در پزشکی بروز هر مشکل و علامتی مانند ایجاد خون در مدفوع می‌تواند ناشی از علل مختلفی باشد. خون در مدفوع معمولا به رنگ قرمز یا قرمز مایل به قهوه‌ای دیده می‌شود و ناشی از خون‌ریزی در دستگاه گوارشی از دهان تا مقعد است. خون‌ریزی اگر در دستگاه گوارشی فوقانی باشد، معمولا خون در مدفوع به رنگ تیره‌تر مشاهده می شود. استفاده از سابقهٔ پزشکی، آزمون‌های فیزیکی و آزمایش‌های مختلف می‌تواند به پزشک در تشخیص علت خون‌ریزی کمک بکند. همراه ما باشید. در ادامه با علل مختلف ایجاد خون در مدفوع بیشتر آشنا می‌شویم.
علت‌های وجود خون در مدفوع
۱. خون‌ریزی در دستگاه گوارش فوقانی
مهم‌ترین عامل بروز خون‌ریزی در دستگاه گوارش تحتانی، بروز خون‌ریزی در دستگاه گوارش فوقانی است. وقتی که ساختار فیزیکی نزدیک به رباط ترایتز (بافتی که دوازدهه را به دیافراگم پیوند می‌دهد) به‌طور مکرر خون‌ریزی کند، خون در مدفوع بیمار دیده می‌شود.
پزشک برای تشخیص اینکه علت ایجاد خون در مدفوع، خون‌ریزی دستگاه گوارش فوقانی است یا خیر، آندوسکوپی انجام می‌دهد. بیمارانی با موارد شدید خون‌ریزیِ دستگاه فوقانی به انجام عمل جراحی نیاز خواهند داشت.
۲. شقاق مقعد (آنال فیشر)
شقاق مقعدی، اگرچه در بزرگ‌سالان نیز اتفاق می‌افتد، شایع‌ترین علت تشکیل خون در مدفوع نوزادان است. این عارضه براثر یبوست یا عبور قطعه‌های بزرگ و سفت مدفوع اتفاق می‌افتد. شقاق مقعد شکاف‌هایی در پوست مقعد هستند که پس از کشش آن تشکیل می‌شوند.
خوشبختانه شقاق مقعد به‌خودی‌خود برطرف می‌شود اما استفاده از مواد نرم‌کنندهٔ مدفوع و چیزهایی مانند ژلهٔ پترولیوم یا سایر کرم‌ها می‌تواند به کاهش درد و ناراحتی ناشی از آن کمک بکند.
۳. پولیپ
اصطلاح پولیپ در اینجا به هر نوع برآمدگی در دستگاه گوارشی اشاره می‌کند. بسته به بافت‌شناسی و شکل، انواع مختلفی از پولیپ وجود دارد. پولیپ‌های آدنوماتوز رایج‌ترین شکل پولیپ‌اند و تقریبا ۲۵ درصد از بزرگ‌سالان ۵۰ سال به بالا را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند.
بیشتر موارد سرطان روده بزرگ از تکامل پولیپ آدنوماتوز ناشی می‌شوند. سرطان رودهٔ بزرگ دومین علت مرگ‌ومیر ناشی از انواع سرطان در آمریکا است؛ بااین‌حال، با پیشرفت‌های علم پزشکی، پولیپ‌های آدنوماتوز خوش‌خیم را می‌توان با عمل جراحی برداشت و شیمی درمانی می‌تواند از گسترش احتمالی آن جلوگیری کند. سرطان رودهٔ بزرگ در صورت تشخیص زودهنگام قابل‌درمان است؛ به همین دلیل است که افراد ۵۰ سال به بالا باید به‌طور منظم آزمایش‌های کولونوسکوپی (پس‌روده‌بینی)، سیگموئیدوسکوپی و … انجام دهند.
۴. هموروئید (بواسیر)
بواسیر ناشی از ورم رگ‌های خونی مقعد است. بواسیر معمولا با احساس درد و خارش آزاردهنده همراه است. درنتیجهٔ بواسیر، خون قرمز روشنی از رگ‌های تغذیه‌کنندهٔ مقعد و راست‌روده خارج می‌شود.
عوامل بروز بواسیر متعددند. برخی از این عوامل عبارت‌اند از: اسهال، یبوست، بلندکردن اجسام سنگین، نشستن به‌مدت طولانی و بارداری. در بیشتر موارد، بواسیر به عمل جراحی نیاز ندارد و ازطریق افزایش فیبر خوراکی و استفاده از مرهم‌های مختلف قابل‌درمان است. بسته به محل بروز (داخلی یا خارجی) و شدت علائم، گزینهٔ جراحی نیز برای درمان بواسیر وجود دارد.
۵. آنژیودیسپلازی
آنژیودیسپلازی معمولا با بیماری ها و نارسایی‌های پیشرفتهٔ کلیوی و بیماری فون ویلبراند در ارتباط است. بسته به محل بروز، آنژیودیسپلازی را می‌توان با روش‌های مختلف مانند آندوسکوپی، هورمون درمانی، تزریق دوره‌ای خون و مکمل های غذایی آهن درمان کرد. خوشبختانه در بیشتر افراد آنژیودیسپلازی خودبهخود برطرف می‌شود.
۶. بیماری التهابی روده
بیماری التهابی روده اصطلاحی عمومی برای بیان بیماری های خودایمنی است که باعث بروز التهابات در روده می‌شوند. بیماری کرون و بیماری کولیت زخمی دو شکل رایج بیماری التهابی روده هستند.
درمان ابتدایی بیماری التهابی روده با استروئیدها و داروهای اصلاح‌کنندهٔ سیستم ایمنی انجام می‌گیرد. بااین‌حال، بیشتر مبتلایان به این بیماری درنهایت مجبور به انجام عمل جراحی می‌شوند.
۷. سرطان
تخمین زده می‌شود در سال ۲۰۱۹ در آمریکا ۱۴۵۶۰۰ مورد سرطان رودهٔ بزرگ شناسایی شوند و از این تعداد ۵۱۰۲۰ نفر بمیرند. به‌لطف تشخیص زودهنگام و روش‌های درمانی جدید، موارد مرگ ناشی از سرطان رودهٔ بزرگ در دهه‌های اخیر ۲۵ درصد کاهش یافته است.
۸. بیماری دیورتیکولار
دو شکل از بیماری دیورتیکولار وجود دارد که یکی از آنها دیورتیکولوز و دیگری دیورتیکولیت هستند. هر دو شکل این بیماری با درد و ایجاد خون در مدفوع همراه هستند.
دیورتیکولوز زمانی اتفاق می‌افتد که دیورتیکول‌هایی (بیرون‌زدگی‌های کوچک کیسه‌مانند) در رودهٔ بزرگ ایجاد بشوند. این دیورتیکول‌ها براثر ضعف در دیوارهٔ رودهٔ بزرگ رشد می‌کنند و ممکن است به چند سانتی‌متر نیز برسند. اگرچه بسیاری بر این باورند که رژیم غذایی بد موجب بروز این عارضه می‌شود، علت دقیق این بیماری معلوم نیست. خون‌ریزی ناشی از تشکیل دیورتیکول‌ها را می‌توان با آندوسکوپی و جراحی شکم متوقف کرد.
بروز عفونت در دیورتیکول‌ها می‌تواند موجب بروز دیورتیکولیت بشود. برای درمان دیورتیکولیت فرد را در بیمارستان بستری می‌کنند و تحت درمان با آنتی بیوتیک ها قرار می‌دهند. در صورت نیاز به انجام عمل جراحی، معمولا پزشکان صبر می‌کنند تا ابتدا عفونت درمان شود.
۹. کولیت ایسکمیک
۹۰ درصد موارد کولیت ایسکمیک در افراد مسن رخ می‌دهد و می‌تواند حاد یا مزمن باشد. آسیب‌های ایسکمیک زمانی رخ می‌دهند که خون کافی به رودهٔ بزرگ نرسد (براثر عواملی مانند ایجاد لخته های خونی یا تصلب شرایین). کولیت ایسکمیک علاوه‌بر ایجاد خون در مدفوع می‌تواند باعث اسهال، نیاز فوری به دفع مدفوع، دردهای شکمی و استفراغ شود.
در بیشتر موارد، کولیت ایسکمیک پس از مدت کوتاهی خودبهخود برطرف می‌شود. در موارد شدید، بیماران در بیمارستان بستری می‌شوند و با تزریق داخل‌وریدی با مایعات و آنتی‌بیوتیک‌ها تحت درمان قرار می‌گیرند. حدود ۲۰ درصد افرادی که دچار کولیت ایسکمیک پیشرفته می‌شوند، نیاز به عمل جراحی دارند. باتوجه به احتمال نسبتا بالای مرگ ناشی از انجام عمل جراحی، بهتر است ابتدا به‌خوبی با بیمار دربارهٔ خطرات این عمل صحبت شود.
۱۰. زخم معده
زخم معده شامل زخم‌های باز در دیوارهٔ معده، دوازدهه و بالای رودهٔ باریک هستند. بیشتر این زخم‌ها به‌وسیلهٔ گونه‌ای از باکتری به‌نام هلیکوباکتر پیلوری ایجاد می‌شوند. همچنین مصرف طولانی‌مدت یا زیاد داروهای ضدالتهاب مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن نیز می‌تواند باعث تشکیل این زخم‌ها بشود.
۱۱. هشدار اشتباه
در برخی موارد، رنگ‌دانه‌ها و رنگ‌های خوراکی در برخی نوشیدنی‌ها، ژله‌ها، بستنی یخی و لبو نیز می‌تواند باعث ایجاد رنگ قرمز در مدفوع بشود؛ بنابراین اگر این رنگ را در مدفوع فرزندتان پس از خوردن بستنی‌یخی‌اش دیدید، احتمالا جای نگرانی نیست.
روش‌های تشخیص علت خون در مدفوع
باید برای تشخیص علت مشاهدهٔ خون در مدفوع به پزشک مراجعه کنید. ارائه هر جزئیاتی درباره وضعیت‌تان می‌تواند به پزشک در تشخیص دقیق علت ایجاد خون در مدفوع کمک کند. مثلا مدفوع سیاه می‌تواند ناشی از زخم‌ها و مشکلاتی در دستگاه گوارش فوقانی باشد؛ اما رنگ روشن خون مدفوع می‌تواند به‌خاطر مشکلاتی در دستگاه گوارش تحتانی و بروز مواردی مانند بواسیر یا بیماری‌های دیورتیکولار باشد.
پزشک پس از ارائه سابقه پزشکی و انجام آزمایش‌های فیزیکی، علت ایجاد خون در مدفوع را مشخص می‌کند. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از:
۱. شست‌وشوی معده
این آزمایش به پزشک کمک می‌کند که بفهمد علت ایجاد خون در مدفوع از دستگاه گوارش فوقانی است یا تحتانی. روند انجام این آزمایش به این شکل است که لوله‌ای از بینی به‌سمت معدهٔ فرد می‌فرستند و محتویات معده از آن خارج می‌شود. اگر در معده علامتی از خون مشاهده نشود، به این معناست که خون‌ریزی متوقف شده یا علت بروز خون‌ریزی مربوط به قسمت‌های پایین‌تر در دستگاه گوارش است.
۲. درون‌بینی دستگاه گوارش فوقانی (اوسوفاژوگاسترودوداندوسکوپی)
در این روش، یک آندوسکوپ یا لولهٔ منعطف با یک دوربین در انتها ازطریق دهان به مری و معده و دوازدهه می‌فرستند. پزشک از این دوربین برای مشاهدهٔ منبع خون‌ریزی استفاده می‌کند؛ همچنین می‌توان از آندوسکوپی برای نمونه‌برداری و انجام آزمایش‌های بیشتر با میکروسکوپ استفاده کرد.
۳. کولونوسکوپی
این روش شبیه به روش درون‌بینی دستگاه گوارش فوقانی است: با این تفاوت که لوله از مقعد وارد و به رودهٔ بزرگ فرستاده می‌شود. در این روش نیز مانند درون‌بینی دستگاه گوارش فوقانی می‌توان نمونه‌برداری از بافت را انجام داد.
۴. انتروسکوپی
این روش به درون‌بینی دستگاه گوارش فوقانی و کولونوسکوپی شبیه است و در آن رودهٔ باریک بررسی می‌شود. در برخی موارد، این روش با قورت‌دادن کپسولی که یک دوربین ریز در داخلش دارد، انجام می‌شود. این دوربین در حین عبور از مسیر گوارشی، تصاویری ارسال می‌کند که بر روی مانیتور قابل‌مشاهده است.
۵. فلوروسکوپی با باریم
در این روش از یک مادهٔ کنتراست‌زا به نام باریُم استفاده می‌شود. به‌کمک این ماده، دستگاه گوارش را با پرتو ایکس بررسی می‌کنند. باریم یا قورت داده می‌شود یا از طریق مقعد وارد بدن فرد می‌شود.
۶. اسکن رادیونوکلئید
این روش شامل تزریق مقادیر اندکی از مواد رادیواکتیو به داخل رگ و سپس استفاده از یک دوربین خاص برای مشاهدهٔ تصاویر جریان خون در دستگاه گوارشی است. با این روش، مشخص می‌شود که خون‌ریزی در چه نقطه‌ای در حال بروز است.
۷. آنژیوگرافی
در این روش، یک رنگ خاص به درون رگ تزریق می‌شود. این رنگ باعث می‌شود رگ‌های خونی به‌وسیلهٔ پرتو ایکس یا سی‌تی‌اسکن قابل‌مشاهده باشد. در این روش با نشت رنگ از رگ آسیب‌دیده محل خون‌ریزی مشخص می‌شود.
۸. لاپاراتومی
لاپاراتومی نوعی روش جراحی است که در آن پزشک شکم را باز و بررسی می‌کند. در صورتی‌که سایر روش‌ها در تشخیص علت خون‌ریزی موفق نباشند، این روش می‌تواند مؤثر واقع شود. همچنین ممکن است در صورت ایجاد خون در مدفوع، پزشک چند آزمایش اضافی را نیز تجویز کند. در این آزمایش‌ها مواردی مانند مشکلات مربوط به لختگی خون، کم خونی و وجود عفونت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری بررسی می‌شود.
علائم مرتبط
ممکن است فردی که در مدفوعش خون وجود دارد، از خون‌ریزی‌اش آگاه نباشد و هیچ علائمی را گزارش نکند. ازآن‌سو، براساس علت، محل بروز، مدت‌زمان و شدت خون‌ریزی ممکن است چنین علائمی در بدن بیمار ایجاد شوند: شکم‌درد، استفراغ، ضعف، سختی در تنفس، اسهال، تپش قلب، سنکوپ و کاهش وزن.
درمان خون در مدفوع
پزشک از یکی از روش‌های مختلف برای توقف خون‌ریزی استفاده می‌کند. معمولا آندوسکوپی برای این موارد استفاده می‌شود: تزریق مواد شیمیایی در محل خون‌ریزی، درمان محل خون‌ریزی با جریان الکتریکی یا لیزر یا بستن رگ آسیب‌دیده با باند یا گیره. اگر آندوسکوپی مؤثر واقع نشد، پزشک از آنژیوگرافی برای تزریق دارو در رگ‌های خونی و کنترل خون‌ریزی استفاده می‌کند.
در کنار درمان‌هایی برای توقف فوری خون‌ریزی، درصورت لزوم باید درمان‌هایی برای جلوگیری قطعی از بازگشت خون‌ریزی انجام گیرد. بسته به علت خون‌ریزی می‌توان از داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان هلیکوباکتر پیلوری، داروهایی برای سرکوب اسید معده و داروهای ضدالتهاب برای درمان التهاب رودهٔ بزرگ استفاده کرد.
در چنین مواردی ممکن است از جراحی استفاده شود: برداشتن پولیپ یا بخش‌های آسیب‌دیدهٔ رودهٔ بزرگ ناشی از سرطان، دیورتیکولیت یا بیماری التهابی روده. بسته به علت، درمان گاهی رعایت موارد ساده‌ای است که خودتان هم می‌توانید آنها را انجام بدهید. این موارد شامل مصرف غذاهای سرشار از فیبر برای درمان یبوست است که از عوامل بروز و تشدید بواسیر و شقاق مقعدی هستند؛ همچنین می‌توان از روش‌هایی مانند نشستن در وان یا تشت آب داغ یا گرم برای تسکین شقاق مقعدی استفاده کرد. پزشک، بسته به تشخیص، درمان‌های مناسب را تجویز خواهد کرد.
سخن آخر
وجود خون در مدفوع می‌تواند علل مختلفی داشته باشد. برخی از این علت‌ها مانند بواسیر و شقاق مقعدی، باوجود ایجاد ناراحتی، خطر مرگ ندارد؛ ولی برخی دیگر از علل بروز آن مانند سرطان باعث نگرانی‌اند. اگر شما یا عزیزان‌تان از وجود خون در مدفوع شکایت دارید، باید به پزشک مراجعه کنید.
دیدن خون در مدفوع ترسناک است اما بهتر است آن را به‌امید برطرف‌شدنِ خودبهخود رها نکنید؛ زیرا وجود خون در مدفوع می‌تواند از علائم مشکلاتی مانند سرطان رودهٔ بزرگ باشد. این نوع سرطان یکی از عوامل مهم مرگ در جهان است.
