همهی ما حداقل یک‌بار دچار حالت تهوع شده‌ایم. حالت تهوع، همان حس آزاردهنده‌ای است که در معده‌تان دارید و احساس می‌کنید که می‌خواهید بالا بیاورید. حالت تهوع ممکن است توسط یک ویروس، مشکل یا بیماری‌های گوارشی، بارداری یا حتی یک بوی ناخوشایند ایجاد شود. بعضی وقت‌ها نیز ممکن است علاوه بر داشتن حالت تهوع، استفراغ کنید. علت حالت تهوع در بسیاری از اوقات کاملا مشخص نیست اما دلیل آن هرچه باشد، آن‌قدر زجرآور است که حاضرید برای خلاص شدن از شرّش هر کاری انجام بدهید. در ادامه، به برخی از علل حالت تهوع اشاره می‌کنیم و سپس چند درمان خانگی حالت تهوع را به شما پیشنهاد می‌دهیم.
علت حالت تهوع چیست؟
موارد بسیاری می‌توانند باعث ایجاد حالت تهوع شوند. برخی از مردم نسبت به حرکت یا نسبت به برخی غذاهای خاص، داروها یا اثرات برخی شرایط پزشکی به‌شدت حساس هستند. همهی اینها می‌توانند باعث تهوع شوند. در اینجا برخی از علل رایج حالت تهوع را توضیح می‌دهیم.
۱. سوزش سردل یا رفلاکس معده
سوزش سردل یا بیماری رفلاکس معده به مری باعث می‌شود هنگام غذا خوردن، محتویات معده به مری برگردد. این رفلاکس، حس سوزشی ایجاد می‌کند که موجب تهوع می‌شود.
۲. عفونت یا ویروس
باکتری‌ها یا ویروس‌ها می‌توانند بر معده تأثیر بگذارند و حالت تهوع ایجاد کنند. باکتری‌های ناشی از مواد غذایی ممکن است باعث مسمومیت غذایی شوند. عفونت‌های ویروسی نیز می‌توانند موجب تهوع شوند.
۳. داروها
برخی از داروها مثلا داروها و درمان‌های مربوط به سرطان مانند شیمی درمانی، ممکن است معده را اذیت کنند یا در ایجاد تهوع نقش داشته باشند. حتما قبل از مصرف هر داروی جدید، اطلاعات روی جعبه‌ی آن را به‌دقت مطالعه کنید. خواندن این اطلاعات و صحبت کردن با پزشک‌تان درمورد درمان‌هایی که روی شما انجام می‌شود، می‌تواند کمک کند تهوع ناشی از مصرف دارو را به حداقل برسانید.
۴. ماشینگرفتگی و دریازدگی
ماشینگرفتگی و دریازدگی به‌خاطر تکان‌های شدید وسیله‌ی نقلیه اتفاق می‌افتند. در حین ماشینگرفتگی و دریازدگی، پیام‌هایی که به مغز منتقل می‌شوند، با حواس پنج‌گانه هماهنگ نیستند و درنتیجه فرد دچار حالت تهوع، سرگیجه یا استفراغ می‌شود.
۵. رژیم غذایی
پُرخوری یا خوردن برخی غذاها مانند غذاهای تُند یا پُرچرب ممکن است معده را اذیت کند و باعث تهوع شود. خوردن مواد غذایی‌ای که به آنها آلرژی دارید نیز ممکن است حالت تهوع ایجاد کند.
۶. درد
درد شدید می‌تواند در ایجاد حالت تهوع نقش داشته باشد. این مسئله درمورد بیماری‌های دردناکی مانند پانکراتیت (التهاب لوزالمعده)، سنگ کیسه صفرا یا سنگ کلیه صدق می‌کند.
۷. زخم معده
زخم معده یا التهاب در معده و پوشش مخاطی روده‌ی کوچک، می‌تواند موجب تهوع شود. هنگامی که غذا می‌خورید، این زخم یک حس سوزش و تهوع ناگهانی ایجاد می‌کند.
تهوع نشانه‌ی چندین مشکل پزشکی دیگر نیز هست، از جمله:
- سرگیجه‌ی ناشی از حرکت دادن سریع سر (BPPV)؛
- عفونت گوش؛
- حمله قلبی؛
- انسداد روده؛
- نارسایی کبد یا سرطان کبد؛
- مننژیت؛
- سردردهای میگرنی.
۱۶ راه برای درمان حالت تهوع
در فهرست زیر، ابتدا درمان‌های اصلی و سریع تسکین حالت تهوع را بررسی می‌کنیم سپس به سراغ درمان‌هایی می‌رویم که دیرتر اثر می‌کنند. بسیاری از مواردی که تحت عنوان درمان تهوع وجود دارند، لزوما حالت تهوع را درمان نمی‌کنند اما می‌توانند به شما کمک کنند احساس راحتیِ بیشتری کنید.
۱. صاف بنشینید و به شکم‌تان فشار نیاورید
مادرتان حق دارد که می‌گوید هرگز پس از غذا خوردن دراز نکشید. هنگامی که دراز می‌کشید، شیره‌های معده ممکن است به‌سمت بالا حرکت کنند و حالت تهوع را تشدید کنند، به‌خصوص اگر به بیماری رفلاکس معده مبتلا باشید.
فشار آوردن به شکم‌تان و خم شدن روی آن نیز ممکن است حالت تهوع را بدتر کند، چون این ناحیه را فشرده می‌کند و باعث می‌شود احساس ناراحتی کنید. هنگامی که تهوع دارید، لم بدهید و چند بالش پشت‌تان بگذارید تا بالاتنه‌تان بالا بیاید و تا حد ممکن، کمتر به طرفین بچرخید.
۲. پنجره را باز کنید یا جلوی پنکه بنشینید
حتما تابه‌حال دیده‌اید افرادی که دچار ماشینگرفتگی می‌شوند، سرشان را از پنجره بیرون می‌آورند. هوای تازه، علائم حالت تهوع را در بسیاری از افراد کاهش می‌دهد. علت این مسئله هنوز کاملا مشخص نیست. ممکن است دلیلش این باشد که شخص با این کار دیگر، بوهای تهوع‌آور درون ماشین را استشمام نمی‌کند یا با نگاه کردن به بیرون، روی چیز دیگری به‌جز تهوع تمرکز می‌کند.
با بروز اولین نشانه‌ی حالت تهوع سعی کنید جلوی پنکه یا پنجره بنشینید، به‌خصوص اگر بیش‌ازحد گرم‌تان است.
۳. از کمپرس سرد استفاده کنید
قرار دادن یک کمپرس سرد و آرام‌بخش در پشت گردن ممکن است به تسکین و رفع حالت تهوع کمک کند. هنگامی که حالت تهوع پیدا می‌کنید، درجه‌حرارت بدن‌تان ممکن است افزایش یابد. قرار دادن یک کمپرس سرد پشت گردن‌تان به‌مدت چند دقیقه می‌تواند تسکین‌دهنده باشد. همچنین به کاهش درجه‌حرارت بدن کمک می‌کند. (بالا بودن دمای بدن ممکن است باعث ایجاد حالت تهوع شود.)
۴. از «طبِ فشاری» استفاده کنید
طب فشاری، یک درمان پزشکی جایگزین است که در آن برای کاهش علائم، باید روی نقاط خاصی از بدن فشار وارد شود. نقطه‌ی فشار برای تسکین حالت تهوع، در قسمت داخلی مچ دست و حدود ۳ انگشت پایین‌تر از مچ، بین دو تاندون بزرگ است. برای کاهش حالت تهوع، این نقطه را به‌مدت چند دقیقه به‌صورت دایره‌وار فشار بدهید.
۵. مراقبه کنید یا نفس‌های عمیق بکشید
ممکن است مدیتیشن (تمرینی برای تمرکز کردن و رسیدن به آرامش ذهن) به کاهش و رفع حالت تهوع کمک کند. این یک نوع روش آرام‌سازی است که ممکن است برای تهوع ناشی از اضطراب و استرس، بسیار مفید باشد.
تمرین‌های تنفس عمیق، جزو تکنیک‌های مراقبه هستند اما شما می‌توانید برای فرونشاندن تهوع ناشی از استرس، آنها را به‌تنهایی امتحان کنید. هوا را به‌آرامی از طریق بینی تنفس کنید و به‌آهستگی آن را بیرون بدمید. این کار را چندین بار تکرار کنید تا حالت تهوع‌تان فروکش کند.
۶. حواس‌تان را پرت کنید
گاهی اوقات می‌توانید تهوع را با استفاده از قدرت ذهن‌تان درمان کنید. هرچه بیشتر به تهوع‌تان توجه کنید، احتمالا حالت تهوع‌تان بیشتر می‌شود. دفعه‌ی بعدی که دچار حالت تهوع شُدید، با خواندن کتاب یا تماشای تلویزیون حواس‌تان را پرت کنید. اگر حرکت کردن حال شما را بدتر نمی‌کند، کارهای سبک خانه را انجام بدهید یا با بچه‌هایتان بازی کنید، خلاصه خودتان را مشغول کنید تا درمورد حالت تهوع‌تان فکر نکنید.
اگر سر کار هستید، چند نفس عمیق بکشید و سعی کنید با رسیدگی به کارهای عقب‌افتاده، سرتان را گرم کنید. اما اگر حالت تهوع‌تان همچنان ادامه داشت و حتی شدیدتر شد، دست از کار بکشید و به پزشک مراجعه کنید، چون ممکن است یک بیماری بسیار واگیردار و خطرناک مانند التهاب معده و روده داشته باشید.
۷. بدن‌تان را هیدراته نگه دارید
اگر تهوع باعث شود که نتوانید غذا بخورید یا مایعات بنوشید، ممکن است به کم‌آبی بدن دچار شوید. تهوع از علائم کم‌آبی بدن نیز هست اما نوشیدن آب و دیگر مایعات به مقدار خیلی زیاد ممکن است با پُر کردن شکم، حالت تهوع را بدتر کند.
وقتی حالت تهوع دارید، سعی کنید به‌تدریج و جرعه‌جرعه مایعات بنوشید. اگر آب معده‌تان را به‌هم می‌ریزد و تهوع‌تان را بیشتر می‌کند، از چای بدون کافئین یا آب همراه با بُرش‌هایی از میوه‌ی تازه استفاده کنید.
۸. چای بابونه بنوشید
چای بابونه، یک درمان سنتی محبوب برای حالت تهوع است. این چای دارای اثر آرام‌بخشی است که ممکن است به شما کمک کند هنگامی که تهوع دارید، بخوابید و کمی استراحت کنید. چای بابونه یکی از خوراکی‌های کاهش‌دهنده‌ی اضطراب هم است.
چای‌های کیسه‌ای بابونه در اکثر فروشگاه‌های مواد غذایی و داروهای گیاهی یافت می‌شوند. شما می‌توانید با ریختن یک فنجان آب جوش روی یک قاشق غذاخوری گل بابونه‌ی تازه یا خشک‌شده، برای خودتان چای بابونه درست کنید. بگذارید حداقل ۵ دقیقه خیس بخورد و سپس آن را صاف کنید و بنوشید.
۹. لیموترش مصرف کنید
لیمو ترش حاوی اسید سیتریک است. اسید سیتریک، یک ترکیب طبیعی است که به هضم غذا کمک می‌کند و معده را تسکین می‌دهد. مقداری آب لیمو را به لیوانی آب اضافه کنید و در طول روز جرعه‌جرعه بنوشید.
اگر تهوع شما ناشی از یبوست باشد، نوشیدن آب گرم با آب لیمو ممکن است باعث تحریک روده‌‌ها شود و یبوست را برطرف کند. بااین‌حال در مصرف آن زیاده‌روی نکنید، چون نوشیدن مقدار زیادی آب لیمو در یک مدت کوتاه ممکن است تهوع را بدتر کند.
رایحه‌ی لیمو نیز می‌تواند تهوع را کاهش بدهد. براساس پژوهشی در سال ۲۰۱۱ مشخص شد که استنشاق عطر لیمو ممکن است به کاهش تهوع و استفراغ در زنان باردار کمک کند. اگر اسانس یا عطر لیمو ندارید، کافی است یک لیموی تازه را ببُرید و آن را بو کنید.
۱۰. از زنجبیل غافل نشوید
زنجبیل احتمالا محبوب‌ترین درمان خانگی تهوع است. براساس یک بررسی در سال ۲۰۱۲، زنجبیل خواص ضدتهوع دارد، البته برای اثبات تأثیرات زنجبیل بر حالت تهوع به تحقیقات بیشتری نیاز است. برای کمک به تسکین حالت تهوع، یک قطعه‌ی کوچک زنجبیل تازه یا زنجبیل شکری (آبنباتی) بخورید. همچنین می‌توانید چای زنجبیل بنوشید. این چای در اکثر فروشگاه‌های مواد غذایی و داروهای گیاهی یافت می‌شود.
با ریختن یک فنجان آب جوش روی یک قطعه‌ی کوچک از ریشه‌ی زنجبیل تازه و پوست‌کنده برای خودتان چای زنجبیل درست کنید. بگذارید حداقل به‌مدت ۵ دقیقه خیس بخورد، سپس آن را صاف کنید و بنوشید.
۱۱. نعناع فلفلی را امتحان کنید
براساس پژوهشی در سال ۲۰۱۳ مشخص شد که روغن نعناع فلفلی، یک راه مطمئن و مؤثر برای مبارزه با تهوع ناشی از شیمی‌درمانی است. برای بهره‌مندی از این مزیت، می‌توانید چای نعناع فلفلی بنوشید یا از کپسول‌های نعناع استفاده کنید.
چای نعناع فلفلی در اکثر فروشگاه‌های مواد غذایی و داروهای گیاهی یافت می‌شود. همچنین می‌توانید با ریختن یک فنجان آب جوش روی یک قاشق چای‌خوریِ سرپُر برگ نعناع فلفلی تازه، برای خودتان چای درست کنید. بگذارید حداقل به‌مدت ۵ دقیقه خیس بخورد، سپس آن را صاف کنید و بنوشید.
با توجه به مطالعه‌ی دیگری در سال ۲۰۱۱، بوییدن اسانس نعناع فلفلی یا برگ‌های تازه‌ی آن نیز ممکن است تهوع پس از بیهوشی را کاهش بدهد.
۱۲. از مصرف نوشیدنی‌های گازدار اجتناب کنید
یک باور قدیمی غلط وجود دارد که می‌گوید مصرف نوشابه و نوشیدنی‌های گازدار به کاهش مشکلات معده کمک می‌کند اما اغلب، دقیقا برعکس آن درست است.
نوشیدنی‌های گازدار ممکن است باعث نفخ شکم شوند و رفلاکس معده را تشدید کنند، همهی اینها می‌تواند باعث ایجاد حالت تهوع شود. به‌علاوه اکثر نوشیدنی‌های گازدار سرشار از شکر هستند و ممکن است حال شما را بدتر کنند. اگر می‌خواهید نوشیدنی گازدار مصرف کنید، بهتر است قبل از نوشیدن آن اجازه بدهید گازش خارج شود یا آن را با آب رقیق کنید.
۱۳. یک وعده‌ی غذایی سبک بخورید
پیروی از یک رژیم غذایی سبک ممکن است مانع بدتر شدن تهوع شود یا از استفراغ جلوگیری کند. رایج‌ترین رژیم غذایی توصیه‌شده برای کاهش حالت تهوع، «رژیم BRAT» نامیده می‌شود که شامل موز، برنج، پوره‌ی سیب زمینی و نان تُست است.
می‌توانید مقدار کمی از مواد غذایی زیر را نیز مصرف کنید:
- کراکر نمکی؛
- نودل یا ماکارونی ساده؛
- سیب‌زمینی له‌شده یا پخته‌شده‌ی ساده؛
- نیمروی تهیه‌شده با تخم‌مرغ، کره، فلفل، نمک و شیر؛
- تخم‌مرغ آب‌پز.
تا زمان برطرف شدن حالت تهوع‌تان از غذاهای سرخ‌شده، محصولات لبنی مانند پنیر و شیر، گوشت و مواد غذایی سرشار از فیبر اجتناب کنید.
۱۴. از داروهای بدون نسخه (OTC) استفاده کنید
به داروهایی که باعث تسکین حالت تهوع می‌شوند، داروهای ضدتهوع می‌گویند. هنگامی که حالت تهوع شدید است، ممکن است فرد به یک داروی بدون نسخه نیاز داشته باشد تا معده‌‌اش را آرام کند.
برخی از این داروهای ضدتهوع بدون نسخه عبارتند از:
- اِمِترول؛
- درامامین؛
- پپتو بیسمول؛
- گراوُل.
اگر باردار هستید، بدون مشورت با پزشک‌تان از هیچ داروی بدون نسخه‌ای استفاده نکنید.
۱۵. مکمل‌های ویتامین B6 مصرف کنید
سازمان غذا و داروی ایالات متحده در سال ۲۰۱۳، دیکلجیس (Diclegis) را به‌عنوان درمانی برای تهوع ناشی از بارداری تأیید کرد. این قرص، ترکیبی از ویتامین B6 (پیریدوکسین) و آنتی‌هیستامین دوکسیلامین است.
نتایج حاصل از درمان تهوع با ویتامین B6 (به‌تنهایی) قطعی نیستند. دُز معمول بین ۳۰ تا ۱۰۰ میلی‌گرم در روز است که باید در یک تا سه دُز به‌مدت سه هفته مصرف شود. بااین‌حال مصرف مکمل های غذایی ویتامین B6 بیش‌ازحد ممکن است حالت تهوع را بدتر کند. همچنین می‌تواند باعث عوارض جانبی جدی شود، ازجمله:
- ریتم غیرطبیعی قلب؛
- خواب رفتن دست و پا؛
- ضعف ماهیچه‌ها.
به همین علت، باید دیکلجیس یا ویتامین B6 را فقط تحت نظر پزشک مصرف کنید.
اگر باردار هستید، درمورد تمام داروهای مصرفی‌تان با پزشک مشورت کنید، چون برخی از داروها ممکن است روی شما یا جنین‌تان تأثیر منفی بگذارند. پزشک‌تان ممکن است در ابتدا روش‌های دیگری را برای کاهش تهوع بارداری به شما پیشنهاد کند، چون اکثر تهوع‌های بارداری تا ماه چهارم یا سه‌ماهه‌ی دوم بارداری برطرف خواهند شد.
حالت تهوع نشانه‌ی چیست و چه‌وقت باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر علاوه بر تهوع علائم دیگری نیز دارید، ممکن است مشکل‌تان جدی باشد. به‌عنوان مثال حالت تهوع با درد قفسه‌ی سینه، یکی از نشانه‌های حمله‌ی قلبی است. تهوع با سردرد یا سرگیجه‌ی شدید ممکن است نشان‌دهنده‌ی یک عارضه‌ی عصبی باشد. اگر حالت تهوع شما بیشتر از یک ماه طول کشید یا علاوه بر حالت تهوع وزن‌تان نیز بدون دلیل پایین آمد، نزد پزشک بروید.
اگر حالت تهوع شما با هریک از علائم زیر همراه بود، به اورژانس مراجعه کنید:
- درد یا گرفتگی شدید شکم؛
- درد قفسه سینه؛
- تاری دید؛
- تب بالا و گردن درد؛
- کنفوزیون (گیجی و کاهش هشیاری)؛
- سردرد شدید.
تهوع اغلب به کم‌آبی بدن منجر می‌شود. اگر تهوع شما با سایر علائم کم‌آبی بدن همراه است، فورا به پزشک مراجعه کنید. علائم کم‌آبی بدن عبارتند از:
- سرگیجه؛
- خشکی دهان؛
- تشنگی بیش‌ازحد؛
- ضعف؛
- ادرار تیره؛
- دفع ادرار به میزان کم.
سخن پایانی
حالت تهوع در اغلب اوقات، موقتی است و عارضه‌‌ای جدی ایجاد نمی‌کند. درمان‌های خانگی و داروهای بدون نسخه ممکن است مفید باشند اما گاهی اوقات تهوع می‌تواند به استفراغ نیز منجر شود. استفراغ کردن، اغلب تهوع را کاهش می‌دهد یا آن را برطرف می‌کند. بااین‌حال استفراغ و تهوع می‌توانند به‌سرعت باعث کم‌آبی بدن شوند. درمان‌هایی که در بالا به آنها اشاره شد، فقط برای بزرگسالان توصیه می‌شود. از آنجا که کودکان بسیار سریع‌تر به کم‌آبی بدن دچار می‌شوند، درصورتی‌که کودک‌تان برای بیش از ۱۲ ساعت استفراغ کرد، حتما او را نزد پزشک ببرید.
بسیاری از داروهای نسخه‌ای نیز می‌توانند باعث ایجاد حالت تهوع شوند. اگر معمولا پس از مصرف یک داروی خاص دچار تهوع می‌شوید، با پزشک‌تان صحبت کنید تا در صورت امکان، دارویتان را عوض کند.
