بسیاری از ما گاهی از درمان‌های خانگی مانند دمنوش‌های گیاهی، انواع روغن‌های معطر یا مکمل‌های گیاهی استفاده کرده‌ایم. بعضی از این درمان‌های خانگی توصیه اطرافیان هستند و بعضی را نیز در اینترنت و فضای مجازی دیده‌ایم. در دهه‌های اخیر دانشمندان دریافته‌اند که بعضی از درمان‌های گیاهی واقعا مفیدند. در ادامه چند درمان خانگی مؤثر را معرفی می‌کنیم که بیشترشان پشتوانه علمی دارند.
۱. نعناع
نعناع انواع گوناگونی دارد که هریک کاربردها و فواید متفاوتی دارند. برای درد باید از وینترگرین (wintergreen) یا گالتریا استفاده کنید که حاوی متیل سالیسیلات هستند. متیل سالیسیلات عملکردی مثل کپسایسین دارد و قبل از اثر بی‌حس‌کنندگی‌اش حسی مثل «سوزش» خنک ایجاد می‌کند. این ویژگی برای کاهش درد مفاصل و عضلات مؤثر است.
نوع دیگر نعناع که در طب سنتی استفاده می‌شود نعناع فلفلی (peppermint) است. مشخص شده است که نعناع فلفلی برای رفع علائم سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS) مؤثر است. بر اساس تحقیقات، این گیاه سبب کاهش اسپاسم و همچنین اسهال و درد شکم مرتبط با IBS می‌شود. نعناع فلفلی کانالی ضددرد در روده بزرگ را فعال می‌کند که درد التهابی دستگاه گوارش را کاهش می‌دهد. به‌احتمال زیاد همین مسئله دلیل اثربخشی آن برای درمان IBS باشد.
کپسول روغن نعناع فلفلی یا چای آن علاوه بر کاهش مشکلات گوارشی و معده، به بهبود سردرد، سرماخوردگی و سایر ناراحتی‌های بدن کمک می‌کند.
۲. عسل
مصرف این شیرین‌کننده طبیعی به‌عنوان درمان خانگی سرفه می‌تواند به‌اندازه داروهای بدون نسخه مؤثر باشد. مصرف عسل به‌ویژه برای کودکانی مفید است که به‌اندازه کافی بزرگ نشده‌اند تا بتوانند دارو مصرف کنند. البته از عسل برای نوزادان یا کودکان نوپای زیر یک سال استفاده نکنید. زیرا احتمال کمی وجود دارد که به نوعی مسمومیت غذایی نادر ولی جدی دچار شوند که ممکن است خطرناک باشد. شاید شنیده باشید که عسل «محلی» برای آلرژی مفید است، ولی پژوهش‌ها این ادعا را تأیید نمی‌کنند.
۳. زردچوبه
این ادویه می‌تواند برای انواع بیماری‌ها مفید باشد، از آرتروز گرفته تا کبد چرب. تقریبا ۴۰۰۰ سال است که از زردچوبه در طب آیورودا استفاده می‌شود. این ادویه می‌تواند برای تسکین درد، به‌ویژه دردهای ناشی از التهاب، بهترین درمان باشد.
کورکومین ماده مؤثر زردچوبه است. در پژوهشی، میزان درد بیماران مبتلا به آرتروز پس از مصرف ۵۰۰ میلی‌گرم کورکومین بیشتر از مصرف ۵۰ میلی‌گرم دیکلوفناک سدیم (نوعی داروی ضدالتهاب) کاهش یافت. بررسی‌های دیگری نیز این ادعای تسکین درد را تأیید کرده‌اند. بر اساس این تحقیقات، عصاره زردچوبه به‌اندازه ایبوپروفن موجب تسکین درد بیماران مبتلا به آرتروز زانو می‌شود. بنابراین زردچوبه ادویه مفیدی برای درمان خانگی آرتروز است.
میزان کورکومین موجود در زردچوبه حداکثر ۳درصد است. بنابراین بهتر است از مکمل‌های کورکومین برای تسکین درد استفاده کنید. البته خود زردچوبه نیز مفید است. گفته می‌شود که مصرف ۲ تا ۵ گرم از این ادویه نیز فوایدی دارد. برای افزایش جذب کورکومین هم از فلفل سیاه استفاده کنید.
۴. زنجبیل
استفاده از زنجبیل به‌عنوان درمان خانگی گلودرد، سرماخوردگی، تهوع بامدادی و حالت تهوع بسیار رایج است. تحقیقات نیز تأیید کرده‌اند که زنجبیل در کاهش حالت تهوع و استفراغ نقش دارد. هزاران سال است که در طب سنتی آسیا از زنجبیل برای درمان خانگی اسهال، معده درد و حالت تهوع استفاده می‌شود. همچنین شواهدی وجود دارد که زنجبیل موجب کاهش دردهای قاعدگی می‌شود. می‌توانید زنجبیل را به‌صورت چای مصرف کنید و برای تأثیرگذاری بیشتر آن را رنده کنید.
مزیت دیگر زنجبیل که کمتر به آن توجه شده است، تأثیر ضدالتهابی آن است. دفعه بعد که حالت تهوع و سردرد داشتید، زنجبیل را امتحان کنید. زنجبیل با سایر مسکن‌هایی که التهاب را کاهش می‌دهند فرق دارد. زنجبیل مانع تشکیل انواع خاصی از ترکیبات التهابی می‌شود و از طریق آنتی‌اکسیدانی که روی اسیدیته مایع میان مفاصل اثر می‌گذارد، التهاب را از بین می‌برد. اثرات ضدالتهابی زنجبیل عوارض داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) را ندارد.
۵. چای سبز
چای سبز سرشار از آنتی‌اکسیدان‌هایی قوی است که می‌توانند از سلول‌ها در برابر آسیب محافظت کنند و برای مبارزه با بیماری مؤثر باشند. حتی ممکن است چای سبز احتمال ابتلا به بیماری قلبی و انواع خاصی از سرطان‌ها مانند سرطان پوست، سینه، ریه و روده بزرگ را هم کاهش دهد.
۶. سیر
بر اساس برخی بررسی‌ها، افرادی که سیر بیشتری می‌خورند کمتر به انواع خاصی از سرطان مبتلا می‌شوند. (مکمل‌های سیر چنین تأثیری ندارند.) سیر کلسترول و فشار خون را کاهش می‌دهد. البته به نظر نمی‌رسد که چندان مؤثر باشد.
۷. قوری نتی (Neti Pot)
قوری نتی شبیه قوری کوچکی است که با آن محلول آب‌نمک گرم را داخل یکی از سوراخ‌های بینی می‌ریزید تا از سوراخ دیگر بینی خارج شود. استفاده از این روش برای تسکین علائم آلرژی یا سرماخوردگی مفید است. حتما از آب مقطر یا آب جوشیده سردشده استفاده کنید و قوری نتی خود را تمیز نگه دارید.
۸. دارچین
گفته می‌شود دارچین برای تنظیم قند خون افراد مبتلا به پیش‌دیابت یا دیابت مؤثر است. البته شواهدی وجود ندارد که فایده استفاده از دارچین برای هیچ‌یک از بیماری‌ها و مشکلات سلامتی را تأیید کند. دارچین را با احتیاط مصرف کنید، زیرا مصرف مقدار زیادی عصاره دارچین می‌تواند برای کبد مضر باشد.
۹. حمام آب گرم
حمام آب گرم برای بیماری‌هایی مانند آرتروز، کمردرد و درد مفاصل مفید است. این بیماری‌ها بر عضلات، استخوان‌ها و تاندون‌ها اثر می‌گذارند. (تاندون بافتی است که ماهیچه را به استخوان متصل می‌کند.) آب گرم موجب افزایش جریان خون در قسمت‌هایی می‌شود که به خون نیاز دارند. زمانی که در حمام آب گرم هستید، به‌آرامی در قسمت‌های مدنظر کشش ایجاد کنید و آنها را نرمش دهید.
۱۰. کیسه یخ
استفاده از کیسه یخ در ۴۸ ساعت نخستِ پس از آسیب‌دیدگی برای کاهش درد و تورم مؤثر است. همچنین می‌توانید از کیسه یخ برای آسیب‌هایی استفاده کنید که به‌طور مکرر موجب درد و تورم می‌شوند، البته فقط پس از فعالیت بدنی نه قبل از آن. هرگز بیش از ۲۰ دقیقه از یخ استفاده نکنید و اگر پوست قرمز شد، آن را بردارید.
۱۱. فلفل
کپسایسین از مواد موضعی محبوب برای مهار درد است که موجب داغ و در نهایت بی‌حس‌شدن قسمتی از پوست می‌شود. اگر دچار درد عضلانی یا درد عمومی بدن شده‌اید و بهبود نمی‌یابد، می‌توانید مقداری کرم کپسایسین تهیه کنید. برای تهیه کرم با روغن نارگیل و کپسایسین:
- ۳ قاشق غذاخوری پودر فلفل کاین (یا هر فلفل تند دیگری) را با ۱ پیمانه روغن نارگیل مخلوط کنید.
- روغن را روی حرارت ملایم قرار دهید تا آب شود.
- ۵ دقیقه مخلوط را کاملا هم بزنید.
- سپس آن را از روی حرارت بردارید و در ظرفی بریزید تا سفت و خنک شود.
- پس از سردشدن آن را روی پوست ماساژ دهید.
پیش از استفاده، مقداری از کرم را روی پوست خود آزمایش کنید. هنگام استفاده حتما از دستکش استفاده کنید و هرگز این کرم را به صورت یا اطراف چشم نمالید.
۱۲. شنبلیله
معمولا از دانه یا تخم شنبلیله در آشپزی استفاده می‌شود، ولی این ادویه کاربردهای دارویی فراوانی دارد. مصرف شنبلیله به‌صورت چای به تولید شیر بیشتر در مادران شیرده کمک می‌کند. شنبلیله فیبر محلول در آب بسیار مفیدی است که موجب سفت‌شدن مدفوع افراد دچار اسهال می‌شود. اگر به یبوست مبتلا شده‌اید، نباید از این دانه‌ها استفاده کنید.
مصرف مکمل شنبلیله نیز قندخون را کاهش می‌دهد. این ویژگی، شنبلیله را به گیاهی محبوب برای بیماران دیابتی تبدیل کرده است. نقش شنبلیله در کاهش قندخون تا حدی به‌دلیل فیبر زیاد آن است که می‌تواند به بهبود عملکرد انسولین کمک کند.
۱۳. قارچ شیتاکه (Shiitake)
لنتینان (AHCC یا ترکیب فعال مرتبط با هگزوز) عصاره‌ای در قارچ شیتاکه است که اثرات آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی را در سطح سلولی افزایش می‌دهد. پژوهشی نشان داد که ممکن است AHCC برای مهار سلول‌های سرطان سینه مؤثر باشد و تعامل آن با سیستم ایمنی، با تقویت سیستم ایمنی ضعیف‌شده بر اثر شیمی درمانی، به مبارزه با سرطان کمک می‌کند. در پژوهشی، مصرف روزانه ۵ تا ۱۰ گرم قارچ شیتاکه پس از ۴ هفته به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کرد.
۱۴. روغن اکالیپتوس
روغن اکالیپتوس ماده‌ای به‌نام ۱،۸-سینئول (1,8-cineole) دارد که برای تسکین درد مؤثر است. آزمایش این ماده روی موش اثری شبیه مورفین داشت. حتی استنشاق روغن اکالیپتوس نیز دردهای بدن را تسکین می‌دهد. در واقع روغن اکالیپتوس ماده جادویی موجود در ویکس واپوراب است که بعضی برای درمان خانگی احتقان آن را استنشاق می‌کنند.
۱۵. اسطوخودوس
استنشاق اسطوخودوس می‌تواند به برطرف‌کردن حملات میگرن، سردرد، اضطراب، استرس و پریشانی کمک کند. بر اساس تحقیقات، اسطوخودوس برای موارد زیر مفید است:
- میگرن؛
- اضطراب یا بی‌قراری؛
- مشکلات حافظه در زمان استرس؛
- خواب.
نوشیدن چای اسطوخودوس یا استفاده از کیسه اسطوخودوس در مواقعی که استرس زیادی دارید، از راه‌های کاهش اضطراب و آرامش ذهن و جسم است. می‌توانید از ترکیب روغن اسطوخودوس و سایر روغن‌های گیاهی برای آروماتراپی یا رایحه‌درمانی استفاده کنید. یکی از بررسی‌ها نشان داد که ترکیب اسطوخودوس با مریم گلی و گل سرخ برای تسکین علائم سندروم پیش از قاعدگی (PMS) مؤثر است.
۱۶. غذاهای سرشار از منیزیم
آیا احساس درد عضلانی، خستگی یا حملات میگرنی دارید؟ شاید دلیل این مشکلات کمبود منیزیم باشد. معمولا گفته می‌شود که منیزیم در رشد و نگهداری استخوان‌ها نقش دارد. ولی منیزیم برای اعصاب و عضلات نیز ضروری است. منیزیم به بهبود خلق‌وخو نیز کمک می‌کند. منیزیم در عملکرد سیستم عصبی پاراسمپاتیک نقش دارد. سیستم عصبی پاراسمپاتیک ما را آرام و خونسرد نگه می‌دارد. بنابراین داشتن رژیم غذایی غنی از منیزیم برای کاهش استرس مؤثر است.
برای درمان کمبود منیزیم لزوما به مصرف مکمل نیاز ندارید. اسفناج، بادام، آووکادو و حتی شکلات تلخ همگی سرشار از منیزیم هستند. سایر مواد غذایی سرشار از منیزیم عبارت‌اند از:
- حبوباتی مانند عدس، لوبیا، نخود و نخود فرنگی؛
- توفو؛
- غلات کامل؛
- ماهی‌های چرب مانند سالمون، ماهی خال‌مخالی و هالیبوت؛
- موز.
نکات احتیاطی
هنگام درمان خانگی بیماری‌ها و مشکلات سلامتی، این نکات را در نظر داشته باشید:
- گرچه بیشتر این درمان‌های طبیعی عارضه جانبی جدی ندارند، زیاده‌روی در آنها مضر است.
- بعضی از افراد به این مواد حساس‌تر هستند. بنابراین اگر دچار نوعی بیماری هستید که با رژیم غذایی شما ارتباط دارد، قبل از مصرف منظم مواد مذکور با پزشک مشورت کنید.
- اگر پس از مصرف داروی خانگی دچار واکنش آلرژیک یا بدترشدن علائم شدید، فوری به پزشک مراجعه کنید.
- درمان‌های خانگی همیشه بی‌خطر و مؤثر نیستند. گرچه تحقیقات علمی این درمان‌ها را تأیید کرده‌اند، لزوما نتیجه مصرفشان برای همه جوامع یا انواع بدن‌ها یکسان نیست. شاید چیزی که در پژوهش‌ها مفید بوده است برای شما مفید نباشد.
- اگر از داروهای تجویزی یا بدون نسخه استفاده می‌کنید، بهتر است پیش از امتحان‌کردن هریک از درمان‌های خانگی با پزشک یا داروساز مشورت کنید. زیرا بعضی از درمان‌های خانگی بر عملکرد داروها اثر می‌گذارند.
شما بگویید
بسیاری از مواردی که در این مقاله فهرست کردیم درمان‌های رایجی هستند که بسیاری از افراد از آنها استفاده می‌کنند. آیا شما درمان خانگی را ترجیح می‌دهید یا از آن دسته افرادی هستید که فقط به مصرف دارو و درمان‌های پزشکی اعتقاد دارند؟ خوشحال می‌شویم دیدگاه و تجربیات خود را با ما در میان بگذارید.
