بسیاری از ما رؤیاهای زیادی برای دوران بازنشستگی خود داریم؛ مسافرت‌کردن، تفریحات دلخواه، بیشتر وقت‌گذراندن با خانواده و عزیزان یا صرفا استراحت‌کردن و گذراندن روزها بدون آنکه کار خاصی انجام بدهیم. اغلب برای تحقق این رؤیاها به پیش‌نیازهای مالی توجه می‌کنیم و از جنبه‌های روان‌شناختی بازنشستگی غافل می‌شویم. در این مقاله، درباره این جنبه‌ها و چگونگی کنار آمدن با بازنشستگی صحبت می‌کنیم.
چرا بازنشستگی استرس‌زاست؟
بازنشستگی اول ما را هیجان‌زده می‌کند؛ دیگر مجبور نیستیم هر روز مسافتی را برای رسیدن به محل کار طی کنیم، دیگر لازم نیست با ارباب رجوع یا مدیر خود سروکله بزنیم. انگار بار بزرگی از دوش ما برداشته شده است و احساس راحتی داریم. اما این همه داستان نیست.
چند ماه طول می‌کشد تا جنبه‌های پنهان بازنشستگی آشکار شوند. حالا ما دلمان برای روزهای کاری، شوخی‌های همکاران، چالش‌های روزمره محیط کار و چیزهای دیگر تنگ می‌شود. به‌تدریج ممکن است احساس پوچی و کسالت کنیم، روزها برایمان تکراری و یکنواخت شوند و حوصله نداشته باشیم. حالا استرس این را داریم که چگونه روزهای سراسر بیکاری خود را با فعالیتی مناسب پر کنیم.
ممکن است این شرایط منجر به اضطراب و افسردگی شود. حالا واقعیت بازنشستگی خود را به ما نشان داده است. این واقعیت را علم هم تأیید می‌کند. بر اساس پژوهش‌ها، افرادی که سال اول بازنشستگی را می‌گذرانند ۴۰درصد بیشتر از شاغلان در معرض خطر سکته قلبی قرار دارند.
بازنشستگی تغییری بزرگ در زندگی است که به‌رغم مزیت‌هایش، چالش‌هایی نیز دارد. ما می‌توانیم از مزیت‌هایش بهره‌مند شویم و چالش‌هایش را مدیریت کنیم. در ادامه، برخی از متداول‌ترین چالش‌های دوران بازنشستگی را بررسی کنیم.
چالش‌های دوران بازنشستگی
میزان و تعدد چالش‌های این دوران تا حدی به وضعیت شغلی و سلامتی شما بستگی دارد. اگر شغلتان را دوست نداشته‌اید و سال‌ها آن را به‌زحمت تحمل کرده‌اید، بدیهی است که بازنشستگی را موهبت و فرصتی برای رهایی تلقی خواهید کرد. در این حالت، به‌شرط داشتن وضعیت جسمی مناسب، بازنشستگی فرصتی جدید خواهد بود و کمتر دچار چالش‌های دوران بازنشستگی خواهید شد.
اگر شغلتان را دوست داشته‌اید، بخش مهمی از زندگی‌تان بوده است و حتی چیزهایی را فدایش کرده‌اید، بازنشستگی برای شما تغییری بزرگ و نگران‌کننده است. اگر وضعیت سلامتی شما مناسب باشد و با خود فکر کنید که هنوز می‌توانید کار کنید، چه بسا نگرانی شما بیشتر هم بشود، چون خودتان را به‌چشم فردی توانا اما بیکار خواهید دید.
چالش‌های دوران بازنشستگی را می‌توان در چنین فهرستی خلاصه کرد:
- تغییر حس‌وحال کار به وضعیتی که باید مدام در حال استراحت باشید.
- نگرانی بابت زمان زیاد بیکاری و چگونه گذراندن این زمان با فعالیتی مفید و مناسب.
- ازدست‌دادن هویت. (بخشی از هویت شما شغلتان است. حال که دیگر مشغول به کار نیستید، شاید با این پرسش روبه‌رو شوید: من که هستم؟)
- احساس انزوا و دورافتادگی به‌خاطر نداشتن تعامل کاری.
- کاهش اعتمادبه‌نفس به‌دلیل پایان فعالیت‌های کاری.
- تغییر برنامه روزمره زندگی و حفظ استقلال فردی در شرایط جدید.
- احساس عذاب وجدان بابت دریافت مستمری بدون کارکردن. (این مسئله کمتر ممکن است پیش بیاید، اما در برخی بازنشستگان مشاهده شده است.)
اگر دچار هرکدام از این حالت‌ها شدید، نگران نشوید. برای کنار آمدن با بازنشستگی روش‌های مؤثری وجود دارد که در ادامه معرفی‌شان می‌کنیم.
چگونه با دوران بازنشستگی کنار بیاییم؟
کنارآمدن با هیچ تغییری آسان نیست، اما همان‌طور که با موفقیت دوره‌های مختلف زندگی را پشت‌سر گذاشتیم، می‌توانیم از دوران کاری به دوران بازنشستگی نیز با موفقیت گذر کنیم. برای گذر سالم‌تر، ۱۵ توصیه زیر کمکتان خواهند کرد.
۱. نگرش خود را تغییر دهید
دوران بازنشستگی را نه به‌چشم مقصد، بلکه به‌چشم مسیر ببینید. به خودتان زمان بدهید تا درباره جنبه‌های مختلش فکر کنید. می‌توانید به‌جای تمرکز روی چیزهای ازدست‌رفته، روی چیزهایی تمرکز کنید که با بازنشستگی کسب می‌کنید.
۲. انعطاف‌پذیر باشید
هرچه انعطاف ذهنی شما بیشتر باشد، بهتر با تغییرات سازگار خواهید شد. انعطاف‌پذیری و داشتن نگرش باز، در تمام مراحل زندگی به کارتان می‌آید.
۳. احساسات خود را بپذیرید
چیزی به‌نام احساس درست و نادرست به مسائل پیش‌آمده نداریم. پس نیازی نیست خود را وادار به پذیرش احساساتی خاص درباره بازنشستگی کنید. اگر احساس عصبانیت، ناراحتی، نگرانی و استرس دارید، همه آنها را بپذیرید و این واقعیت را به خود یادآوری کنید که این احساسات ناپایدار و گذرا هستند. درباره احساسات خود با دوستان نزدیکتان صحبت کنید یا آنها را در دفتر خاطرات بنویسید.
۴. با چیزهایی که نمی‌توانید تغییر دهید، کنار بیایید
درافتادن با چیزهایی که نمی‌توان تغییرشان داد بیهوده است و باعث درماندگی می‌شود. آنچه را رخ داده بپذیرید و به‌جای تلاش برای تغییرش، روی واکنش خود به آن تمرکز کنید.
۵. هویت خود را بازتعریف کنید
بسیاری از ما هویت خود را بر مبنای شغلمان تعریف می‌کنیم. در دوران بازنشستگی این فرصت را داریم که هویتمان را بازتعریف کنیم. اگر زمانی حسابدار بودید، حالا می‌توانید پدربزرگ، مربی یا هنرمند باشید.
۶. اهداف جدید تعریف کنید
حال که وارد دوران بازنشستگی شده‌اید، اهداف جدیدی برای خود تعریف کنید. هدف جدید به زندگی شما انگیزه و امید جدید تزریق می‌کند. این اهداف می‌توانند در حوزه‌های مختلف زندگی باشند. برخی از بازنشستگان در این دوران با تعریف اهداف جدید و حرکت در مسیر آنها، هویت خود را نیز بازتعریف می‌کنند.
۷. به کانون‌های بازنشستگی بپیوندید
مجبور نیستید تنهایی با دوران بازنشستگی کنار بیایید. بسیاری از همکاران و هم‌دوره‌‌های شما نیز شرایط مشابهی دارند. با آنها تماس بگیرید و گاهی دور هم جمع شوید. بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌ها کانون‌های بازنشستگی دارند که علاوه بر ارائه خدمات مختلف، فرصتی را برای گردهم‌آمدن همکاران قدیمی فراهم می‌کنند.
۸. روابط اجتماعی خود را تقویت کنید
زندگی شما صرفا به کار و دایره همکاران محدود نمی‌شود. می‌توانید از فرصت بیکاری برای پیداکردن دوستان جدید و تقویت ارتباطات خانوادگی استفاده کنید. هرچه روابط اجتماعی قوی‌تری ایجاد کنید، سلامت روان و احساس خوشبختی شما هم بیشتر خواهد شد.
۹. در برنامه‌های بازنشستگی شرکت کنید
برخی از شرکت‌ها و سازمان‌ها برای آماده‌کردن اعضای خود برای بازنشستگی، برنامه‌ها و کارگاه‌های آموزشی برگزار می‌کنند. در این برنامه‌ها شرکت کنید.
۱۰. به‌جای بازنشستگی ناگهانی، تدریجی بازنشسته شوید
برخی از شرکت‌ها و مشاغل این امکان را به کارکنان خود می‌دهند که در سال‌های پایانی، ساعت‌های کاری کمتری داشته باشند. همچنین برخی دیگر نیز این امکان را فراهم می‌کنند که کارکنان در آستانه بازنشستگی برای مدتی کوتاه دست از کار بکشند و بازنشستگی را آزمایشی تجربه کنند. اگر از چنین امتیازاتی برخوردار هستید، حتما از آن استفاده کنید تا آمادگی خود را برای این دوران افزایش دهید.
۱۱. شغلی پاره‌وقت برای خودتان پیدا کنید
یکی از بهترین روش‌های کنارآمدن با دوران بازنشستگی، پیداکردن شغلی پاره‌وقت است. این مشاغل هم فشار جسمی به شما نمی‌آورند و هم فرصتی به شما می‌دهند تا گذر سالم‌تری به دوران بازنشستگی داشته باشید. در صورت امکان، یا در شغل قبلی خود این شرایط را فراهم کنید یا دنبال استفاده از تجربیات خود در جایی دیگر باشید.
دوران بازنشستگی حتی می‌تواند فرصتی باشد برای راه‌انداختن کسب‌وکاری که همیشه آروزیش را داشته‌اید.
۱۲. در فعالیت‌های داوطلبانه شرکت کنید
یکی دیگر از حوزه‌هایی که می‌توانید در دوران بازنشستگی روی آن حساب کنید، فعالیت‌های داوطلبانه است. شما کوهی از دانش و تجربه هستید. حال فرصت مناسبی دارید تا این تجربیات را به نسل جوان انتقال دهید. با شرکت در فعالیت‌های داوطلبانه هم احساس مفید و ارزشمندبودن می‌کنید و هم تجربیات خود را به دیگران انتقال می‌دهید. در ضمن این فعالیت‌ها امکان رشد مهارت‌ها و یادگیری مهارت‌های جدید را نیز به شما می‌دهند.
۱۳. دنبال سرگرمی‌ها و علاقه‌هایتان بروید
احتمالا در دوران کاری زمان کافی برای دنبال‌کردن علایق و سرگرمی‌ها مدنظرتان نداشتید. دوران بازنشستگی به شما فرصت می‌دهد که این علایق را پرورش دهید. این سرگرمی‌ها و علایق می‌توانند هر چیزی باشند، از ورزش و طبیعت‌گردی گرفته تا حوزه‌های مختلف علمی یا هنری.
۱۴. چیز جدیدی یاد بگیرید
در دوران بازنشستگی زمان زیادی برای یادگیری چیزهای جدید در اختیار دارید. از یادگرفتن نواختن سازی جدید گرفته تا شرکت در کلاس‌های بزرگ‌سالان و تحصیل در مقاطع مختلف. یادگیری همیشه سرگرم‌کننده است و افق‌های جدیدی را پیش روی شما می‌گشاید.
۱۵. حیوانی خانگی را به سرپرستی بگیرید
اگر به حیوانات خانگی علاقه دارید، می‌توانید سرپرستی آنها را به عهده بگیرید. مطالعات نشان داده‌اند مراقبت از حیوان خانگی و بازی با او نقش بسزایی در کاهش استرس و افزایش سلامت روان دارد.
چگونه با استرس دوران بازنشستگی کنار بیاییم؟
در دوران بازنشستگی خبری از استرس شغلی نیست، اما به‌معنی نبود استرس هم نیست. ساعت‌های بیکاری زیاد و مبهم‌بودن آینده می‌توانند به عامل استرس تبدیل شوند. برای مقابله با استرس دوران بازنشستگی، به توصیه‌های زیر توجه کنید.
۱. از تکنیک‌های کاهش استرس استفاده کنید
یوگا، تمرینات هوازی، تای‌چی و مراقبه روش‌هایی هستند که می‌توانند به کاهش فشار خون و استرس شما در این دوران کمک کنند.
۲. ورزش کنید
ورزش‌کردن در هر سنی باعث کاهش فشارهای عصبی و تخلیه استرس‌ها می‌شود. حتی اگر از نظر جسمانی محدودیت‌‌هایی دارید، باز هم ورزش‌هایی هستند که بتوانید انجام دهید. روزانه نیم ساعت ورزش را فراموش نکنید.
۳. قدردان باشید
شاید خنده‌دار به نظر برسد، اما تقویت حس قدردانی منجر به کاهش استرس می‌شود. حال که در دوران تغییر از کار به بازنشستگی هستید، قدردان عمر و فراز و نشیب‌های طی‌شده باشید.
۴. به طبیعت سر بزنید
حضور در طبیعت از استرس می‌کاهد. گشت‌وگذار در طبیعت را فراموش نکنید. نیازی نیست به مسافرت‌های طولانی بروید. از طبیعت اطراف شهر و محل زندگی خود نیز می‌توانید بهره‌مند شوید.
۵. نگرانی را کنار بگذارید
نگرانی مدام یکی از عادت‌های غلط روانی است که برخی دچارش هستند. با کمک مشاور یا روان‌درمانگر سعی کنید این چرخه نگرانی دائم را بشکنید. با پذیرش عدم قطعیت حاکم بر زندگی، بخشی از نگرانی‌های شما رفع خواهد شد.
چگونه در دوران بازنشستگی مراقب سلامت خود باشیم؟
دوران بازنشستگی عموما با کهولت سن همراه است که یعنی شرایط جسمی جدیدی خواهید داشت. برای مدیریت این شرایط، به نکات زیر نگاهی بیندازید:
- خواب کافی داشته باشید.
- مراقب تغذیه خود باشید و از خوردن غذاهای بسیار چرب یا شور پرهیز کنید.
- مراقب سلامت مغز خود باشید. با انجام ورزش‌های فکری، حل جدول، مطالعه و داستان سرایی مغز خود را فعال نگه دارید.
آیا به زمان بازنشستگی نزدیک هستید؟ از نگرانی‌ها و دلمشغولی‌هایتان برای ما بگویید. اگر بازنشسته هستید، خوب است تجربه‌تان برای کنار آمدن با آن را با دیگران در میان بگذارید.
