هیچ چیز به‌اندازه‌ی یک فنجان چای یا قهوه نمی‌تواند خستگی یک روز پُرتنش را از تن‌تان بیرون کند. خاصیت انرژی‌بخش این نوشیدنی‌ها، به‌خاطر کافئین موجود در آنهاست. کافئین، یک ماده‌ی شیمیایی است که به مقدار فراوان در قهوه، کاکائو و انواع چای وجود دارد و در ورزش و پزشکی نیز کاربردهای زیادی دارد. اما زیاده‌روی در مصرف کافئین نه‌تنها مفید نیست، بلکه منجر به عوارض جانبی متعددی نیز می‌شود. به‌علاوه، کافئین یک ماده‌ی اعتیادآور است، یعنی شما به‌تدریج به آن عادت می‌کنید و برای آنکه تأثیر سابق را روی بدن‌تان بگذارد، مجبور می‌شوید میزان مصرف‌تان را افزایش بدهید. در این مقاله تأثیرات کافئین بر بدن را بررسی می‌کنیم.
۱. کافئین یک داروی محرک است
کافئین در حال حاضر، پُرمصرف‌ترین داروی جهان است. از آنجا که کافئین در بسیاری از غذاها و نوشیدنی‌های متداول وجود دارد، ما به‌آسانی فراموش می‌کنیم که یک ماده‌ی مخدر است. کافئین حتی در غذاها و نوشیدنی‌هایی که به کودکان فروخته می‌شود نیز وجود دارد. این ماده اثرات قابل‌توجهی روی بدن و سلامتی افراد می‌گذارد.
کافئین، یک داروی محرک است. شاید تعجب کنید اما کافئین، در دسته‌ی مخدرهایی مانند کوکائین و مت‌آمفتامین (شیشه) قرار می‌گیرد. این مخدرها به‌دلیل خاصیت اعتیادآوری شدید، به مخدرهای سخت (سنگین) معروف‌اند.
مصرف داروهای محرک، تا حدی منجر به تحریک سیستم عصبی سمپاتیک می‌شود و علائم زیر را به‌دنبال دارد:
- افزایش ضربان قلب و تنفس؛
- افزایش هشیاری؛
- افزایش تنش عضلانی.
این علائم همان نشانه‌های «پاسخ جنگ یا گریز» هستند. پاسخ جنگ یا گریز، به واکنش‌هایی که جانوران در موقعیت‌های خطرناک، هنگام حمله و … از خود نشان می‌دهند، گفته می‌شود.
هنگامی که کافئین در مقادیر زیاد مصرف شود، می‌تواند اثرات جانبی ناخوشایند و شدیدی برجای بگذارد و حتی گاهی‌اوقات به مصرف بیش‌ازحد یا اُوردوز کافئین منجر می‌شود.
شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد کافئین، حتی هنگامی که در حد اعتدال مصرف شود نیز می‌تواند عوارض جسمانی طولانی‌مدتی برجای بگذارد.
۲. تأثیر کافئین بر عملکرد قلب
تحقیقات نشان می‌دهد مقدار کافئینی که ضربان قلب را به‌طور قابل‌توجهی تحتِ‌تأثیر قرار می‌دهد، ۳۶۰ میلی‌گرم یا حدود ۳٫۵ فنجان قهوه‌ی دم‌کرده است.
این امر برای اکثر افرادی که کافئین را در حد اعتدال مصرف می‌کنند، لزوما مضر نیست اما در کسانی که مستعد ابتلا به اضطراب هستند، ممکن است منجر به افزایش تکرار حملات پانیک شود، چون کافئین، اضطراب را افزایش می‌دهد و افرادی که حملات پانیک را تجربه می‌کنند، اغلب نگران هستند که دچار حمله قلبی شوند.
کافئین در دُزهای بالاتر می‌تواند با تغییر سرعت و نظم ضربان قلب، اثرات قابل‌توجه‌تری بر قلب بگذارد. این وضعیت به تند شدن غیرطبیعی ضربان قلب (تاکی‌کاردی) یا آریتمی قلبی معروف است و می‌تواند خطرناک باشد. اگر احساس می‌کنید که ضربان قلب‌تان غیرطبیعی است، به پزشک مراجعه کنید.
در حال حاضر مشخص نیست که آیا کافئین، خطر بیماری‌های قلبی و عروقی را در درازمدت افزایش می‌دهد یا نه. مطالعات متعدد، حاکی از آن هستند که مصرف کافئین باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی در مردان یا زنان نمی‌شود اما توصیه می‌شود افرادی که در حال حاضر مشکلات قلبی دارند (از جمله کودکان)، از مصرف کافئین اجتناب کنند، چون مطالعات دیگر نشان می‌دهند که مشکلات قلبی می‌توانند توسط کافئین و سایر محرک‌ها تشدید شوند.
۳. تأثیر کافئین بر فشار خون
مطالعات نشان می‌دهند که مصرف کافئین، می‌تواند یکی از دلایل فشار خون بالا باشد. این اثر کافئین که به «اثر فشار» معروف است، در همه‌ی گروه‌های سِنی و جنسیتی دیده می‌شود و در افراد مبتلا به بیماری فشار خون، بسیار قابل‌توجه است. اگر فکر می‌کنید که ممکن است این مورد برای شما هم صدق کند، به پزشک مراجعه کنید تا فشار خون‌تان را اندازه بگیرد و به توصیه‌های او درمورد کاهش مصرف کافئین عمل کنید.
۴. تأثیر کافئین بر تراکم استخوان‌ها
شواهد نشان می‌دهد که مصرف زیاد قهوه در زنان و مردان، با پوکی استخوان مرتبط است. کودکان و خصوصا آنهایی که شیر کافی نمی‌نوشند و مقدار زیادی نوشابه گازدار مصرف می‌کنند، در معرض کاهش توده‌ی استخوانی قرار دارند. طبق مطالعات انجام‌شده، در زنان مسن و زنان جوانی که از قرص‌های ضدبارداری استفاده می‌کنند، بین مصرف بالای کافئین و تراکم استخوان پایین‌تر ارتباط وجود دارد.
