این روزها اسم چرنوبیل زیاد به گوشتان می‌خورد؟ حتی اگر سریال پنج قسمتی چرنوبیل را هم دیده باشید، ممکن است چیزهایی را درمورد این حادثه بزرگ ندانید. اما اگر هنوز این سریال را ندیده‌اید، کافی است بدانید که اهالی شهری به نام پریپیات در شوروی سابق اکثرا کارکنان نیروگاه اتمیِ چرنوبیل بودند. در شبی بهاری به‌اشتباه اعلام شد نیروگاه دچار حریقی ساده شده است. اهالی شهر برای تماشای آتش‌سوزی جمع شدند و هرگز تصور نمی‌کردند که خیلی زود به شکل دردناکی از دنیا خواهند رفت. انفجار و فروپاشی نیروگاه اتمیِ چرنوبیل، بزرگ‌ترین فاجعۀ اتمی‌ای است که جهان تاکنون به خود دیده است. اما واقعیت داستان چرنوبیل چه بوده است و چه چیزهایی درمورد آن ناگفته مانده است؟ خلاصهٔ ماجرا و حقایق نا‌گفتهٔ آن را در این مقاله بخوانید.
۲۶ آوریل ۱۹۸۶ حوالی ساعت ۱ و ۲۳ دقیقهٔ بامداد، رآکتور شمارۀ ۴ در نیروگاه اتمی چرنوبیل به‌علت بالا رفتن دما منفجر شد. بر اثر این انفجار، ابری از رادیواکتیو ایجاد شد که بلافاصله جان ۳ نفر را گرفت. مدتی پس از انفجار نیز هزاران نفر بر اثر تشعشعات هسته‌ای جان باختند. آمار دقیق تلفات تا امروز روشن نشده است. این حادثه همچنین مشکلات وصف‌ناپذیرِ فراوانی برای بخش بزرگی از اروپا به‌وجود آورد. ترسی که فاجعهٔ چرنوبیل از انرژی هسته‌ای در دل‌ها انداخت، تا همین امروز هم ادامه دارد. اما بسیاری از حقایق جالب این واقعه کمتر انتشار یافته است که ما آنها را در قالب ۱۰ مورد در ادامه این مطلب بیان کرده ایم.
۱. ابتدا سوئد زنگ خطر را به‌صدا درآورد
همان‌طور که می‌دانید، در سال ۱۹۸۶ جنگ سرد در جریان بود. اتحاد جماهیر شوروی وقوع حادثه را از کشور‌های غربی مخفی نگه داشته بود. در واقع، حتی آنها این خبر را از مردم خود نیز مخفی کرده بودند. به همین دلیل، تخلیهٔ مناطق نزدیک به نیروگاه با چندین روز تأخیر انجام شد. پس از وقوع انفجار، کارکنان نیروگاه اتمی سوئد اولین غربی‌هایی بودند که از فاجعه مطلع شدند. حسگر‌های نیروگاه اتمی سوئد سطح بالایی از تشعشعات را گزارش دادند. بدین ترتیب، سوئدی‌ها اولین هشدار را اعلام کردند. پس از این هشدار، کشور‌های دیگر ماهواره‌های خود را بر شمال اوکراین متمرکز کردند. تازه آنجا بود که جهان متوجهِ فاجعه شد.
۲. یُد رادیواکتیو اولین قاتل است
پس از انفجار، قاتلان واقعی به‌شکل ایزوتوپ‌های رادیواکتیو ظاهر می‌شوند. این قاتلان به‌وسیلهٔ ذرات معلق در هوا پراکنده و روی زمین پخش می‌شوند. یُد رادیواکتیو (یُد‌ـ۱۳۱) یکی از کُشنده‌ترین ذرات است. این ماده به‌سرعت در غدهٔ تیروئید ذخیره می‌شود و با ایجاد سرطان تیروئید، فرد آلوده را می‌کُشد.
اگر یُد طبیعی به‌اندازۀ کافی در غدهٔ تیروئید شما ذخیره شده باشد، یُد رادیواکتیو جایی برای ذخیره شدن در تیروئید ندارد. اما میزان یُد طبیعی در خاک برخی مناطق (مانند منطقۀ چرنوبیل) بسیار کم است. مردم این نواحی به‌دلیل کمبود یُد در معرض آسیب جدی‌اند. به همین دلیل، تلاش برای امداد‌رسانی به مناطق نزدیک به چرنوبیل با توزیع قرص یُد آغاز شد. امداد‌گران قصد داشتند از تجمیع یُد رادیواکتیو در بدن مردم جلو‌گیری کنند. خوشبختانه نیمه‌عمر یُد-۱۳۱ فقط ۸ روز است و در طولانی‌مدت مشکل‌آفرین نیست.
۳. استرانسیم‌ـ۹۰ و سزیوم‌ـ۱۳۷ هنوز به کشتن ادامه می‌دهند
استرانسیم‌ـ۹۰ و سزیوم‌ـ۱۳۷ احتمالا جدی‌ترین تهدید هستند. نیمه‌عمر آنها به‌ترتیب، ۳۰ و ۲۸ سال است! خطر اصلیِ این مواد در شیوهٔ جذب آنها‌ست. استرانسیم‌ـ۹۰ به ترکیبات کلسیم می‌چسبد؛ در نتیجه، به‌آسانی با استخوان‌ها و دندان‌ها ترکیب می‌شود. کودکانی که از شیر گاو‌های آلوده (به‌علت مصرف علف آلوده) تغذیه می‌کنند در معرض خطر جدی‌تری قرار دارند. سزیوم‌ـ۱۳۷ با ترکیبات پتاسیم همراه می‌شود. این ترکیبات به‌آسانی وارد خون و سپس گوشت و پوست انسان و حیوانات می‌شوند. جذب این دو ماده مشکلاتی جدی برای سلامت فرد ایجاد می‌کند که نهایتا به مرگ می‌انجامد.
این ایزوتوپ‌ها به‌دلیل نیمه‌عمر بالایشان هنوز هم مشکلات بزرگی ایجاد می‌کنند. تا امروز تنها نیمی از این موادِ رادیواکتیو ازبین رفته‌اند و چرنوبیل کماکان منطقه‌ای آلوده است.
۴. تشعشعات رادیواکتیو در چرنوبیل نسبی است
به‌طور کلی، تشعشع به شکل‌های مختلفی روی می‌دهد. دانشمندان هر تشعشعی را با توجه به طول موج آن و با مقیاس تشعشعات الکترومغناطیس می‌سنجند. هرچه طول موج یک تشعشع کوتاه‌تر باشد، انرژیِ آن بیشتر است. امواج رادیویی طول موج بلندی دارند. طول موج نور متوسط است. باوجود این، ایزوتوپ‌های رادیواکتیو تشعشعات آلفا، بتا و گاما را منتشر می‌کنند که طول موج کوچک و انرژی بالایی دارند. این اشعه‌ها می‌توانند به سلول‌های شما نفوذ و دی.ان.ای شما را تخریب کنند. البته این تشعشعات همیشه در اطراف ما وجود دارند، اما به‌علت شدتِ کم، آسیبی جدی به سلامت شما نمی‌رسانند.
حتی اگر به یک رآکتور اتمی نزدیک شوید، در کمال تعجب شدت تشعشعات بسیار کم است. اگر در پارکینگ یک نیروگاه اتمی بایستید و به رآکتور ذوب‌شده نگاه کنید، به‌اندازهٔ عبور از قطب‌های زمین با هواپیما، تشعشع دریافت می‌کنید!
۵. چرنوبیل خالی‌ازسکنه نیست
در زمان‌های مختلفی از سال، افراد زیادی در چرنوبیل زندگی می‌کنند. شهر ارواحی که در بیشترِ تصاویر می‌بینید، در اصل، شهر پریپیات است. شهر پریپیات به نیروگاه اتمی نزدیک‌تر و تقریبا خالی‌ازسکنه است. شهر چرنوبیل ۱۰ کیلومتر با نیروگاه فاصله دارد و افرادی به‌صورت فصلی در آن سکونت دارند؛ البته افرادی نیز به‌صورت غیررسمی و دائمی در این شهر زندگی می‌کنند.
۶. تشعشعات چرنوبیل هنوز کُشنده است
اگر شنیده‌اید تشعشعات چرنوبیل خیلی بالا نیست، شاید فکر کنید کُشنده هم نیست! در حقیقت، باوجود بالا نبودنِ میانگین تشعشعات، میزان تشعشع در برخی نقاط بسیار بالا‌ست. این نقاطِ خطر شکاف‌هایی درون و اطراف شهر پریپیات هستند که ذرات رادیواکتیو در آنها جمع شده است. همچنین مناطقی از «جنگل سرخ» نیز بسیار خطرناک‌اند. بسیاری از ذرات رادیواکتیو در این مناطق فرود آمده‌اند و همان‌‌جا دفن شده‌اند. شما نمی‌توانید بیش از ۴ ساعت در این مناطق حضور داشته باشید. در غیر این صورت، تشعشعات شما را از پای در‌می‌آورند و به‌مرورِزمان می‌کشند! اگر به این مناطق سفر کردید، این اخطار را جدی بگیرید!
۷. در چرنوبیل، حیوانات آلوده‌اند اما به زندگی ادامه می‌دهند
این ادعا به‌شکلی نسبی صادق است. تشعشع رادیواکتیو عیوب عجیبی در حیواناتِ تازه‌متولدشده و همچنین در رشد آنها ایجاد می‌کند. ما انسان‌ها حتی ۱٪ نقصان ظاهری در خود و هم‌نوعان‌مان را تحمل نمی‌کنیم. اما این عیوب برای حیوانات اهمیتی ندارد. برای زندگی در مکانی خالی‌ازسکنهٔ انسانی، اندکی نقص‌ِعضو بهای بالایی نیست. حقیقت تلخ این است که حضور انسان‌ها در این مکان، بزرگ‌ترین مشکل برای بقای حیوانات است.
۸. پیشگوییِ ستارهٔ افسنطین
در انجیل، فرشته‌ای پیش‌بینی می‌کند که ستاره‌ای غول‌پیکر به نام «افسنطین» در آسمان ظاهر خواهد شد و با آمدنش قیامت آغاز می‌شود. حدس بزنید نامِ گیاه افسنطین (گیاهی دارویی با مزهٔ بسیار تلخ) در این منطقه چیست؟ بله، «چرنوبیل»! نامی که بعدها از روی این گیاه، برای شهری انتخاب کردند که محل تغذیهٔ نیروگاه اتمی بود. نام‌گذاریِ بدیُمنی به‌نظر نمی‌رسد؟! حتما همین‌طور است!
۹. بازدید از چرنوبیل برای عموم آزاد است
سازندگان مستند «سیارۀ حیوانات» اولین گروهی بودند که اجازهٔ دسترسی گسترده به منطقهٔ ورودممنوعِ چرنوبیل را به‌دست آوردند. امروزه شما می‌توانید با عنوان توریست یا دانشمند از این منطقه بازدید کنید. به‌هرحال، اگر فرد ماجراجویی هستید، راه‌هایی برای بازدید از منطقه وجود دارد. این بازدید می‌تواند چشم شما را به‌روی حقایق بیشتری دربارۀ انرژی هسته‌ای بگشاید. فقط مراقب باشید. بعید است راهنما‌های گردشگری خطرات بالقوه را به شما گوشزد کنند. به یاد داشته باشید که تشعشع رادیواکتیو قاتلی بی‌صدا، بی‌بو، بی‌مزه و نامرئی است که نهایتا شما را به‌کشتن می‌دهد.
۱۰. چرنوبیل آزمایشی بی‌نظیر است
برای اکثر مردم دشوار است در یک فاجعهٔ اتمی نکتهٔ مثبتی ببینند. شما می‌توانید تأثیر تشعشعات رادیواکتیو بر حیواناتِ این منطقه را مطالعه و آنها را با دیگر حیوانات مقایسه کنید؛ درحالی‌که امکان چنین پژوهشی برروی حیوانات یا انسان‌ها در آزمایشی ازپیش‌طراحی‌شده وجود ندارد. مستند‌هایی در این باره ساخته شده است که می‌توانید برای درک بهتر این رویداد آنها را تماشا کنید.
