انسان‌ها معمولا روتین مشخصی دارند. شما به‌خاطر شغل و نقشتان در جامعه و خانواده، مسئولیت‌هایی دارید که باید آنها را هر روز انجام بدهید. بعضی از این مسئولیت‌ها مثل مراقبت از فرزندان یا ارتباط با اعضای خانواده مرخصی ندارند و همیشه شما را درگیر می‌کنند و گاهی سبب خستگی شما می‌شوند. در این مواقع، علائمی جسمی و روانی بروز می‌کند که نشان می‌دهند به استراحت فوری نیاز دارید. این علائم در افراد مختلف متفاوت‌اند. در این مقاله، متداول‌ترین نشانه‌های خستگی مفرط را بررسی می‌کنیم. اگر دچار این علائم شدید، باید یک برنامه استراحت درست‌وحسابی برای خود بچینید.
۱. استراحت می‌کنید، اما خستگی‌تان درنمی‌رود
اگر همیشه مشغول کار هستید و بدون استراحت از پروژه‌ای سراغ پروژه‌ای دیگر می‌روید، بعد از مدتی رمقی برایتان نمی‌ماند. در این حالت، حتی زمان استراحت هم ذهنتان درگیر کار خواهد بود یا ممکن است به‌خاطر اینکه مشغول نیستید، دچار احساس گناه شوید. پریشانی افکار موجب کاهش کیفیت استراحت شما می‌شود، در نتیجه بدون اینکه خستگی از تنتان دررفته باشد، دوباره مشغول کار می‌شوید. خستگی دائمی اولین علامتی است که به شما می‌گوید باید مدتی استراحت کنید.
۲. شب‌ها خواب باکیفیت ندارید
خواب یکی از اولین چیزهایی است که به‌خاطر استرس و ناآرامی مختل می‌شود. اگر تا دیروقت برای تمام‌کردن کارهایتان بیدار می‌مانید یا نصفه‌شب بیدار می‌شوید و دیگر خوابتان نمی‌برد، بدین معنی است که خوابتان مختل شده است و به استراحت فوری نیاز دارید.
افرادی که اختلال بی‌خوابی دارند، حداقل ۳ شب در هفته بدخواب می‌شوند و این روند تا ۳ ماه ادامه می‌یابد. همچنین کم خوابی آنها روی عملکردشان در طول روز هم اثر می‌گذارد و همیشه خسته و پریشان هستند.
۳. وضعیت اشتهایتان تغییر کرده است
تغییر اشتها یکی از نشانه‌های مهم استرس شدید و مزمن است. اگر مدتی است دچار کاهش اشتها شده‌اید و فراموش می‌کنید یکی از وعده‌های غذایی را بخورید یا برعکس اگر بیشتر از حد معمول غذا می‌خورید و حتی وقتی گرسنه نیستید دنبال چیزی برای خوردن می‌گردید، باید بیشتر مراقب خودتان باشید. شما خسته‌تر از آن هستید که بتوانید مطابق معمول به کارهایتان برسید.
۴. انگیزه‌تان را از دست داده‌اید
اگر صبح‌ها انگیزه برای بیدارشدن ندارید و به‌اجبار سرکار حاضر می‌شوید یا دیگر از انجام فعالیت‌های محبوبتان لذت نمی‌برید، باید به خودتان استراحت بدهید. اگر پیش از این فرد باانگیزه‌ای بودید که برای پیشرفت در کارتان برنامه‌ریزی می‌کردید، اما حالا فقط به انجام کارهای روزمره اکتفا می‌کنید و درگیر یکنواختی شده‌اید، یعنی تاب‌آوری شما به پایان رسیده است و برای اینکه دوباره به روزهای اوج برگردید، به مدتی استراحت نیاز دارید. البته نشانه‌هایی مثل نداشتن انگیزه فقط زمانی نگران‌کننده‌اند که بیشتر از چند هفته ادامه داشته باشند.
۵. مدام بیمار می‌شوید
استرس شدید و دائمی سیستم ایمنی بدن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. در نتیجه بدن توانایی لازم برای مقابله با بیماری‌ها و عفونت‌‌ها را از دست می‌دهد. نتیجه این است که اگر از کنار فردی سرماخورده رد شوید هم سرما می‌خورید یا با یک بیماری ویروسی ساده از پا می‌افتید. ضعف سیستم ایمنی یعنی بدن و ذهن شما به استراحت نیاز دارند.
۶. برای انجام کارهایتان انرژی ندارید
اضطراب زندگی در جوامع امروزی هم ذهن و هم جسم را بیش از حد خسته می‌کند، آن‌قدر خسته که حتی با ۹ ساعت خواب شبانه هم انرژی ازدسته‌رفته برنمی‌گردد. در چنین حالتی، انرژی لازم برای انجام هیچ کاری را ندارید و حتی خارج‌شدن از خانه و حضور در محل کار در ساعت مشخص هم خیلی سخت به نظر می‌رسد.
۷. نمی‌توانید تمرکز کنید
وقتی در جلسه کاری یا آموزشی حاضر می‌شوید، باید مدام حواستان را جمع کنید تا متوجه شوید سخنران درباره چه صحبت می‌کند یا وقتی کتابی می‌خوانید، ممکن است لازم باشد یک خط را ۵ یا ۶ بار از اول بخوانید تا مفهوم را درک کنید. این حالت به‌معنی عدم تمرکز است. اگر دلیل مشخصی برای اختلال تمرکزتان وجود ندارد، احتمالا ذهنتان خسته‌تر از چیزی است که تصور می‌کنید و به استراحت نیاز دارد.
گهگاهی حواس پرتی طبیعی است؛ احتمال دارد گاهی فراموشکار شوید، کارهای روزمره‌تان بیشتر از همیشه طول بکشند یا حتی تمام‌کردن آنها برایتان سخت باشد. اگر این تجربه‌ها مدام تکرار شوند و مدتی طولانی ادامه یابند، یعنی بیش از حد از خودتان کار کشیده‌اید و باید استراحت کنید.
۸. احساستان به زندگی تغییر کرده است
اگر بیش از حد خسته باشید، دلتان می‌خواهد کرکره زندگی را پایین بکشید و یک تابلوی «تعطیل است» روی آن بچسبانید! در چنین مواقعی حتی دوست ندارید سر کار بروید یا وظایفتان را انجام بدهید؛ فقط دوست دارید مرخصی بگیرید، حتی اگر مسئولیتی مثل مادر یا پدر بودن بر دوشتان است که مرخصی ندارد. دلتان می‌خواهد مدتی فقط برای خودتان باشید و هیچ‌کس هیچ درخواستی از شما نداشته باشد.
شما باید بابت کارهایی که در طول روز انجام می‌دهید احساس رضایت داشته باشید و احساس پیروزی کنید. در پایان روز باید حس کنید بهترین خودتان بوده‌اید و هرآنچه را از دست‌تان برمی‌آمده انجام داده‌اید. البته منظور این نیست که هر شب برای خودتان هورا بکشید؛ همین که با رضایت به رختخواب بروید کفایت می‌کند!
۹. عصبی‌تر از همیشه شده‌اید
اگر مدام در حال گله‌کردن هستید یا احساس می‌کنید دیگران بیشتر از قبل روی اعصابتان راه می‌روند، احتمالا به استراحت فوری نیاز دارید. خستگی مفرط گاهی با تنش‌های ملایم و بدخلقی‌های روزمره شروع می‌شود، بااین‌حال ممکن است خیلی سریع به شعله‌های آتشین خشم تبدیل شود و دامن همکاران یا اعضای خانواده را بگیرد. گاهی حتی دلیل عصبانیت خود را نمی‌دانید تعجب می‌کنید بدون اینکه مشکل خاصی وجود داشته باشد، همیشه خشمگین هستید.
برای تشخیص این نشانه، این سؤال‌ها را از خودتان بپرسید:
- تازگی‌ها تحمل رفتار همکارانم برایم سخت شده است؟
- در روزهای پرفشار بیشتر از حالت معمول عصبی می‌شوم؟
- بی‌دلیل شخصی بی‌گناه را دعوا کرده‌ام؟
۱۰. منزوی شده‌اید
اگر احساس خستگی مزمن داشته باشید، احتمالا هیچ تمایلی برای وقت گذراندن با دوستانتان نخواهید داشت، قرارهایتان را به هم می‌زنید و از هر برنامه‌ای که شما را در اجتماع قرار می‌دهد دوری خواهید کرد.
اینکه زمان بگذارید و با خودتان خلوت کنید خیلی مهم است، اما وقتی استرس شدید شما را خسته کرده است، روی‌آوردن به انزوا نتیجه‌ای جز آسیب‌دیدن شما ندارد و حتی ممکن است روی روابطتان هم اثر منفی بگذارد. به این دقت کنید که چه مواقعی قرارهای دوستانه را لغو می‌کنید و آیا کمتر از قبل دوستانتان را می‌بینید یا خیر. اگر به‌سمت انزوا می‌روید و از اجتماع دور شده‌اید، حتما برای استراحت و رسیدگی به خودتان زمان بگذارید.
۱۱. دنبال روش‌های اشتباه خوددرمانی هستید
اگر هنگام کار برای افزایش انرژی مدام نوشیدنی‌های حاوی کافئین مصرف می‌کنید یا برای آرام‌شدن به سیگار کشیدن روی آورده‌اید، اینها نشانه‌های هشداردهنده هستند. نوشیدن انواع قهوه و نوشیدنی انرژی‌زا به‌تنهایی خطرناک نیست، اما وقتی مشکل‌ساز می‌شود که برای انرژی‌گرفتن به کافئین وابسته می‌شوید یا سیگارکشیدن روشی دائمی برای فرار از استرس می‌شود.
اگر دچار علائم زیر شدید، بهتر است در کوتاه‌ترین زمان ممکن راه دیگری برای آرام‌شدن پیدا کنید که شما را از عادت‌های مخربتان دور کند.
- حتی اگر بخواهید هم نمی‌توانید مصرف ماده‌ای خاص مثل قهوه را متوقف کنید.
- به‌مرور زمان حس می‌کنید برای دستیابی به نتیجه همیشگی باید دوز قهوه یا هر ماده دیگری را افزایش دهید.
- اگر مدتی به قهوه (یا هر ماده دیگری که به آن وابسته هستید) دسترسی نداشته باشید، آشفته و عصبی می‌شوید.
- بیشتر روز دنبال چیزی هستید که به شما انرژی بدهد یا آرامتان کند.
۱۲. آنچه قبلا برایتان لذتبخش بوده است، دیگر برایتان جذاب نیست
لذت‌نبردن از آنچه قبلا به آن علاقه داشته‌اید یعنی یک جای کار می‌لنگد! اگر زمانی رفتن به سینما یا وقت گذراندن با دوستانتان نیاز شما به تفریح را برآورده می‌کرد اما اکنون برایتان جذاب نیست، یعنی باید کمی به خودتان توجه کنید.
کلام آخر؛ همه افراد به استراحت نیاز دارند
جسم و ذهن شما به استراحت و توجه نیاز دارند. اگر این نیاز را برآورده نکنید، بعد از مدتی بیش از حد خسته خواهید شد، خستگی مزمنی که دیگر با استراحت‌های معمولی از بین نمی‌رود و به برنامه‌ای اساسی برای بهبود وضعیت روانی نیاز دارد. در چنین موقعیتی، ممکن است حضور روان‌شناس در کنار شما هم مؤثر باشد و به شما کمک کند قبل از اینکه با مشکلات بزرگ‌تری چون افسردگی مواجه شوید، به وضعیت عادی برگردید.
