گرلین یا هورمون گرسنگی؛ نقش آن در افزایش و کاهش وزن

گرلین (Ghrelin) نام هورمونی است که از معده ترشح می‌شود. معمولا افراد این ماده را به‌اسم هورمون گرسنگی می‌شناسند، زیرا اشتها را افزایش می‌دهد. این هورمون قند خون را نیز تنظیم می‌کند، مانع از تجزیه‌شدن عضله‌ها می‌شود و از قلب محافظت می‌کند. با افزایش میزان این هورمون در خون، اشتها بیشتر می‌شود و چربی‌های بیشتری ذخیره می‌شوند. به همین دلیل برای افرادی که قصد کاهش وزن یا افزایش وزن دارند، شناخت گرلین بسیار مهم است. در ادامه کارکرد هورمون گرلین، اثراتی که بر بدن می‌گذارد و نحوه مدیریت میزانش را برای شما شرح می‌دهیم. با ما همراه باشید.

هورمون گرلین چیست؟

گرلین هورمونی است که معمولا در معده خالی تولید می‌شود، اما امکان تولید آن در روده باریک، مغز و لوزالمعده نیز وجود دارد. این هورمون در خون جریان پیدا می‌کند و به مغز می‌رسد تا تأثیر خود را روی هیپوتالاموس بگذارد. هیپوتالاموس قسمتی از مغز است که هورمون‌های مربوط به تنظیم گرسنگی، خلقیات، تشنگی و چندین عملکرد مهم بدن را تولید می‌کند.

گرلین به‌عنوان هورمون گرسنگی شناخته می‌شود، زیرا نقشی اساسی در تنظیم اشتها دارد. هنگامی که این هورمون گیرنده‌هایش را فعال می‌کند، باعث می‌شود فرد غذای بیشتری بخورد و چربی بیشتری ذخیره کند. معمولا هورمون گرسنگی در افرادی که قصد کاهش وزن دارند یا به‌تازگی وزن کم کرده‌اند افزایش می‌یابد و حفظ وزن جدید را سخت‌تر می‌کنند.

در سال ۲۰۲۰، وضعیت تعدادی از افراد مبتلا به دیابت بررسی شد که در برنامه ۲ساله کاهش وزن شرکت کرده‌ بودند. شرکت‌کنندگانی که در ابتدا وزن کم کرده بودند در حین تحقیق به‌تدریج دوباره این وزن را اضافه کردند. تحقیقات نشان داد که کاهش وزن باعث ترشح هورمون گرلین و افزایش گرسنگی می‌شود و این امر حفظ وزن جدید را دشوار می‌کند.

همچنین هورمون گرسنگی به بدن پیام می‌رساند که سوخت‌وساز چربی‌های قهوه‌ای را کاهش دهد. وقتی این اتفاق می‌افتد، بدن در حالت استراحت چربی کمتری می‌سوزاند. چربی قهوه‌ای در سوخت‌وساز و به‌طور کلی در افزایش کالری‌های سوزانده‌شده نقش مهمی دارد. همچنین گفته می‌شود که گرلین بر چرخه خواب و بیداری، حس چشایی و رفتار پاداش‌طلبی نیز تأثیر می‌گذارد.

چه عواملی باعث افزایش هورمون گرلین می‌شوند؟

مقدار گرلینِ خون در طول روز تغییر می‌کند و با دریافت غذا کنترل می‌شود. این هورمون معمولا وقتی افزایش می‌یابد که معده خالی است و با غذاخوردن دوباره کم می‌شود. بعضی تحقیقات نشان داده‌اند که هورمون گرسنگی بیشتری در خون افراد مبتلا به چاقی مفرط در حال گردش است. همین امر باعث حالت گرسنگی دائمی می‌شود و کاهش وزن را دشوار می‌کند.

پژوهشی در سال ۲۰۱۵ نشان داد که سطح گرلین در افرادی با چاقی مفرط کمتر است، به‌خصوص در افرادی با چاقی مفرط که دچار اختلال پرخوری هم هستند.

رژیم غذایی از عوامل شناخته‌شده‌ای است که باعث افزایش ترشح هورمون گرسنگی می‌شود. این پاسخ طبیعی بدن است که سعی می‌کند شما را از گرسنگی‌کشیدن نجات دهد. علاوه بر این، رژیم‌های غذایی می‌توانند میزان لپتین خون را کاهش دهند که به‌اسم هورمون سیری نیز شناخته می‌شود. ترکیب این ۲ اتفاق باعث می‌شود که کاهش وزن و حفظ وزن مطلوب کاری بسیار دشوار شود.

افرادی که جراحی‌های کاهش وزن مخصوصا جراحی اسلیو معده را انجام داده‌اند مقدار کمتری هورمون گرلین دارند که حفظ وزن جدید را آسان‌تر می‌کند. محققان معتقدند که علتش برداشته‌شدن کامل قاعده معده است، یعنی قسمتی که بیشترین مقدار گرلین را ترشح می‌کند.

بعضی بیماری‌ها و اختلالات سلامتی خاص به افزایش گرلین منجر می‌شوند. مثلا افرادی با چاقی مفرط و سندرم پرادر-ویلی (Prader-Willi syndrome) مقدار بسیار زیادی هورمون گرسنگی در خون خود دارند که نقشی اساسی در گرسنگی همیشگی و دشواری‌های کنترل وزن این افراد بازی می‌کند.

برخی دیگر از بیماری‌هایی که باعث افزایش هورمون گرسنگی می‌شوند عبارت‌اند از:

• تیروئیدیت هاشیموتو؛
• آنورکسیا (بی‌اشتهایی عصبی)؛
• بولیمیا (پرخوری عصبی)؛
• کمبود ناهنجار وزن ناشی از بیماری؛
• استرس.

روش‌های افزایش هورمون گرسنگی

معمولا تصور می‌شود که مقدار زیاد هورمون گرسنگی برای هیچ‌کس مطلوب نیست، اما افزایش مقدار این هورمون و در نتیجه افزایش اشتها برای بعضی افراد مفید است. مثلا افرادی که نمی‌توانند وزن خود را زیاد کنند یا از سندرومی تضعیف‌کننده رنج می‌برند، می‌توانند از اثرات تحریک اشتهای هورمون گرسنگی سود ببرند.

تحقیقات جدید نشان داده‌اند که تجویز گرلین برای بیماران مبتلا به کمبود ناهنجار وزن ناشی از سرطان، می‌تواند کاهش وزن و تجزیه پروتئین‌های این افراد را وارونه کند. با اینکه تجویز طولانی‌مدت این هورمون امن و بدون عارضه به نظر می‌رسد، پیش از پیشنهاد آن به تحقیقات بیشتری نیاز است.

آزمایش‌های حیوانی نشان داده‌اند که تأثیر برگ گیاه شاهدانه بر اشتها با تحریک تولید گرلین انجام می‌شود و می‌توان از آن برای درمان بی‌اشتهایی ناشی از بیماری استفاده کرد.

روش‌های کاهش هورمون گرسنگی