کتاب درمانی؛ چه چیزهایی درباره این درمان مؤثر باید بدانیم؟

وقتی با مشکلاتی مانند اضطراب و افسردگی دست‌به‌گریبانیم، ساده نیست که درک کنیم چه در ذهن و جسم ما رخ می‌دهد، به‌ویژه اگر تجربه دیگری نداشته باشیم که بتوانیم شرایطمان را با آن مقایسه کنیم. کتاب درمانی این شکاف را با ادبیات پر می‌کند. کتاب‌درمانی روشی مقرون‌به‌صرفه است که معمولا برای تکمیل سایر روش‌های درمانی استفاده می‌شود و برای تمام سنین مفید است. کتاب‌هایی که توصیه می‌شوند هر گونه ادبی و هر موضوعی را در بر می‌گیرند، ولی کتاب‌درمانگران بیشتر از کتاب‌های داستانی استفاده می‌کنند. در ادامه توضیح می‌دهیم که کتاب درمانی برای حل کدام مشکلات مؤثر است و چگونه و چقدر به حل مشکلات ما کمک می‌کند.

کتاب درمانی برای حل چه مشکلاتی مناسب است؟

مطالعه برای افراد در هر سنی مفید است و موجب افزایش خودآگاهی، بالارفتن عزت‌نفس و بهبود توانایی رویارویی با بحران‌های رشد می‌شود. می‌توان کتاب‌درمانی را با سایر شیوه‌های درمانی مانند بازی‌درمانی و رفتار درمانی شناختی ترکیب کرد.

می‌توانیم از کتاب درمانی برای حل چنین مسائل و مشکلاتی استفاده کنیم:

• اضطراب؛
• افسردگی؛
• تروما؛
• اعتیاد؛
• غم‌ و اندوه؛
• اختلال خوردن؛
• نگرانی‌های وجودی مانند انزوا، پوچی زندگی، آزادی و مرگ؛
• طلاق، مشکلات خانوادگی یا سایر چالش‌های مربوط به روابط؛
• سوءمصرف مواد؛
• مدیریت خشم؛
• رفتار نامناسب اجتماعی؛
• کم‌رویی؛
• مواجهه با طردشدن یا گرایش‌های منفی دیگری مانند نژادپرستی، تبعیض جنسیتی و سن‌گرایی یا تبعیض سنی؛
• درمان سوءمصرف خفیف الکل.

درمانگر می‌تواند از کتاب‌های خودیاری مانند کتابِ تمرینات آرامش‌بخش برای افراد مضطرب استفاده کند یا برای بیماری که به‌تازگی یکی از عزیزانش را از دست داده است، داستان شخصیتی تخیلی را انتخاب کند که با غم‌ و اندوه و آسیب مرگ یکی از عزیزانش روبه‌رو شده است.

کتاب درمانی چگونه به حل مشکلات ما کمک می‌کند؟

درمانگر با استفاده از ماجراهای کتاب‌های داستانی، شعرها، نمایشنامه‌ها، داستان‌های کوتاه و کتاب‌های خودیاری به بیمار کمک می‌کند که درک عمیق‌تری از مشکلات و نگرانی‌هایش پیدا کند. کتاب درمانی موجب می‌شود به چالش‌هایی آگاه شویم که با آنها روبه‌رو هستیم و برای رفع نگران‌کننده‌ترین مشکلات خود راهکارهایی بیابیم. کتاب درمانی درک، خودآگاهی و توانایی حل مسئله ما را افزایش می‌دهد.

کتاب‌درمانی روشی ارزان و آسان است که عوارض جانبی کمی دارد (البته اگر اصلا عوارضی داشته باشد!)، بنابراین برای بیمارانی که زمان کم یا بودجه محدودی دارند یا افرادی با مشکلات سلامت روان خفیف تا متوسط، مفید است.

خواندن آثار ادبی و صحبت‌کردن درباره آنها به بیماران کمک می‌کند:

• از دیدگاهی غیر از دیدگاه خودشان مسائل را ببینند؛
• گذشته دشوار یا علائم ناراحت‌کننده را درک کنند؛
• امیدواری، رضایت و همدلی را احساس کنند؛
• عزت‌نفسشان بهبود یابد و احساس خودکارآمدی کنند.

خواندن کتاب، به‌ویژه کتاب‌هایی که دیدگاه جدیدی را ارائه می‌دهند یا خواننده را به خارج از منطقه امنش می‌برند، همدلی و تحمل دیگران و مهارت‌های میان‌فردی (مانند توانایی درک احساسات دیگران) را افزایش می‌دهد.

وقتی از کتاب درمانی در محیط گروهی استفاده می‌شود، شرکت‌کنندگان می‌توانند درباره تفسیرشان از داستان و ارتباطی که میان داستان و مشکلات زندگی خود می‌بینند بازخورد بدهند یا بگیرند. این روش برقراری ارتباط را بهبود می‌دهد و گفت‌وگوها و ارتباطات عمیق‌تر را در شرکت‌کنندگان تقویت می‌کند.

مطالعه باعث تقویت اثرات سایر درمان‌ها می‌شود و امید به تغییرات مثبت را ایجاد می‌کند. کتاب درمانی با ایجاد امکان ادامه درمان در خارج از جلسات، فرایند درمان را تسریع می‌کند. به‌گفته بسیاری از درمانگرانی که از کتاب‌درمانی استفاده می‌کنند، این روش مشارکت و تعهد بیمار به فرایند درمانی را افزایش می‌دهد.

کتاب درمانی چقدر تأثیر دارد؟

بیشتر متخصصان توافق دارند خواندن فعالیت مولدی است که می‌تواند سلامت روان را بهبود دهد، زیرا مطالعه موجب افزایش همدلی، تیزشدن ذهن و تغییر رفتار می‌شود. بعضی روان‌شناسان معتقدند که داستان‌ها توانایی خواننده در تشخیص و تفسیر احساسات دیگران را بهبود می‌بخشند.

مطالعات نشان می‌دهد که کتاب درمانی می‌تواند در درمان مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی، وابستگی به مواد و اختلالات خوردن مؤثر باشد. مثلا مطالعه‌ای سیستماتیک نشان داد که کتاب‌درمانی می‌تواند درمان بلندمدت مؤثری برای بزرگ‌سالان مبتلا به افسردگی خفیف باشد. در این مطالعه پس از دوره‌های پیگیری سه‌ماهه تا سه‌ساله، در ۶ فرد بزرگ‌سال کاهش علائم افسردگی مشاهده شد.

در مطالعه‌ای دیگر روی دانشجویان، کتاب درمانیِ مبتنی بر ذهن آگاهی برای کاهش استرس انجام شد. پس از ۱۰ هفته، کاهش چشمگیر اضطراب، استرس، استرس درک‌شده (perceived stress)، حساسیت اضطرابی (anxiety sensitivity) و همچنین افزایش کیفیت کلی زندگی در این افراد حاصل شد.

کتاب درمانی برای چه کسانی مناسب نیست؟

کتاب‌درمانی فقط در صورتی مؤثر خواهد بود که به خواندن و به‌اشتراک‌گذاشتن تمایل داشته باشید. به‌طور کلی، کتاب درمانی در موارد زیر توصیه نمی‌شود:

• ناتوانی در تشخیص واقعیت از خیال؛
• محدودبودن توانایی فکری یا بازه زمانی توجه؛
• لذت‌نبردن فرد از مطالعه.

کتاب درمانی چگونه انجام می‌شود؟