چطور از مهارت‌های حرکتی ظریف برای انجام کارها استفاده کند، ضمن اینکه یاد می‌گیرد کار در فضا چه حسی دارد.
۱۵. یادگیری بازیافت
این بازی را می‌توانید با وسایل واقعی انجام دهید یا اینکه از تصاویر مجلات قدیمی استفاده کنید. از بچه‌ها بخواهید تصاویر اشیای مختلف را از مجلات جدا کنند و هر یک را روی تکه‌ای کارت یا مقوا بچسبانند. سپس ۳ سبد قرار دهید و از آنها بخواهید تصاویر را در سبدها دسته‌بندی کنند. مثلا تصویر بطری پلاستیکی را در یک سبد بگذارند و اگر جسمی کاغذی است، آن را در سبد دیگری قرار دهند. این‌طوری تفکیک زباله‌ها را یاد می‌گیرند و می‌توانید درباره تأثیر بازیافت بر محیط‌زیست برایشان توضیح بدهید.
دسته چهارم: بازی‌هایی درباره زیست‌شناسی
با کمک این بازی‌ها می‌توانید چرخه زندگی انسان و سایر موجودات زنده را به کودکان آموزش بدهید.
۱۶. بازی زنجیره غذایی
برای این بازی می‌توانید حیوانات و گیاهان مختلف را روی کارت‌هایی نقاشی کنید و آنها را در دسته‌های مختلف قرار دهید. سپس از کودک بخواهید کشف کند هرکدام از آنها کجای زنجیره غذایی قرار می‌گیرند. با این بازی کودک می‌تواند درباره موجودات زنده یاد بگیرد.
۱۷. بازی علمی در پارک
هیچ بازی علمی برای کودکان لذت‌بخش‌تر از بازی‌هایی نیست که با طبیعت سروکار دارند. اگر برایتان امکان‌پذیر است، به محیطی سرسبز مانند پارک بروید و با کودک درباره گیاهان و جانورانی مانند مورچه، پروانه یا کفشدوزک صحبت کنید. مثلا مورچه‌ها را پیدا کنید و از کودک بخواهید بگوید مورچه کجا و چطور زندگی می‌کند.
۱۸. باغبانی و آشنایی با گیاهان
این بازی برای آشنایی کودک با گیاهان و چرخه زندگی آنها عالی است. از دانه شروع کنید و آن را بکارید تا جوانه بزند و رشد کند. کودک می‌تواند هر مرحله را نقاشی یا یادداشت کند. هنگام بازی، درباره نقش گیاهان در زندگی و محیط‌زیست به کودک آموزش دهید.
دسته پنجم: بازی‌هایی برای آموزش شیمی
البته که بازی و شیمی هرگز با هم سروکار ندارند و ما هرگز پیشنهاد نمی‌کنیم بچه‌ها با مواد شیمیایی بازی کنند! اما شیمی فقط به‌معنی کار با مواد خطرناک نیست و می‌تواند به قالب یک بازی علمی برای کودکان دربیاید. می‌توانید با انجام بعضی بازی‌ها درباره شیمی به کودکان بیاموزید.
۱۹. بازی جامد، مایع، گاز
این سرگرمی علمی برای کودکان می‌تواند بسیار جذاب باشد و در عین حال به آنها حالت‌های مختلف ماده را آموزش بدهد. می‌توانید از حالت‌های مختلف آب استفاده کنید. مثلا از کودک بخواهید یخ را در دست‌هایش بگیرد و ببیند که چطور به مایع تبدیل می‌شود. درباره بخاری که از کتری بیرون می‌آید هم با او صحبت کنید. فقط مراقب باشید کودک به خودش آسیب نزند.
۲۰. جدول تناوبی
بچه‌های بزرگ‌تر که باید جدول تناوبی عناصر را یاد بگیرند، معمولا برای این کار با مشکل مواجه هستند. سعی کنید یک جدول کلمات متقاطع یا فلش‌کارت‌هایی جذاب و رنگی درست کنید و با بازی عناصر جدول را به کودک یاد بدهید. می‌توانید این بازی را به‌شکل بینگو (نوعی بازی شبیه دبرنا) درست کنید و مهره‌هایی را به عناصر مختلف اختصاص بدهید. سپس وقتی فرزندتان هر مهره را بیرون می‌آورد، با توجه به عددی که روی آن نوشته شده است عنصر را پیدا کند و در خانه مربوط به خودش در صفحه قرار بدهد.
دسته ششم: بازی و ریاضی
ریاضی برای بیشتر بچه‌ها درسی دشوار به نظر می‌آید. در حالی که ریاضی در محیط اطراف ما و تقریبا در همه کارهای روزمره حضور دارد و از آن استفاده می‌کنیم. ریاضی را با بازی‌های جذاب برای کودکان آسان‌تر کنید. می‌توانید خودتان بازی‌هایی برای آموزش ریاضی با وسایل منزل و هر چیزی که دم‌دست‌تان هست طراحی کنید. خلاق باشید!
۲۱. هزارتو
مجلات سرگرمی کودکان معمولا سرگرمی هزارتو دارند. حتی می‌توانید آنها را از اینترنت دانلود و چاپ کنید. اگر هم نقاشی‌تان خوب است، خودتان می‌توانید هزارتو بکشید. به کودکتان بگویید هزارتوها را حل کند و با هم مسابقه بدهید.
۲۲. جدول سودوکو
سودوکو یکی از روش‌های عالی برای تقویت ریاضی است. جدول‌های سودوکو در بیشتر مجلات هستند و حتی مجله اختصاصی سودوکو هم در بازار هست. با کودکان مسابقه سودکو برگزار کنید و برای کسی که زودتر از بقیه آنها را حل کند، جایزه تعیین کنید.
جمع‌بندی
بازی علمی برای کودکان بهترین روش آموزش آنها در زمینه‌های مختلف است. کودکان بازی را دوست دارند و اگر چیزی را با بازی به آنها یاد بدهند، راحت‌تر در حافظه‌شان می‌ماند و درک بهتری از آن پیدا می‌کنند، در حالی که شاید بارها خواندن متن و حفظ‌کردن آن چنین نتیجه‌ای نداشته باشد.
برای سرگرمی علمی کودکان وقت بگذارید و با آنها بازی کنید. اگر کودکان دیگری هم دارید، آنها را هم شریک کنید. این‌طوری نه‌تنها لحظاتی سرگرم‌کننده در کنار یکدیگر خواهید داشت، کودکانی خلاق و شاد هم تربیت خواهید کرد.
شما بگویید
به‌احتمال زیاد شما هم بازی‌های علمی متنوعی بلدید. می‌توانید برخی از آنها را به ما هم معرفی کنید؟ منتظر پیشنهادهای شما در بخش دیدگاه‌ها هستیم.
