یرقان نوعی بیماری است که باعث زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها می‌شود. در بیشتر موارد نوزادان تازه‌متولدشده به یرقان یا همان زردی مبتلا می‌شوند؛ بااین‌حال زردی می‌تواند برای افراد در هر سنی اتفاق بیفتد و به‌طور معمول نتیجه یک بیماری زمینه‌ای است. در این مطلب با علائم یرقان، یرقان در بزرگسالان و نوزادان و روش‌های تشخیص و درمان آن آشنا می‌شویم. در انتهای مقاله هم به سؤالات رایج در مورد یرقان پاسخ می‌دهیم. با ما همراه باشید.
انواع یرقان
سه نوع اصلی یرقان وجود دارد:
- کبدی: این نوع زردی در نتیجه بیماری یا آسیب کبدی ایجاد می‌شود.
- همولیتیک: این نوع زردی در نتیجه همولیز یا تجزیه سریع گلبولهای قرمز رخ می‌دهد و منجر به افزایش تولید بیلیروبین می‌شود.
- انسدادی: این نوع زردی در نتیجه انسداد مجرای صفراوی ایجاد می‌شود و مانع از خروج بیلیروبین از کبد می‌شود.
علائم یرقان
علائم شایع عبارت‌اند از:
- رنگ زرد پوست و سفیدی چشم‌ها (این زرد شدن پوست به‌طور معمول از صورت شروع می‌شود و به‌سمت بدن پخش می‌شود)؛
- مدفوع کمرنگ؛
- ادرار تیره؛
- خارش.
علائم زردی ناشی از سطوح پایین بیلیروبین عبارت‌اند از:
- خستگی؛
- درد شکم؛
- کاهش وزن؛
- استفراغ؛
- تب؛
- مدفوع کمرنگ؛
- ادرار تیره.
یرقان در بزرگسالان
زردی یا یرقان زمانی اتفاق می‌افتد که بیلیروبین در خون شما به مقدار زیاد وجود داشته باشد. بیلیروبین یک رنگدانه زرد است که بر اثر تجزیه گلبولهای قرمز مرده در کبد ایجاد می‌شود. پس از خارج شدن آهن از خون، کبد بیلیروبین را از جریان خون تصفیه می‌کند؛ اما اگر مشکلی پیش بیاید و کبد شما نتواند به‌خوبی کار کند، بیلیروبین تجمع پیدا کرده و می‌تواند باعث زرد شدن پوست شما شود.
عوامل خطر ابتلا به یرقان در بزرگسالان
به‌طور معمول، ظاهر شدن زردی در بزرگسالان نادر است، اما به دلایل زیادی ممکن است به آن مبتلا شوید:
عوامل رایج
- هپاتیت: در بیشتر موارد، این عفونت توسط یک ویروس ایجاد می‌شود. برخی داروها و یا اختلالات خودایمنی می‌توانند باعث بروز هپاتیت شوند. این بیماری با گذشت زمان می‌تواند به کبد آسیب برساند و منجر به یرقان شود.
- بیماری کبدی مرتبط با الکل: اگر مدت‌زمان طولانی (معمولا ۸ تا ۱۰ سال) است که الکل مصرف می‌کنید، باید بدانید که با این کار به کبد خود آسیب جدی وارد می‌کنید. دو بیماری هپاتیت الکلی و سیروز کبدی الکلی ناشی از مصرف بیش از حد الکل هستند و می‌توانند به کبد شما آسیب برسانند و در نهایت منجر به یرقان شوند.
- مسدود شدن مجاری صفراوی: مجاری صفراوی لوله‌های باریکی هستند که مایعی به نام صفرا یا زردآب را از کبد و کیسه صفرا به روده کوچک منتقل می‌کنند. گاهی اوقات مجاری صفراوی، توسط سنگ کیسه صفرا، سرطان یا بیماری‌های نادر کبدی مسدود می‌شوند. با مسدود شدن این مجاری، احتمال ابتلا به یرقان نیز افزایش می‌یابد.
- سرطان لوزالمعده یا پانکراس: این نوع سرطان، دهمین سرطان شایع در مردان و نهمین سرطان شایع در زنان است. این نوع سرطان نیز می‌تواند مجرای صفراوی را مسدود کرده و باعث بروز یرقان شود.
- کم خونی همولیتیک: هنگامی که مقدار زیادی گلبول قرمز تجزیه می‌شود، تولید بیلیروبین افزایش می‌یابد. سندرم ژیلبرت: این بیماری ارثی است و توانایی آنزیم‌ها در پردازش دفع صفرا را مختل می‌کند.
- مصرف برخی از داروها: داروهایی مانند استامینوفن، پنی‌سیلین، قرص‌های ضدبارداری و استروئیدها با بیماری کبد مرتبط هستند.
عوامل نادر
شرایط نادرتر که ممکن است باعث زردی شود عبارت‌اند از:
- سندرم کریگلر نجار: این سندروم یک بیماری ارثی است که آنزیم خاص مسئول پردازش بیلیروبین را مختل می‌کند.
- شبه‌زردی (pseudojaundice): این بیماری یک نوع بی‌خطر از زردی است. زرد شدن پوست در این شرایط، ناشی از مقدار بیش از حد بتاکاروتن است، نه بیلیروبین. شبه‌زردی معمولا از خوردن مقدار زیادی هویج، کدو یا خربزه به وجود می‌آید.
یرقان در نوزادان
یرقان یک مشکل شایع در نوزادان تازه‌متولدشده است. حدود ۶۰ درصد از نوزادان دچار زردی می‌شوند. زردی در نوزادان نارس‌متولدشده قبل از هفته ۳۷ بارداری به میزان ۸۰ درصد افزایش می‌یابد. زردی در نوزادان معمولا در عرض ۷۲ ساعت پس تولد، علائم خود را نشان می‌دهد. گلبولهای قرمز خون در بدن نوزاد تجزیه و جایگزین می‌شوند و این امر باعث تولید بیلیروبین بیشتر می‌شود.
علائم به‌طور معمول بدون درمان طی ۲ هفته برطرف می‌شوند؛ بااین‌حال، نوزادان با سطح بیلیروبین بسیار بالا نیاز به درمان با تزریق خون یا نوردرمانی دارند. سطوح بسیار بالای بیلیروبین می‌تواند نوزاد را در معرض ناشنوایی، فلج مغزی یا سایر اشکال آسیب مغزی قرار دهد؛ بنابراین در صورت ابتلای نوزاد به یرقان، میزان زردی باید بادقت کنترل شود.
تشخیص یرقان
پزشک برای تشخیص این بیماری یک آزمایش بیلیروبین برای شما تجویز می‌کند. این آزمایش میزان بیلیروبین موجود در خون شما، شمارش کامل خون (CBC) و سایر آزمایش‌های کبدی را اندازه‌گیری می‌کند. اگر به یرقان مبتلا شده باشید، سطح بیلیروبین خون شما بالا خواهد بود.
پزشک از شما در مورد علائم و سابقه پزشکی شما سؤال می‌کند. همچنین ممکن است معاینه فیزیکی و آزمایش‌های بیشتری از جمله آزمایش‌های تصویربرداری را هم برای کشف علت آن تجویز کند.
درمان یرقان
در بزرگسالان، به‌طور معمول خود یرقان درمان نمی‌شود، بلکه پزشک بیماری‌ای که باعث ایجاد آن شده را درمان می‌کند.
روش درمان باتوجه به علت بیماری تعیین می‌شود، به‌عنوان مثال:
- زردی ناشی از کم‌خونی ممکن است با افزایش مقدار آهن در خون از طریق مصرف مکمل‌های آهن یا خوردن غذاهای سرشار از آهن درمان شود.
- زردی ناشی از هپاتیت نیاز به داروهای ضدویروسی یا استروئیدی دارد. در صورت ابتلا به هپاتیت ویروسی حاد، با شروع بهبود علائم مربوط به کبد، زردی به خودی خود از بین می‌رود.
- اگر مسدود شدن مجرای صفراوی منشأ یرقان شما باشد، پزشک ممکن است جراحی را برای باز کردن مجاری پیشنهاد کند.
- اگر زردی ناشی از استفاده از دارو باشد، درمان شامل استفاده از یک داروی جایگزین است.
عوارض یرقان
عوارض یرقان معمولا به‌دلیل مشکل زمینه‌ای است که باعث این بیماری شده، نه خود یرقان! به‌عنوان مثال، اگر انسداد مجاری صفراوی منجر به زردی شود، ممکن است خون‌ریزی کنترل‌نشده ایجاد شود. خون‌ریزی به این دلیل اتفاق می‌افتد که انسداد مجاری باعث کمبود ویتامین‌های موردنیاز برای لخته شدن می‌شود. خارش شدید پوست و بی‌خوابی هم از عوارض ابتلا به این بیماری هستند.
سؤالات رایج در مورد بیماری یرقان یا زردی
– آیا یرقان واگیردار است؟
بیماری یرقان به خودی خود واگیردار نیست، اما شرایط زمینه‌ای ایجادکننده آن می‌توانند مسری باشند.
– برای درمان یرقان چه بخوریم؟
روزانه حداقل ۸ لیوان آب بنوشید. میوه‌هایی مانند پاپایا و انبه را انتخاب کنید که سرشار از آنزیم‌های گوارشی هستند. غذاهای سرشار از فیبر مانند جو دوسر، انواع توت‌ها و بادام را در برنامه غذایی‌تان بگنجانید. مصرف آجیل، حبوبات و غلات کامل نیز در درمان این بیماری مؤثر است.
– یرقان انسدادی چیست؟
زردی یا یرقان انسدادی نوع خاصی از زردی است که در آن علائم به‌دلیل تنگی یا مسدود شدن مجاری صفراوی یا مجرای لوزالمعده ایجاد می‌شود و از تخلیه طبیعی صفرا از جریان خون به روده جلوگیری می‌کند.
– یرقان در نوزادان معمولا در چه مدتی برطرف می‌شود؟
زردی معمولا طی ۲ هفته در نوزادانی که از شیر خشک تغذیه می‌کنند برطرف می‌شود. در نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند ممکن است بیش از ۲ تا ۳ هفته طول بکشد. اگر زردی نوزاد شما بیش از ۳ هفته طول کشید، حتما دوباره به پزشک مراجعه کنید.
– چگونه می‌توانیم از ابتلا به یرقان جلوگیری کنیم؟
زردی با عملکرد کبد ارتباط دارد. به‌همین‌خاطر لازم است با داشتن رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و مصرف نکردن الکل، سلامت این اندام حیاتی را حفظ کنید.
