محصولاتی مانند شامپو، لوسیون بدن، لوازم آرایشی و حتی عطرها مواد شیمیایی مضری دارند که موجب بروز مشکلات سلامتی می‌شوند، از تحریک پوست و واکنش‌های آلرژیک گرفته تا سرطان و مشکلات ناباروری. با وجود انجام پژوهش‌های فراوان درباره این مواد شیمیایی، شرکت‌ها همچنان از مواد سمی خطرناک استفاده می‌کنند، زیرا ارزان هستند و معمولا قانونی برای محدودکردن آنها وجود ندارد. بهترین راه محافظت از خود این است که اطلاعاتمان را درباره مواد خطرناک و جایگزین‌های بی‌خطرتر آنها افزایش دهیم. اگر مصرف‌کنندگان عادت‌های خریدشان را تغییر دهند و محصولات ایمن‌تر را بخرند، تولیدکنندگان نیز چاره‌ای جز تغییر استانداردهایشان نخواهند داشت. در ادامه، فهرستی از مواد تشکیل دهنده لوازم آرایشی و محصولات مراقبتی مضر و خطرناک ارائه کرده‌ایم.
۱. عطر (fragrance)
واژه «fragrance» می‌تواند به‌معنی چیزهای مختلفی باشد. بسیاری از شرکت‌ها بعضی از مواد اولیه را پشت واژه «fragrance» پنهان می‌کنند تا از فرمول‌های مخفی‌شان محافظت کنند. «عطر» اصطلاحی فراگیر برای «مواد اولیه سرّی» است. قانون شرکت‌ها را ملزم نمی‌کند که به مصرف‌کنندگان بگویند چه چیزی در این ترکیبات سری وجود دارد.
خطرات عطرها در مواد ناشناخته یا فهرست‌نشده نهفته است. بسیاری از عطرهای مرموز می‌توانند موجب آلرژی، سرطان یا مسمومیت عصبی شوند یا روی سیستم تولیدمثل اثر منفی بگذارند.
کمپین محصولات آرایشی ایمن (Campaign for Safe Cosmetics) عطر ۱۷ برند را بررسی و ۱۴ ماده شیمیایی را کشف کرد که اثرات نامطلوبی روی بدن انسان دارند. سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA) نیز خاطرنشان کرده است که ترکیبات معطر عامل ۳۰درصد از واکنش‌های آلرژیک به محصولات مراقبت از پوست هستند.
بهتر است از محصولات بدون عطر و بو، روغن‌های اسانسی باکیفیت و سایر مواد جایگزین عطرهای مصنوعی استفاده کنیم. بعضی از شرکت‌های تولید محصولات آرایشی محصولاتی فاقد مواد معطر را برای افرادی با پوست حساس و کودکان عرضه می‌کنند.
۲. رنگ‌های مصنوعی
اگر نام رنگی را روی برچسب محصول خواندید (ترکیب حروف و اعداد مانند Red 40 یا Yellow 6)، از خرید آن محصول اجتناب کنید. رنگ‌های مصنوعی غیرضروری‌اند و برای سلامتی خطرناک هستند.
رنگ‌های مصنوعی معمولا از قطران زغال‌سنگ یا نفت به دست می‌آیند و موجب سرطان و تحریک پوست می‌شوند. این رنگ‌ها پر از فلزات سنگینی هستند که می‌توانند برای عملکرد مغز مضر باشند.
رنگ‌های قطران زغال‌سنگ گاهی در سایه چشم و رنگ مو یافت می‌شوند، زیرا برای رنگ‌کردن عالی هستند. رنگ‌های قطران زغال‌سنگ می‌توانند موجب تحریک پوست شوند و در موارد شدید، فرد را نابینا کنند. سازمان غذا و دارو درباره ایمنی آرایش چشم‌ها هشدار داده است: «سازمان غذا و دارو هیچ افزودنی رنگی‌‌ای را برای رنگ‌کردن دائمی یا رنگ‌کردن مژه‌ها و ابروها تأیید نکرده است.»
امروزه بیشتر رنگ‌موهای قطران زغال‌سنگ با نفت ساخته می‌شوند، ولی باز هم می‌توانند مضر باشند. سازمان غذا و دارو توصیه می‌کند که رنگ مو را از چشم‌هایتان دور نگه دارید و ابروها و مژه‌ها را رنگ نکنید.
۳. پارابن‌ها (Parabens)
انواع پارابن مواد نگهدارنده ارزان‌قیمتی هستند که در بسیاری از شامپوها، خمیرریش‌ها، مرطوب‌کننده‌ها و محصولات زیبایی استفاده می‌شوند. از پارابن‌ها برای افزایش ماندگاری محصولات و جلوگیری از رشد باکتری، کپک، قارچ و حتی انگل استفاده می‌شود.
مطالعات نشان می‌دهد که این مواد شیمیایی می‌توانند از طریق پوست وارد جریان خون شده، در آن باقی بمانند و انباشته شوند. پارابن‌ها عملکرد غدد درون‌ریز را مختل می‌کنند و موجب افزایش خطر ابتلا به سرطان سینه می‌شوند. پارابن‌ها اثر استروژن را در بدن تقلید می‌کنند و تعادل هورمونی را به هم می‌زنند.
پارابن جایگزین‌های زیادی دارد که بی‌خطر ولی به‌اندازه آن مؤثرند! بهترین جایگزین‌ها عبارت‌اند از:
- ویتامین E؛
- عصاره رزماری؛
- ریشه تربچه تخمیرشده؛
- عصاره هسته گریپ‌فروت؛
- بنزوات‌سدیم؛
- روغن‌های آنتی‌اکسیدانی مانند روغن بادام، آووکادو و دانه کنف.
جایگزین‌های نامناسب نیز اتیل‌هگزیل گلیسیرین و فنوکسی اتانول هستند که هر دو موجب تحریک پوست می‌شوند. گاهی از مواد نگهدارنده‌ای مانند متیل‌کلروایزوتیازولینون و ترکیبات مشابه آن نیز استفاده می‌شود که این ماده هم از مواد حساسیت‌زای شناخته‌شده است. استفاده مکرر از مواد حساسیت‌زایی مانند متیل‌کلروایزوتیازولینون می‌تواند منجر به ضایعات و بثورات قرمز در بعضی از افراد شود.
۴. نفت و روغن‌های معدنی (مشتقات نفتی)
محصولات یا مشتقات نفتی برای ایجاد درخشندگی و رطوبت به محصولات زیبایی افزوده می‌شوند. فراورده‌های نفتی می‌توانند به ده‌ها ماده شیمیایی سمی آلوده باشند که بعضی از آنها موجب سرطان و آسیب به اعصاب می‌شوند. مواد نفتی با نفوذکردن به پوست خطرات بیشتری را برای سلامتی ایجاد می‌کنند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۰۹ نشان داد که استفاده از روغن‌های معدنی می‌تواند سرعت رشد تومور را افزایش دهد.
به‌جای این مواد، می‌توانیم از مرطوب‌کننده‌های طبیعی استفاده کنیم، مانند:
- گلیسیرین گیاهی؛
- روغن نارگیل؛
- روغن آفتابگردان؛
- روغن‌زیتون؛
- عسل خام؛
- شی باتر.
۵. فرمالدهید (Formaldehyde)
در بسیاری از محصولات زیبایی از فرمالدهید برای جلوگیری از رشد باکتری‌ها استفاده می‌شود. فرمالدهید در هر چیزی استفاده می‌شود، از لاک ناخن و شامپوی صورت و بدن گرفته تا سایه چشم. بعضی از محصولات صاف‌کننده مو هم در اثر حرارت گاز فرمالدهید را در هوا آزاد می‌کنند. فرمالدهید ماده‌ای سرطان‌زاست، واکنش‌های آلرژیک ایجاد می‌کند و روی سیستم ایمنی اثر منفی می‌گذارد.
آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان، فرمالدهید را در دسته مواد سرطان‌زا قرار داده است. به همین دلیل اداره ایمنی و بهداشت شغلی آمریکا (OSHA) به آرایشگاه‌ها توصیه می‌کند که سیستم تهویه مناسبی داشته باشند و حتی به کارکنانشان ماسک تنفسی بدهند.
توجه داشته باشید که فهرست‌نشدن فرمالدهید، فرمالین (formalin) یا متیلن‌گلیکول (methylene glycol) در مواد تشکیل‌دهنده یک محصول به این معنی نیست که در آن محصول هیچ ماده خطرناک دیگری وجود ندارد. بهتر است از خرید محصولاتی که در مواد تشکیل‌دهنده‌شان کلماتی با «eth» وجود دارد، پرهیز کنید.
۶. فتالات‌ها (Phthalates)
گروهی از مواد شیمیایی هستند که برای تولید محصولات مایع و نرم‌کردن پلاستیک استفاده می‌شوند. فتالات‌ها به دوام و انعطاف‌پذیری پلاستیک کمک می‌کنند. این مواد در محصولات مختلفی وجود دارند، از جمله:
- لاک ناخن؛
- دئودورانت؛
- عطر؛
- لوسیون؛
- شامپو؛
- اسپری مو؛
- کرم و مرطوب‌کننده.
فتالات‌ها مضرات بسیاری برای سلامتی دارند، از جمله:
- اختلال عملکرد غدد درون‌ریز؛
- سرطان سینه؛
- افزایش هورمون‌ها؛
- مشکلات ناباروری؛
- اختلال رشد کودک؛
- آسم؛
- ADHD؛
- دیابت.
برای پرهیز از فتالات‌ها، از محصولات حاوی عطر پرهیز کنید. از برندهای زیبایی باکیفیتی خرید کنید که از این مواد استفاده نمی‌کنند.
۷. مواد نگهدارنده
مواد نگهدارنده به شکل‌های گوناگونی در مرطوب‌کننده‌ها و محصولات زیبایی وجود دارند. این مواد عمر محصولات را افزایش می‌دهند، ولی سرطان‌زا و برای محیط‌ریست مضر هستند.
هیدروکسی‌انیسول بوتیله‌شده (BHA) و هیدروکسی‌تولوئن بوتیله‌شده (BHT) مواد نگهدارنده‌ای هستند که اغلب در رژلب‌ها و مرطوب‌کننده‌ها استفاده می‌شوند. به‌گفته وزارت بهداشت و خدمات انسانی آمریکا، با توجه به اثراتی که BHA روی حیوانات دارد «پیش‌بینی می‌شود که برای انسان نیز ماده‌ای سرطان‌زا باشد.» شاید BHT برای انسان بی‌خطرتر از BHA باشد، ولی نمی‌توان این را با قاطعیت گفت، زیرا مطالعات اندکی در این باره انجام شده است.
۸. مواد کف‌زا (foaming agents)
سولفات‌ها، DEA و TEA موجب کف‌کردن شوینده‌های صورت و شامپوها می‌شوند. محصولاتی که زیاد کف می‌کنند می‌توانند برای سلامتی خطرناک باشند و موجب سرطان شوند. این مواد موجب تحریک پوست، ریه‌ها و چشم‌ها می‌شوند و برای ماهی‌ها و محیط‌زیست نیز مضرند.
۹. سیلوکسان‌ها (Siloxanes)
سیلوکسان‌ها موجب نرم، صاف و مرطوب‌شدن پوست می‌شوند. معمولا از این مواد در دئودورانت‌ها برای ایجاد بافتی صاف و ابریشمی و در محصولات مو برای افزایش سرعت خشک‌شدن مو استفاده می‌شود.
سیلوکسان‌ها سمی هستند و می‌توانند موجب اختلال در عملکرد غدد درون‌ریز و سیستم تولیدمثل شوند.
۱۰. ترکیبات پلی‌اتیلن گلیکول (PEG)
ترکیبات پلی‌اتیلن گلیکول موادی نفتی هستند که برای جذب سریع‌تر مواد آرایشی در پوست استفاده می‌شوند. این مواد در محصولات کرمی یافت می‌شوند و عامل غلیظ‌کننده و حمل‌کننده رطوبت هستند.
ترکیبات PEG مواد سرطان‌زای شناخته‌شده‌ای هستند که می‌توانند موجب مسمومیت ژنتیکی شوند. این محصولات در صورت استفاده روی پوست آسیب‌دیده یا ملتهب می‌توانند موجب تحریک یا مسمومیت شوند.
۱۱. تری‌کلوسان (Triclosan)
معمولا از تری‌کلوسان به‌عنوان نگهدارنده در محصولات مراقبت از پوست و عامل ضدباکتری در بسیاری محصولات بهداشتی استفاده می‌شود، از جمله:
- خمیردندان‌ها؛
- صابون‌ها؛
- افترشیوها؛
- مرطوب‌کننده‌ها؛
- ضدعفونی‌کننده‌های دست؛
- داروهای آکنه؛
- دئودورانت‌ها.
هر محصول مراقبت از پوستی که ادعا می‌شود خواص ضدباکتری دارد، احتمالا حاوی این ماده است.
این ماده باکتری‌های خوب را نیز از بین می‌برد. به‌علاوه سازمان غذا و دارو هیچ شواهدی ندارد که نشان بدهد تری‌کلوسان موجود در صابون‌های ضدباکتری و شوینده‌های بدن مزیتی به شست‌وشو با آب و صابون معمولی دارد.
شواهدی هست که نشان می‌دهد تری‌کلوسان می‌تواند منجر به رشد اَبرمیکروب‌هایی (superbugs) شود که به آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم‌اند و در بلندمدت خطر عفونت‌ها و مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌ها را افزایش دهد.
تری‌کلوسان می‌تواند منجر به اختلال عملکرد غدد درون‌ریز شود، تعادل هورمونی طبیعی را به هم بزند، سیستم ایمنی را ضعیف کند و عملکرد سیستم تولیدمثل را مختل کند. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد تری‌کلوسان می‌تواند در عملکرد هورمون تیروئید (تنظیم متابولیسم بدن و کمک به رشد و تکامل انسان) نیز اختلال ایجاد کند.
بهترین جایگزین‌های تری‌کلوسان روغن‌های اسانسی هستند، مانند:
- آویشن؛
- رزماری؛
- اسطوخودوس؛
- مرکبات.
جایگزین نامناسب آن نیز بنزتونیوم کلراید (Benzethonium Chloride)، ضدباکتری مصنوعی‌ای است که خطراتی را برای سلامتی ایجاد می‌کند.
۱۲. سدیم لوریل سولفات (Sodium Lauryl Sulfate-SLS)
این ماده یکی از رایج‌ترین تشکیل‌دهنده شامپوها، صابون‌ها، شوینده‌های بدن و تقریبا هر چیزی است که کف غلیظی ایجاد می‌کند. تقریبا ۹۰درصد محصولات مراقبت از پوست حاوی این ماده هستند.
خود این ماده بزرگ‌ترین نگرانی برای سلامتی نیست، بلکه آلودگی‌های مضری نگران‌کننده‌اند که در طول فرایند تولیدش ایجاد می‌شوند از جمله مواد شیمیایی که می‌توانند موجب مشکلات کلیه و کبد شوند.
بهترین جایگزین‌ها عبارت‌اند از:
- فرمولاسیون‌های فاقد SLS؛
- محصولات طبیعی بدون‌کف؛
- کوکوگلوکوزید (coco-glucoside)؛
- دسیل گلوکوزید (decyl glucoside)؛
- روغن‌های حامل صابونی‌شده یا صابون‌های گیاهی کاستیل مانند روغن نارگیل، روغن‌زیتون و روغن آفتابگردان.
جایگزین نامناسب نیز سدیم کوکو سولفات (Sodium coco-sulfate) است که به روشی مشابه SLS تولید می‌شود. این ماده جایگزین در واقع حاوی SLS و ترکیبی از سولفات‌های مشتق‌شده از نارگیل است و خطرات تحریک‌کنندگی مشابه SLS را دارد.
۱۳. پروپیلن گلیکول (Propylene Glycol)
پروپیلن گلیکول (PG) یکی دیگر از مواد تشکیل دهنده لوازم آرایشی است که در بسیاری از محصولات مراقبت از پوست مایع وجود دارد. این ماده موجب می‌شود که مواد شیمیایی مضر بیشتر به داخل پوست و جریان خون نفوذ کنند و موجب التهاب و تحریک پوست می‌شود.
این ماده با ایجاد پوششی روی پوست از کاهش رطوبت پوست جلوگیری می‌کند، ولی با کشیدن رطوبت از لایه‌های عمیق‌تر به‌سمت لایه‌های بالایی پوست را خشک‌تر می‌کند.
گلیسیرین گیاهی بهترین جایگزینش است. جایگزین نامناسب آن نیز پروپان‌دیول (Propanediol) است. البته بی‌خطری آن به فرایند تولید بستگی دارد، زیرا می‌تواند از منابع طبیعی تولیدشده از محصولات تراریخته مشتق شود.
دیگر کدام مواد تشکیل دهنده لوازم آرایشی خطرناک هستند؟
- بسیاری از ریمل‌ها حاوی جیوه هستند که می‌تواند جذب پوست و موجب آسیب مغزی شود.
- در خط‌چشم‌ها علاوه بر رنگ مصنوعی، پارابن، BHT، ایمیدازولیدینیل اوره، سرمه (kohl)، ترکیبی از نمک‌ها و فلزات سنگینی مانند سرب وجود دارد.
- رژلب‌ها معمولا حاوی رنگ‌های مصنوعی، نفت، عطر و طعم‌های مصنوعی و همچنین سرب سرطان‌زا هستند.
- کرم‌پودرهایی که از تالک تولید شده‌اند حاوی آرسنیک هستند که می‌تواند منجر به مزوتلیوما (نوعی سرطان) شود. تالک و آزبست (asbestos) معمولا به‌مقدار کمی در محصولات آرایشی وجود دارند. آزبست ماده سرطان‌زای شناخته‌شده‌ای است.
- برنزه‌کننده‌ها و رژگونه‌های پودری می‌توانند حاوی تالک آلوده به آرسنیک باشند که می‌تواند موجب سرطان شود.
- به‌گفته سازمان غذا و داروی آمریکا، ۱،۴-دی‌اکسان (1,4 dioxane) از مواد سرطان‌زای بالقوه است. این ماده گاهی در محصولات زیبایی یافت می‌شود که حاوی موادشوینده، کف، تثبیت‌کننده یا حلال هستند.
- سرب گاهی در مقادیر اندک در رژلب‌ها یافت می‌شود و گاهی در بعضی از خط‌چشم‌های سنتی مانند سرمه وجود دارد. سرب سمی عصبی است که موجب آسیب مغزی و پایین‌آمدن ضریب هوشی می‌شود.
خطرناک‌بودن مواد شیمیایی لوازم آرایشی چقدر قطعی است؟
کارول کویتکوفسکی (Carol Kwiatkowski)، مدیر اجرایی بنیاد غیرانتفاعی TEDX که بر کاهش مواد شیمیایی مضر در محیط‌زیست تمرکز دارد، می‌گوید: «به بیماری‌های مزمنی مانند مشکلات ناباروری، بیماری‌های تیروئید، دیابت و ADHD فکر کنید که در سراسر جهان وجود دارند. همه اینها به‌شدت تحت‌تأثیر هورمون‌ها هستند. نرخ شیوع این بیماری‌ها سرسام‌آور است و نمی‌دانیم چه چیزی عامل آنهاست. انکارناپذیر است که موادشیمیایی محیطی بخشی از ماجرا هستند، ولی همچنان آنها را نادیده می‌گیریم.» TEDX بیش از ۲۰۰ ماده شیمیایی مختل‌کننده غدد درون‌ریز را شناسایی کرده است که در حال حاضر در لوازم آرایش و محصولات مراقبت شخصی استفاده می‌شوند.
سازمان غذا و داروی آمریکا و مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها می‌گویند که اثرات منفی فتالات‌ها، پارابن‌ها و بسیاری از مواد شیمیایی دیگر قطعی نیست. گروه‌های صنعتی نیز معتقدند که دز مواد شیمیایی مختل‌کننده غدد درون‌ریز در لوازم آرایش و محصولات مراقبت شخصی بسیار کم است و آنها بی‌خطر هستند.
یکی از مسائل مهم این است که مواد شیمیایی پس از جذب از طریق پوست چگونه در بدن با هم تعامل دارند. مثلا فتالات‌ها چگونه با پارابن‌ها ترکیب می‌شوند؟ آیا اثر بکدیگر بر اختلال عملکرد غدد درون‌ریز را افزایش می‌دهند؟ یا به این دلیل که هر دو در یک سیستم هورمونی عمل می‌کنند، اثرات را چند برابر می‌کنند؟
ایجاد ارتباطی مستقیم بین تماس با مواد شیمیایی و مشکلات سلامتی که ممکن است سال‌ها یا حتی دهه‌ها بعد رخ دهند، دشوار است. بررسی رابطه تماس با مواد شیمیایی در اوایل زندگی با مواردی مانند مشکلات باروری، آلزایمر یا پارکینسون در دهه‌های بعدی زندگی هم تقریبا غیرممکن است.
شما بگویید
تشخیص مواد موجود در محصولات زیبایی حتی با خواندن برچسب روی محصولات نیز تقریبا غیرممکن است، زیرا بسیاری از ترکیبات اسرار تجاری محسوب می‌شوند و در فهرست مواد تشکیل‌دهنده پشت نام‌های «parfum» یا «fragrance» مخفی می‌شوند.
شاید بهترین راه جلوگیری از تماس با مواد تشکیل دهنده لوازم آرایشی خطرناک، انتخاب محصولات زیبایی طبیعی و ارگانیک باشد. البته فقط طبیعی یا گیاهی‌بودن به‌معنی بی‌خطربودن نیست. مردم به انواع ترکیبات طبیعی یا مصنوعی به شکل‌های گوناگونی واکنش نشان می‌دهند. مثلا بعضی از افراد به‌شدت به بابونه حساسیت دارند.
به‌نظر شما چگونه می‌توانیم از زیان‌های مواد تشکیل دهنده لوازم آرایشی در امان بمانیم؟ از برندهای معتبر و گران‌قیمت خرید کنیم یا به استفاده از محصولات گیاهی روی بیاوریم؟ خوشحال می‌شویم که در بخش «ارسال دیدگاه» نظرتان را با ما در میان بگذارید.
