کراتین یکی از مواد دفعی ماهیچه است و مقدار زیاد آن در خون ممکن است نشانه بعضی بیماری‌ها باشد. در بدنی سالم، کلیه‌ها کراتین خون را می‌گیرند و از طریق ادرار دفع می‌کنند. افزایش کراتین خون ممکن است نشانه بیماری‌های کلیوی باشد یا ناشی از مسائل بی‌خطری مانند مصرف بیش از حد پروتئین، ورزش شدید یا استفاده از بعضی داروها. اگر می‌خواهید بدانید کراتین خون بالا چه خطراتی دارد و چگونه مهار می‌شود، با ما همراه باشید.
کراتین چیست؟
کراتین بر اثر عملکرد سالم ماهیچه‌ها ایجاد می‌شود. ماهیچه‌ها کراتین‌فسفات را مثل سوخت مصرف می‌کنند و در طی این فرایند، کراتینین تولید می‌شود. هرچقدر حجم ماهیچه‌های فرد بیشتر باشد، کراتین خونش نیز بیشتر خواهد بود. به همین دلیل کراتین مردان بیشتر از زنان است. معمولا کلیه‌ها این کراتین را با ادرار از بدن خارج می‌کنند.
اگر فرد به بیماری کلیوی مبتلا باشد، میزان کراتین خون بالا می‌رود. آزمایش‌های مختلفی هستند که میزان کراتین خون و عملکرد کلیه را نشان می‌دهند. بالا بودن کراتین خون ممکن است نشانه اختلال در عملکرد کلیه باشد. البته آزمایش کلیرانس کراتین بهتر عملکرد کلیه را می‌سنجد که با آزمایش خون یا ادرار انجام می‌شود. آزمایش تبدیل اوره‌نیتروژن به کراتینین (BUN) نیز میزان اوره خون را تعیین می‌کند.
مقدار طبیعی کراتین
میزان عادی کراتین در بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌های مختلف متفاوت است. طبق گفته ژورنال پزشکی انگلستان، میزان عادی کراتین در پلاسما عبارت است از:
- ۶۰ تا ۱۱۰ میکرومول در لیتر یا ۰٫۷ تا ۱٫۲ میلی‌گرم در دسی‌لیتر برای مردان؛
- ۴۵ تا ۹۰ میکرومول در لیتر یا ۰٫۵ تا ۱٫۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر برای زنان.
مقدار بیشتر کراتین در خون یعنی بیش از حد کراتین در خون هست. البته پزشک این عارضه را بر اساس میزان ماهیچه و سایر عوامل مانند سن، جنسیت و میزان آب بدن تشخیص می‌دهد.
آزمایش سطح کراتین خون
در بعضی موارد، ممکن است پزشک از فرد بخواهد که ادرار خود در ۲۴ ساعت را جمع کند و به آزمایشگاه ببرد. او میزان کراتین ادرار را با خون مقایسه می‌کند. این آزمایش مشخص می‌کند که کلیه‌ها چقدر کراتین خون را دفع می‌کنند و عملکرد آنها چگونه است.
اگر احتمال نارسایی کلیه وجود داشته باشد و زمان کافی برای جمع‌کردن ادرار نباشد، پزشک با گرفتن نمونه خون میزان کراتین را بررسی می‌کند و سپس با استفاده از یک فرمول میزان پالایش (کلیرانس) آن از خون را تخمین می‌زند.
علت بالا بودن کراتین خون
اگر نگران این هیستید که کراتین خون بالا چه خطراتی دارد، باید گفت این مسئله به‌خودی‌خود خطرناک نیست و باید به علت این عارضه توجه کرد. معمولا علت بالا رفتن کراتین خون عملکرد نامناسب کلیه است. دلایل احتمالی این عارضه عبارت‌اند از:
- عفونت کلیه؛
- گلومرلونفریت (التهاب ساختارهای کلیه‌ای که خون را تصفیه می‌کنند)؛
- سنگ کلیه‌ای که مجرای ادراری را مسدود کرده باشد؛
- بیماری مزمن کلیه؛
- نارسایی کلیه.
علاوه بر عملکرد کلیه، بعضی عوامل دیگر نیز ممکن است موقتا باعث افزایش کراتین خون شوند از جمله کم‌آبی و مصرف پروتئین زیاد (از طریق غذا یا مکمل‌ها). همچنین ورزش سنگین نیز می‌تواند باعث افزایش بعضی مواد مانند کراتین در خون شود.
فردی که آزمایش کراتین می‌دهد باید درباره داروها، روزه یا رژیم غنی از پروتئین خود با پزشک صحبت کند. بعضی داروها موقتا کراتین خون را افزایش می‌دهند یا به کلیه آسیب می‌زنند. بعضی بیماری‌ها نیز به اندام‌ها آسیب می‌زنند و باعث افزایش کراتین خون می‌شوند، مانند:
- دیابت؛
- فشار خون بالا؛
- بیماری قلبی.
علائم بالا بودن کراتین خون
افرادی که کراتین خون بالا دارند، ممکن است دچار علائم مختلفی شوند که به دلیل عارضه بستگی دارند. در ادامه، عوامل زمینه‌ساز این عارضه و علائم هریک را شرح می‌دهیم.
۱. مسمومیت دارویی
آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای قلب، دیورتیک‌ها و بعضی داروهای دیگر ممکن است باعث آسیب به کلیه شوند و بر عملکرد کلیه اثر بگذارند. علائم آن شامل:
- تجمع مایعات در بدن؛
- احساس خستگی یا کوفتگی؛
- گیجی؛
- تهوع؛
- تنگی نفس؛
- ضربان قلب غیرعادی؛
- درد قفسه سینه.
۲. عفونت کلیه
اگر عفونت کلیه (پیلونفریت) درمان نشود، باعث آسیب به کلیه و در موارد شدید، باعث نارسایی آن می‌شود. علائم این عارضه عبارت‌اند از:
- تب یا لرز؛
- درد کمر، پهلو یا کشاله ران؛
- ادرار کدر، تیره، خونی یا بدبو؛
- ادرار مکرر و دردناک؛
- تهوع و استفراغ.
۳. گلومرولونفریت
لوپوس، سندروم گودپاسچر و عفونت ممکن است باعث گلومرولونفریت شوند که به آسیب کلیه و ازکارافتادن آن منجر می‌شود. علائم احتمالی آن عبارت‌اند از:
- فشار خون بالا؛
- خون یا پروتئین در ادرار؛
- ادرار کف‌آلود یا حباب‌دار به‌علت مقدار زیاد پروتئین؛
- التهاب قوزک پا و صورت.
۴. دیابت
میزان قند خون افراد مبتلا به دیابت آن‌قدر افزایش می‌يابد که به مشکلاتی مانند بیماری کلیوی منجر می‌شود. علائم دیابت نوع ۱ ناگهانی بروز می‌کنند، اما علائم دیابت نوع ۲ به‌مرور زمان دیده می‌شوند. در هر دو نوع دیابت، علائم عبارت‌اند از:
- افزایش تشنگی و اشتها؛
- تکرر ادرار؛
- کوفتگی؛
- تاری دید؛
- التیام کند زخم‌ها؛
- بی‌حسی یا سوزن‌سوزن‌شدن دست‌ها و پاها.
۵. فشار خون بالا
با اندازه‌گرفتن فشار خون متوجه می‌شویم که خون چه فشاری به دیوارهای شریان‌ها وارد می‌کند. فشار خون بالا می‌تواند به رگ‌های خونی اطراف کلیه آسیب وارد کند، بر عملکرد کلیه اثر بگذارد و در نهایت باعث افزایش کراتین خون شود. بسیاری از افراد مبتلا به فشار خون بالا هیچ علائمی ندارند و پزشکان این عارضه را با غربالگری منظم تشخیص می‌دهند.
۶. بیماری قلبی
آترواسکلروز (تصلب شرایین)، نارسایی احتقانی قلب و سایر عارضه‌هایی که بر قلب اثر می‌گذارند، می‌توانند بر عملکرد کلیه نیز اثر بگذارند. علائم بیماری قلبی به نوع آن بستگی دارد، اما معمولا شامل این موارد است:
- درد قفسه سینه؛
- تنگی نفس؛
- تهوع؛
- کوفتگی و ضعف؛
- ضربان غیرعادی قلب؛
- التهاب پا.
۷. انسداد مجرای ادراری
اگر مجرای ادراری توسط سنگ کلیه، تومور یا بزرگ‌شدن پروستات مسدود شود، ادرار در کلیه‌ها تجمع می‌یابد و به هیدرونفروز یا ورم کلیه منجر می‌شود که علائم آن عبارت‌اند از:
- درد کمر یا پهلو؛
- تهوع و استفراغ؛
- ادرار دردناک؛
- خون در ادرار؛
- تب.
۸. نارسایی کلیه
منظور از نارسایی کلیه ازکارافتادن کلیه است. این عارضه می‌تواند حاد و با بروز ناگهانی علائم باشد یا مزمن با علائم تدریجی. علائم نارسایی کلیه عبارت‌اند از:
- التهاب پا؛
- ادرار خیلی کم یا خیلی زیاد؛
- تنفس دشوار؛
- تهوع و استفراغ؛
- ضربان قلب غیرعادی؛
- سردرگمی؛
- ضعف؛
- تنفس دشوار؛
- خارش؛
- بی‌اشتهایی؛
- گرفتگی عضلات.
درمان بالا بودن کراتین خون
درمان این عارضه با توجه به دلیل زمینه‌ای آن تعیین می‌شود. اگر عفونت کلیه باعث افزایش کراتین خون شده باشد، با آنتی‌بیوتیک به حالت عادی بازمی‌گردد. همچنین اگر به‌دلیل فشار خون بالا رخ داده باشد، دریافت داروهای فشار خون کراتین خون را کاهش می‌دهد.
چه چیزهایی کراتین خون را پایین می اورد؟
حالا که می‌دانید کراتین بالا چه خطراتی دارد، خوب است با روش‌های کاهش آن آشنا شوید. تغییر سبک زندگی و بعضی عادت‌ها باعث کاهش مقدار کراتین خون می‌شود. در ادامه، بعضی روش‌های کاهش میزان کراتین را با شما در میان می‌گذاریم.
۱. تغییرات رژیم غذایی
۱. مصرف پروتئین را کاهش دهید
طبق تحقیقاتی در سال ۲۰۱۴، مصرف گوشت قرمز پخته کراتین خون را افزایش می‌دهد. گوشت قرمز بافتی ماهیچه‌ای است که کراتین دارد و پختن آن باعث تجزیه‌اش به کراتینین می‌شود. هنگامی که گوشت می‌خورید، بدن شما کراتینین را جذب می‌کند و باعث افزایش مقدار آن در خون می‌شود. کاهش مصرف گوشت باعث کاهش مقدار کراتین می‌شود. می‌توانید منابع پروتئین گیاهی مانند لوبیا را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
۲. فیبر بیشتری مصرف کنید
وجود فیبر در رژیم غذایی فواید زیادی دارد و یکی از این فواید تنظیم مقدار کراتین است. بر اساس تحقیقی در سال ۲۰۱۴، فیبر رژیم غذایی می‌تواند میزان کراتین خون افراد دچار بیماری کلیوی مزمن را کاهش دهد. بسیاری از غذاهای غیرگوشتی مانند میوه‌ها، سبزیجات، مغزها و حبوبات کامل حاوی فیبرند.
۳. مراقب کم‌آبی باشید
کم‌آبی می‌تواند به افزایش کراتین خون منجر شود. نشانه‌های کم‌آبی تشنگی و سرگیجه و کوفتگی هستند. کم‌آبی شدید می‌تواند به دستگاه قلبی‌عروقی و سایر دستگاه‌ها فشار وارد کند. کم‌آبی شدید حتی می‌تواند کشنده باشد. نوشیدن آب کافی بهترین راه برای پیشگیری از این عارضه است.
۵. مصرف بعضی مواد معدنی را محدود کنید
اگر کراتین خون شما بالاست، باید مصرف این مواد را محدود کنید:
- آب: مصرف بیش از حد آب باعث التهاب، فشار خون بالا یا افزایش فعالیت قلب می‌شود.
- سدیم: سدیم بیش از حد باعث افزایش فشارخون می‌شود.
- پروتئین: باعث تجمع کراتین می‌شود.
- فسفر: مصرف بیش از حدش باعث ضعف استخوان می‌شود.
- پتاسیم: مقادیر زیاد آن بر مغز و سلول‌های عصبی اثر منفی می‌گذارد.
۲. مصرف داروها و مکمل‌ها
بعضی مکمل‌ها می‌توانند کراتین خون را افزایش دهند. برای کاهش کراتین خون، از مصرف این مکمل‌ها خودداری کنید. بسیاری از ورزشکاران و بدن‌سازان از مکمل‌های شامل کراتین برای تقویت عضلات و استقامت استفاده می‌کنند. افرادی که کراتین بالا دارند، نباید از این مکمل‌ها استفاده کنند.
۱. مکمل‌های گیاهی را امتحان کنید
مریم‌گلی گیاهی دارویی است که برای درمان بیماری‌های کلیوی به کار می‌رود. عصاره این گیاه از بعضی انواع نارسایی کلیوی پیشگیری می‌کند. همچنین این گیاه کلیه‌ها را تقویت می‌کند تا بهتر کراتین را تصفیه کنند.
۲. از مکمل چیتوسان استفاده کنید
چیتوسان ماده‌ای است که در محصولات کاهش وزن و مکمل‌های کاهش کلسترول یافت می‌شود. در آزمایش‌های حیوانی، چیتوسان توانسته میزان کراتین خون موش‌های مبتلا به نارسایی کلیه را کاهش دهد. البته تحقیقات بیشتری برای تأیید این مسئله لازم است. پیش از مصرف چیتوسان یا هر مکمل دیگری با پزشک مشورت کنید.
۳. داروهای دیورتیک را با احتیاط مصرف کنید
دیورتیک‌ها (داروهای ادرارآور) موادی هستند که به بدن کمک می‌کنند مایعات اضافی را دفع کند. این داروها می‌توانند ورم ناشی از تجمع مایعات را کاهش دهند. البته دیورتیک‌ها باعث افزایش میزان کراتین در افراد مبتلا به بیماری کلیوی می‌شوند. پیش از مصرف دیورتیک‌ها، باید حتما با پزشک مشورت کنید، مخصوصا اگر داروهای دیگری مصرف می‌کنید یا مشکلات سلامتی دیگری دارید.
۳. تغییر سبک زندگی
بهتر است افرادی که در معرض بیماری‌های کلیوی هستند و ورزش‌های سنگین انجام می‌دهند، با پزشک خود مشورت کنند و از بی‌خطربودن برنامه ورزشی خود مطمئن شوند. ورزش منظم برای سلامتی ضروری است، اما بعضی انواع ورزش سنگین می‌توانند باعث افزایش موقت کراتین خون شوند.
سؤالات رایج درباره کراتین خون بالا
۱. کراتین خون بالا چه خطراتی دارد؟
کراتین خون بالا به‌تنهایی خطرناک نیست، اما می‌تواند نشانه بیماری‌های دیگر از جمله بیماری مزمن کلیه باشد. همچنین افزایش کراتین می‌تواند بر اثر عفونت کلیه، گلومرولونفریت، سنگ کلیه یا نارسایی کلیه نیز رخ دهد. موارد بی‌خطری مانند ورزش سنگین، مصرف پروتئین زیاد و بعضی داروها نیز می‌توانند کراتین را موقتا افزایش دهند.
۲. چرا کراتین خون بالا می‌رود؟
بعضی از عواملی که باعث افزایش کراتین می‌شوند عبارت‌اند از:
- بعضی داروها (مانند آنتی‌بیوتیک‌ها یا ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی)؛
- تغذیه (مثلا مصرف زیاد پروتئین)؛
- ورزش سنگین؛
- بعضی مکمل‌ها؛
- اختلال در عملکرد کلیه؛
- کاهش جریان خون؛
- کم‌آبی.
۳. چه رژیمی برای افرادی که کراتین بالا دارند مناسب است؟
اگر دیالیز می‌کنید، باید مصرف پروتئین خود را کاهش دهید. به خاطر داشته باشید که مصرف پروتئین باعث مصرف بیشتر کراتین توسط ماهیچه‌ها می‌شود. اگر کلیه‌های شما نمی‌توانند به‌خوبی این مواد دفعی را تصفیه کنند، نباید با مصرف زیاد پروتئین بار آنها را سنگین‌تر کنید. اضافه‌کردن فیبر به رژیم غذایی‌تان نیز می‌تواند اثرات مثبتی داشته باشد.
البته این مسئله هم هست که وقتی دیالیز می‌کنید، بدن شما به پروتئین بیشتری نیاز دارد. دیالیز آمینواسیدهایی را که آلبومین (یک پروتئین ضروری) را می‌سازند از خون خارج می‌کند، پس باید پروتئین بیشتری مصرف کنید و این آمینواسیدها را جایگزین کنید. پزشک و متخصص تغذیه درباره میزان صحیح و انواع غذاهایی که باید مصرف کنید با شما صحبت می‌کنند.
۴. علائم کراتین خون بالا چه هستند؟
کراتین زیاد در واقع علامت یک بیماری است و خودش بیماری محسوب نمی‌شود. علائم کراتین بالا به دلیل زمینه‌ای آن بستگی دارند. اگر کراتین بالا به دلیل مشکلات کلیوی ایجاد شده باشد، علائم مشکلات کلیه مانند تجمع مایعات بروز خواهند کرد. همچنین تجمع مواد دفعی در بدن می‌تواند این علائم را نیز ایجاد کند:
- تهوع؛
- درد قفسه سینه؛
- گرفتگی عضلات؛
- استفراغ؛
- کوفتگی؛
- تغییر در ظاهر و تکرر ادرار؛
- فشار خون بالا؛
- التهاب یا تجمع مایعات؛
- خارش.
۵. روش‌های کاهش کراتین خون چه هستند؟
اگر به بیماری کلیوی مبتلا هستید و دچار افزایش کراتین خون شده‌اید، باید حتما این عارضه را جدی بگیرید و از کلیه خود محافظت کنید. برای این کار می‌توانید از این راه‌حل‌ها بهره بگیرید:
- سبک زندگی سالمی داشته باشید؛
- برای کاهش فشار بر کلیه رژیم غذایی خود را تنظیم کنید؛
- از ورزش سنگین اجتناب کنید؛
- از مصرف بعضی مکمل‌ها خودداری کنید؛
- درباره داروهای بدون نسخه‌ای که مصرف می‌کنید با پزشک خود صحبت کنید.
۶. آیا مصرف مکمل‌های کراتین برای ورزشکاران خطرناک است؟
کراتین یکی از مکمل‌های ورزشی محبوب است، زیرا رشد ماهیچه را تقویت می‌کند. این مکمل باعث افزایش موقت کراتین خون می‌شود، اما الزاما خطرناک نیست. تحقیقات زیادی روی ورزشکاران و غیرورزشکاران حاکی از این بوده‌اند که این مکمل خطرناک نیست و عوارضی ندارد. در واقع می‌توان گفت کراتین یکی از مؤثرترین و امن‌ترین مکمل‌های ورزشی است.
سخن پایانی
دلایل مختلفی باعث افزایش کراتین خون می‌شوند و خوب است بدانید که کراتین خون بالا چه خطراتی دارد. اگر در آزمایش خون خود با کراتین بالا مواجه شدید، باید حتما با پزشک خود مشورت کنید و از نظر ابتلا به بیماری‌های کلیوی یا قلبی بررسی شوید. البته این عارضه می‌تواند کاملا بی‌خطر و ناشی از مصرف دارو، مکمل یا پروتئین باشد. در هر صورت، بهتر است کراتین را جدی بگیرید و از سلامت کلیه خود مطمئن شوید.
