طبیعی است که ما فارسیزبانها، برای شناسایی و انتخاب بهترین فیلمهای دنیا، پس از منابع فارسی، بیشتر بهدنبال منابع انگلیسیزبان باشیم. مسئله این است که انگلیسیزبانها معمولا توجه بیشتری به فیلمهای انگلیسیزبان میکنند.
۱. همشهری کِین، ۱۹۴۱ (Citizen Kane)
این فیلم هم مانند خیلی از فیلمهایی که امروزه شاهکار تلقی میشوند، در آغاز نمایش، با روی خوش منتقدان و تماشاچیان روبهرو نشد. تاکنون نظرسنجیهای متعددی همشهری کین را بهترین فیلم بلند جهان معرفی کردهاند. این فیلم در فهرست بهترین فیلمهای جهان و بهترینهای متاکریتیک هم موجود بود.
۲. شب شکارچی، ۱۹۵۵ (The Night of the Hunter)
این فیلم آمریکایی داستان یک واعظ مسیحی فاسد است که تبدیل به قاتلی سریالی میشود. فیلم از رمانی به همین نام اقتباس شده است. رمان هم برگرفته از رویدادی واقعی است. سبک شاعرانه و اکسپرسیونیستی فیلم آن را از دیگر فیلمهای هالیوودی دهه ۴۰ و ۵۰ متفاوت میکند. کارگردانان مختلفی از جمله رابرت آلتمن از این فیلم تأثیر گرفتهاند.
۳. قاعده بازی، ۱۹۳۹ (The Rule of the Game)
هرچند در نمایش اولیه، فیلم با نقدهای منفی و تمسخر تماشاچیان و حتی منع نمایش روبهرو شد، امروز خیلیها قاعده بازی را شاهکار ژان رنوآر میدانند. فیلم داستان گروهی از طبقه بورژوای فرانسه است که در روزهای پیش از شروع جنگ جهانی، آخر هفتهای را دور هم جمع میشوند و به شکار خرگوش و پرنده میروند. رنوآر در این میان، بیملاحظگی اخلاقی این آدمها را نسبت به بحران پیش رو نشان میدهد.
۴. طلوع: آواز دو انسان، ۱۹۲۷ (Sunrise: A Song of Two Humans)
این فیلم صامتِ درامِ رمانتیک را کارگران آلمانی فردریش ویلهلم مورنائو ساخته است. این فیلم در نخستین مراسم اسکار تاریخ، برنده جایزه بهترین فیلم خاص و هنری شد. بازیگر جنت گینور هم برنده بهترین بازیگر زن شد. بسیاری این فیلم را بهترین فیلم عصر سینمای صامت میدانند.
۵. آتالانت، ۱۹۳۴ (L’Atalante)
این فیلم فرانسوی ماجرای فرازوفرود رابطه ساکنان لنج آتالانت با یکدیگر است: داستان عشق، تردید و حسادت. منتقدان بسیاری این ساخته ژان ویگو را یکی از بهترین فیلمهای تاریخ سینما میدانند. فرانسوآ تروفو، کارگردان پرآوازه فرانسوی، در نخستین تماشای فیلم عاشق آن شد. کارگردانان مختلفی از جمله برناردو برتولوچی در «آخرین تانگو در پاریس» (۱۹۷۲) و ژان لوک گدار در فیلم «در ستایش عشق» (۲۰۰۱) به این فیلم ادای احترام کردهاند.
۶. ام، ۱۹۳۱ (M)
ام یا «شهری بهدنبال قاتل» تریلری (فیلم دلهرهآور) آلمانی است به کارگردانی فریتس لانگ. جالب اینکه فیلمنامه ام را لانگ بههمراه همسرش نوشته است. فیلم داستان قاتل سریالی کودکان است که هم پلیس و هم خلافکاران زیرزمینی بهدنبال شکار او هستند. لانگ در ساخت این فیلم روشها و ابزارهای نوآورانهای را به کار گرفت. امروزه این فیلم را یکی از بهترین فیلمهای تاریخ میدانند که اثرگذاری چشمگیری بر داستانهای جنایی و تریلر داشته است.
۷. آواز در باران، ۱۹۵۲ (Singin’ in the Rain)
آواز در باران در نظر خیلیها نهتنها بهترین فیلم جین کلی، بلکه بهترین موزیکال تاریخ سینماست. فیلم داستان یک شرکت سازنده فیلمهای صامت و بازیگران آن است که برای سرپا ماندن و ورود به دنیای فیلمهای باکلام تلاش میکنند. این فیلم در فهرست بهترین فیلم های جهان از نظر متاکریتیک هم وجود داشت.
۸. سرگیجه، ۱۹۵۸ (Vertigo)
ماجرا از جایی شروع میشود که کارآگاه داستان با وجود ترس از ارتفاع زنی اسرارآمیز را از سقوط نجات میدهد. هرچند فیلم در آغاز با نقدهای ضدونقیضی روبهرو شد، امروزه یکی از بهترین فیلمهای هیچکاک و تاریخ سینما به شمار میرود. سرگیجه هیچکاک را در فهرست بهترین فیلم های جهان از نظر متاکریتیک هم معرفی کردهایم.
۹. بچههای بهشت، ۱۹۴۵ (Children of Paradise)
این فیلم فرانسوی در دوران اشغال فرانسه توسط آلمان ساخته شد. داستان فیلم که در پاریس سالهای ۱۸۳۰ جریان دارد، گرد یک معشوقه درباری میگذرد. در فیلم، زندگی این زن و ۴ مردی را که هریک بهشکلی عاشق او بودهاند دنبال میکنیم. آمریکاییها در تبلیغات این فیلم، آن را پاسخی به بربادرفته معرفی کردهاند. گویا فرانسوآ تروفو جایی گفته است که در ازای فرصت کارگردانی این فیلم، حاضر بوده از تمام فیلمهایش بگذرد!
۱۰. جویندگان، ۱۹۵۶ (The Searchers)
بهنظر بنیاد فیلم آمریکا، این فیلمِ جان فورد بهترین وسترن تاریخ سینماست! فیلم داستان سرباز سابق جنگ داخلی (جان وین) است که در دوران تقابل سرخپوستها و اهالی تگزاس، در جستوجوی برادرزادۀ ربودهشدهاش است. این فیلم نخستین فیلمی نیست که تقابل سفیدپوستان آمریکا و سرخپوستان بومی را نمایش میدهد، اما نمایش رفتار خشونتآمیز سفیدپوستان در قبال سرخپوستها را در این فیلم میتوان پیشگامانه دانست.
۱۱. طمع، ۱۹۲۴ (Greed)
طمع فیلمی صامت به کارگردانی اریش فن اشتروهم محصول آمریکاست. فیلم درباره آشنایی و ازدواج یک زن و مرد، دوستان و فرازوفرود زندگی آنها در کامیابی و فقر است. نسخه اصلی و موردتأیید کارگردان ۸ ساعت بود! در تدوین نهایی توسط شرکت فیلمسازی، زمان فیلم به دو ساعت و نیم کاهش یافت؛ چیزی که مایه آزردگی اشتروهم شد. طمع در هنگام نمایش از نظر تجاری و هنری شکست خورد؛ اما در دهه ۵۰ میلادی بهتدریج ارزش آن آشکار شد و منتقدان و دستاندرکاران صنعت سینما، تأثیر آن را بر فیلمهای پس از خودش تأیید کردند.
۱۲. ریو براوو، ۱۹۵۹ (Rio Bravo)
این فیلم وسترن، به کارگردانی هاوارد هاکس، داستان مقاومت کلانتر شهر ریو براوو (جان وین) در برابر دارودسته گلهدار پرنفوذ منطقه است. کلانتر پس از بازداشت برادر گلهدار زورگو باید او را تا رسیدن مارشالهای ایالتی در زندان شهر نگه دارد. او بههمراه مردی چلاق، مردی همیشهمست و یک تفنگدار جوان در برابر دسته خلافکارها میایستند. این فیلم نیز در هنگام نمایش چندان به مذاق منتقدان خوش نیامد؛ اما امروزه در زمره یکی از بهترین وسترنهای سینما قرار میگیرد!
۱۳. بودن یا نبودن، ۱۹۴۲ (To Be or Not to Be)
این فیلم آمریکایی، به کارگردانی ارنست لوبیچ، داستان گروهی بازیگر است که تلاش میکنند با نقشبازیکردن، نازیهای مستقر در مناطق اشغالی لهستان را فریب دهند. نام فیلم، که برگرفته از جمله معروف شکسپیر در نمایشنامه هملت است، اشارهای به ابزار کار شخصیتهای داستان دارد. تماشاچیان در آغاز نمایش روی خوشی به آن نشان ندادند؛ بسیاری از آنها از درک پیام این کمدی سیاه و پذیرش شوخی با چنین تهدید مهمی ناتوان بودند. امروزه این فیلم یک کمدی کلاسیک به شمار میرود.
۱۴. داستان توکیو، ۱۹۵۳ (Tokyo Story)
بسیاری این فیلم را بهترین اثر یاسوجیرو ازو (Yasujirō Ozu) میدانند. فیلم داستان پدر و مادر سالمندی است که برای دیدار با فرزندانشان به توکیو میروند. فرزندان چنان درگیر زندگی خودشاناند که توجه شایستهای به پدر و مادر نمیکنند. تنها عروس بیوهشان است که با رویی گشاده از آنها پذیرایی میکند. فیلم در آغاز، بهنظر سینماگران ژاپنی، ژاپنیتر از آن بود که بتواند برای تماشاگر خارجی جذاب باشد؛ اما پس از نمایشی موفقیتآمیز در دهه ۷۰ در انگلستان، بهتدریج مورد توجه قرار گرفت. در سال ۲۰۱۲ در نظرسنجی مجله سایتاندساوند از کارگردانان سینما، این فیلم جایگاه نخست را کسب کرد.
۱۵. تحقیر،۱۹۶۳ (Contempt)
تحقیر را ژان لوک گدار بر اساس رمانی ایتالیایی بهنام «شبحی در روز» ساخت. فیلم برای افزایش فروش از ستارگانی مانند بریژیت باردو و جک پالانس بهره گرفت. منتقد مجله سایتاندساند این فیلمِ موج نوی فرانسه را بهترین اثر هنری فرانسه پس از جنگ میداند! تحقیر داستان فیلمنامهنویسی است که در جریان همکاری در تولید یک فیلم، رابطه زناشوییاش تحتتأثیر قرار میگیرد.
۱۶. اگتسو، ۱۹۵۳ (Ugetsu)
اگتسو را یکی از شاهکارهای سینمای ژاپن در عصر طلایی آن میدانند. فیلم برگرفته از کتابی به همین نام با داستانهای ارواح است. مفاهیم پسزمینهایِ داستان شامل اخلاق در جنگ، ارتباط ممنوعه با دنیای ارواح و ترک خانواده است. اگتسو برنده شیر نقرهای جشنواره ونیز شد و نقش مهمی در شناساندن سینمای ژاپن به دنیا داشت.
۱۷. روشناییهای شهر، ۱۹۳۱ (City Lights)
این فیلم چاپلین با اینکه در روزهای آغازین تولید و نمایش فیلمهای باکلام به نمایش درآمد، نمایشی موفق در آمریکا و جهان داشت. روشناییهای شهر در فهرست بهترین فیلم های جهان از نظر متاکریتیک هم وجود داشت. خیلیها این فیلم را بهترین اثر چارلی چاپلین میدانند.
۱۸. ژنرال، ۱۹۲۶ (The General)
ژنرال به کارگردانی باستر کیتون و کلاید براکمن را یکی از برترین فیلمهای صامت سینما میدانند. فیلم برگرفته از داستانی واقعی است درباره لوکوموتیوی بهنام ژنرال در دوران جنگ داخلی آمریکا. فیلم در نمایش آغازین، که همزمان با افول سینمای صامت بود، چندان مورد توجه قرار نگرفت؛ اما امروزه یکی از بهترین فیلمهای تاریخ سینما به شمار میرود.
۱۹. نوسفراتو، ۱۹۲۲ (Nosferatu)
فیلم دیگری از کارگردان آلمانی فردریش ویلهلم مورنائو که بنا بر برخی منابع، نخستین فیلم ژانر وحشت در تاریخ سینماست. «نوسفراتو: سمفونی وحشت» اقتباسی است از داستان دراکولا نوشته برام استوکر. البته سازندگان بدون اجازه نویسنده این فیلم را ساختند و بعدها به دستور دادگاه مجبور شدند نسخههای فیلم را از بین ببرند. روشن است که نسخههایی از فیلم سالم ماند تا امروزه بهعنوان یکی از شاهکارهای تأثیرگذار سینما شناخته شود.
۲۰. اتاق موسیقی، ۱۹۵۸ (The Music Room)
این فیلم هندی درباره ارباب زمینداری است که با دشواریهای اقتصادی دستوپنجه نرم میکند. ویژگی خاص او علاقه فراوانش به موسیقی است. فیلم که اقتباسی است از یک داستان کوتاه پرطرفدار، در آغاز نقدهای مثبتی دریافت نکرد؛ اما سرانجام موفق به دریافت جایزه برتر جشنواره دهلی شد. امروزه در نظر جامعه سینمایی، این فیلم یکی از برترینها به شمار میرود!
۲۱. عجیبالخلقهها، ۱۹۳۲ (Freaks)
این فیلم ژانر وحشت به کارگردانی تاد بروانینگ داستان گروهی از کارکنان سیرک است که تصمیم میگیرند به همکار فریبکارشان درسی بدهند. هرچند فیلم بهدلیل استفاده از بازیگرانی که هنرمند سیرک و واقعا دارای نقصهای فیزیکی بودند مورد توجه قرار گرفت، از نظر تجاری و هنری شکست خورد؛ اما نمایش آن در جشنواره ونیز در دهه ۶۰، نظر مثبت منتقدان اروپایی را در پی داشت. منتقدان بسیاری باور دارند که برخلاف نظر غالب درباره رویکرد استثمارگرانه فیلم، عجیبالخلقهها رویکردی همذاتپندارانه با بازیگران و شخصیتهای داستان دارد.
۲۲. جانی گیتار، ۱۹۵۴ (Johnny Guitar)
این فیلم وسترن با بازی جوآن کرافورد ساخته نیکلاس ری است. جانی گیتار اقتباسی از رمانی به همین نام، داستان ایستادگی وینا (کرافورد) در برابر دشمنان قدیمی و رقبای قلدرش است که میخواهند او را از شهر بیرون کنند. فیلم در میان تماشاچیان آمریکایی چندان پرطرفدار نیست، اما اروپاییها و بهویژه فرانسویها نظر مثبتی به آن دارند. فرانسوا تروفو فیلم را دیو و دلبر دنیای وسترن نامیده است!
۲۴. دیکتاتور بزرگ، ۱۹۴۰ (The Great Dictator)
نخستین فیلم باکلام و صداگذاریشده چاپلین این کمدی ـ درام سیاسی بود که موفقترین فیلم او از نظر تجاری هم بود. فیلمبرداری این فیلم، که اشاره مستقیمی به هیتلر و موسیلینی و سیاستهای آنها دارد، فقط چند روز پیش از آغاز جنگ جهانی دوم شروع شد. جالب اینکه هرچند در آلمان و کشورهای اشغالشده توسط نازیها نمایش فیلم ممنوع بود، بهگفته برخی منابع، خود هیتلر فیلم را دو بار تماشا کرد!
۲۵. یوزپلنگ، ۱۹۶۳ (The Leopard)
این درام تاریخیِ ایتالیایی به کارگردانی لوچینو ویسکونتی از بازیگران جهانی بهره میبرد، بازیگرانی مانند برت لنکستر آمریکایی، آلن دلون فرانسوی و کلودیا کاردیناله ایتالیایی. فیلم اقتباسی است از رمانی به همین نام. یوزپلنگ در کنار ماجرای عاشقانهاش، داستان دوران گذار ایتالیا و پایان روزگاری است که اربابان قدرتمند به آن عادت داشتهاند. یوزپلنگ برنده نخل طلای کن شد.
۲۶. هیروشیما عشق من، ۱۹۵۹ (Hiroshima Mon Amour)
این فیلم موج نوی فرانسه با فیلمنامهای از مارگریت دوراس، ساخته آلن رنه است. فیلم داستان رابطه زوجی فرانسوی ـ ژاپنی در گذر مرور خاطرات رنجآور دوران جنگ است. فیلم با وجود خرده فلشبکها و روایت غیرخطیاش، یکی از تأثیرگذارترین فیلمهای موج نوی فرانسه به شمار میرود. دوراس برای نوشتن فیلمنامه این فیلم نامزد اسکار شد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید بازیگر زن فیلم، امانوئل ریوا، بازیگر فیلم «عشق» به کارگردانی میشائل هانکه است.
۲۷. جعبه پاندورا، ۱۹۲۹ (Pandora’s Box)
جعبه پاندورا فیلمی آلمانی است ساخته گئورگ ویلهلم باپست. فیلم برگرفته از ۲ نمایشنامۀ روح زمین و جعبه پاندروا نوشته فرانک ودکیند است. جعبه پاندروا داستان زن جوان خیرهسری است که خامی و طبیعت مهارنشدنیاش خود و اطرافیانش را به ورطه نابودی میکشاند.
۲۸. شمال از شمال غربی، ۱۹۵۹ (North by Northwest)
یک فیلم دیگر از هیچکاک که احتمالا در دیگر فهرستهای معرفی برترین فیلمهای سینما، ازجمله بهترینهای متاکریتیک به چشم میخورد. فیلم داستان مردی است که با یک جاسوس اشتباه گرفته میرود. او برای فرار از کسانی که در تعقیب او هستند، قدم در راه سفری طولانی میگذارد.
۲۹. جیببر، ۱۹۵۹ (Pickpocket)
فیلم به کارگردانی روبر برسون، همان طور که از نامش برمیآید، داستان یک جیببر است. این فیلم را یکی از فیلمهای تأثیرگذار سینما میدانند. جیببر را اغلب بهعنوان بهترین فیلم برسون میشناسند. یکی از کسانی که بسیار از این فیلم برسون تأثیر پذیرفته، پال شریدر است. خیلیها معتقدند فیلمنامه راننده تاکسی اسکورسیزی (نوشته شریدر) خیلی شبیه جیببر است.
- در ادامه، ۷۰ فیلم باقیمانده فهرست ۱۰۰ فیلم برتر دنیا از نظر کایه دو سینما را میبینید.
۳۱. کنتس پابرهنه، ۱۹۵۴ (The Barefoot Contessa)
۳۲. مونفلیت، ۱۹۵۵ (Moonfleet)
۳۳. گوشوارههای مادام، ۱۹۵۳ (The Earrings of Madame de…)
۳۴. لذت، ۱۹۵۲ (Le Plaisir)
۳۵. شکارچی گوزن، ۱۹۷۸ (Deer Hunter)
۳۶. ماجرا، ۱۹۶۰ (L’Avventura)
۳۷. رزمناو پوتمکین، ۱۹۲۵ (Battleship Potemkin)
۳۸. بدنام، ۱۹۴۶ (Notorious)
۳۹. ایوان مخوف، ۱۹۴۴ (Ivan the Terrible)
۴۰. پدرخوانده، ۱۹۷۲
۴۱. نشانی از شر، ۱۹۵۸ (Touch of Evil)
۴۲. باد، ۱۹۲۸ (The Wind)
۴۳. ۲۰۰۱: ادیسه فضایی، ۱۹۶۸
۴۴. فانی و الکساندر، ۱۹۸۲ (Fanny och Alexander)
۴۵. مردم عادی، ۱۹۲۸ (The Crowd)
۴۶. هشتونیم، ۱۹۶۳ (Eight And A Half)
۴۷. اسکله، ۱۹۶۲ (La Jeté)
۴۸. پیِرو خله، ۱۹۶۵ (Pierrot le Fou)
۴۹. اعترافات یک متقلب، ۱۹۳۶ (Confessions of a Cheat)
۵۰. آمارکورد، ۱۹۷۳ (Amarcord)
۵۱. دیو و دلبر، ۱۹۴۶
۵۲. بعضیها داغشو دوست دارن، ۱۹۵۹ (Some Like It Hot)
۵۳. بعضی دواندوان آمدند، ۱۹۵۸ (Some Came Running)
۵۴. گرترود، ۱۹۶۴ (Gertrud)
۵۵. کینگکونگ، ۱۹۳۳ (King Kong)
۵۶. لورا، ۱۹۴۴ (Laura)
۵۷. هفت سامورایی، ۱۹۵۴
۵۸. چهارصد ضربه، ۱۹۵۹ (Les Quatre Cents Coups)
۵۹. زندگی شیرین، ۱۹۶۰ (La Dolce Vita)
۶۰. مردگان، ۱۹۸۷ (The Dead)
۶۱. دردسر در بهشت، ۱۹۳۲ (Trouble in Paradise)
۶۲. چه زندگی شگفتانگیزی، ۱۹۴۶ (It’s a Wonderful Life)
۶۳. موسیو وردو، ۱۹۴۷ (Monsieur Verdoux)
۶۴. مصائب ژاندارک، ۱۹۲۸ (La Passion de Jeanne d’Arc)
۶۵. ازنفسافتاده، ۱۹۶۰ (À bout de souffle)
۶۶. اینک آخرالزمان، ۱۹۷۹ (Apocalypse Now)
۶۷. بری لیندون، ۱۹۷۵ (Barry Lyndon)
۶۸. توهم بزرگ، ۱۹۳۷ (La Grande Illusion)
۶۹. تعصب، ۱۹۱۶ (Intolerance)
۷۰. گردشی بیرون شهر، ۱۹۳۶ (Partie de Campagne)
۷۱. زنگ تفریح، ۱۹۶۷ (Playtime)
۷۲. رم شهر بیدفاع، ۱۹۴۵ (Roma, città aperta)
۷۳. احساس، ۱۹۵۴ (Senso)
۷۴. عصر جدید، ۱۹۳۶ (Modern Times)
۷۵. ون گوگ، ۱۹۶۶ (Van Gogh)
۷۶. عشقبازی بهیادماندنی، ۱۹۵۷ (An Affair to Remember)
۷۷. آندری روبلف، ۱۹۶۶ (Andrei Rublev)
۷۸. امپراتریس سرخپوش، ۱۹۳۴ (The Scarlet Empress)
۷۹. سانشوی مباشر، ۱۹۵۴ (Sansho the Bailiff)
۸۰. با او حرف بزن، ۲۰۰۲ (Hable con ella)
۸۱. پارتی، ۱۹۶۸ (The Party)
۸۲. تابو، ۱۹۳۱ (Tabu)
۸۳. واگن دسته موسیقی، ۱۹۵۳ (The Band Wagon)
۸۴. ستارهای متولد شده است، ۱۹۵۴ (A Star Is Born)
۸۵. تعطیلات موسیو اولو، ۱۹۵۳ (Les Vacances de M. Hulot)
۸۶. آمریکا، آمریکا، ۱۹۶۳ (America, America)
۸۷. این عشق عجیب، ۱۹۵۳ (This Strange Passion)
۸۸. مرا مرگبار ببوس، ۱۹۵۵ (Kiss Me Deadly)
۸۹. روزی روزگاری آمریکا، ۱۹۸۴ (Once Upon a Time in America)
۹۰. روز برمیآید، ۱۹۳۹ (Le Jour Se Lève)
۹۱. نامه زنی ناشناس، ۱۹۴۸ (Letter from an Unknown Woman)
۹۲. لولا، ۱۹۶۱ (Lola)
۹۳. منهتن، ۱۹۷۹ (Manhattan)
۹۴. جاده مالهالند، ۲۰۰۱ (Mulholland Drive)
۹۵. شب نزد مود، ۱۹۶۸ (Ma nuit chez Maud)
۹۶. شب و مه، ۱۹۵۵ (Nuit et brouillard)
۹۷. جویندگان طلا، ۱۹۲۵ (The Gold Rush)
۹۸. صورتزخمی، ۱۹۳۲ (Scarface)
۹۹. دزد دوچرخه، ۱۹۴۸ (Bicycle Thieves)
۱۰۰. ناپلئون، ۱۹۲۷ (Napoléon)