هر کسی در کتاب خواندن سلیقه‌ای دارد و معمولا دسته‌ای خاص از کتاب‌ها را برای مطالعه ترجیح می‌دهد. شما ژانر خودتان را می‌شناسید؟ ژانر کتاب‌ها تنوع زیادی دارند، ژانرهای فانتزی، جنایی، تاریخی و … و شاید هرکدام از ما فرصت مطالعه را تنها در چند ژانر خاص به خود داده‌ایم یا حتی عده‌ای به‌طور کلی خودمان را از ادبیات ژانری محروم کرده و محدوده مطالعاتمان را در آنچه به «ادبیات فاخر» مشهور است، تعریف کرده باشیم. ژانر جنایی، ژانری است که در این مطلب به معرفی آن می‌پردازیم و چند کتاب از جمله برخی از بهترین رمان‌های پلیسی را در این ژانر معرفی می‌کنیم.
تا به حال به تجربه‌ی جهان تازه‌ای بیرون از کتابخانه‌ی خودتان فکر کرده‌اید؟ همان‌طور که ناشران و نویسنده‌ها گاهی با استقبال کم‌نظیر از یک کتاب غافلگیر می‌شوند، چطور است با تجربه‌ی ورود به دنیای یک ژانر تازه خودتان را غافلگیر کنید؟
واضح است که برای این کار نیاز دارید ژانرهای کتاب را بهتر بشناسید. ژانر کتاب بدون این که بخشی از داستان را لو دهد یا بیانگر نقد و نظر شخصی یک منتقد باشد، به شما می‌گوید که یک کتاب در چه دسته‌بندی‌ای با چه ویژگی‌هایی قرار می‌گیرد. به‌عنوان یک کتاب‌خوان، وقتی تصویری کلی از ژانرها و زیرژانرهای کتاب داشته باشید، بدون شک به کشف‌هایی می‌رسید که درِ تازه‌ای را روی روحتان می‌گشاید.
ژانر جنایی، جهان شک و معما
ژانر جنایی زیرژانرهای متنوعی از کارآگاهی و پلیسی تا حقوقی و جاسوسی دارد که وجه اشتراک همه این است که داستان در آنها متکی بر یک جرم است. کار نویسنده در این ژانر ارائه روایتی از این جرم به شکلی است که مخاطب را درگیر تحقیقات چرایی و چگونگی وقوع جرم کند. گاهی کتاب‌های این ژانر با کتاب‌های ادبیات جریان اصلی که همان پرفروش‌های کتاب و عمدتا داستان‌هایی ساده برای مخاطب عام هستند، اشتباه گرفته می‌شود. اما در حقیقت ژانر جنایی دارای پیچیدگی‌های خاصی است که مسیر خود را از یک روایت ساده از وقایع روزمره جدا می‌کند.
دو عنصر همیشه حاضر در کتاب‌های ژانر جنایی، «شک» و «معما» هستند. البته در زیرژانرهای مختلف عناصر دیگری هم به میان آمده و نقش پررنگی را در پیشبرد داستان ایفا می‌کنند. هریک از این ژانرها به تنهایی جای بررسی دارند و می‌توان صدها عنوان کتاب برجسته در بیشتر این زیرژانرها معرفی کرد (حتما در مطالب آینده به معرفی این کتاب‌ها هم خواهیم پرداخت). در این مطلب اما اشاره‌ای به مشهورترین آثار ژانر جنایی (به‌خصوص در زیرژانر کارآگاهی) داریم و درواقع آثار نویسندگانی را که به ژانر جنایی شکل و هویت مستقل داده‌اند، معرفی می‌کنیم.
اگر بخواهیم خیلی تاریخی به این ژانر نگاه کنیم، درون‌مایه داستان‌های جنایی از آثاری به قدمت داستان‌های هزار و یک شب شکل گرفته‌اند. بعضی کارشناسان داستان‌های هزار و یک شب را در دسته‌بندی نخستین آثار ژانر جنایی قرار داده‌اند. در مقابل عده دیگری شکل‌گیری داستان‌ّهای جنایی را بسیار متاخر و مربوط به دوره نویسندگانی مثل ادگار آلن پو می‌دانند.
به‌هر حال آنچه تا امروز به دست ما رسیده و به‌عنوان آثار ژانر جنایی می‌شناسیمش، آن‌قدر تنوع بالایی دارد که بتوان با ورق زدنشان پا به دنیای تازه‌ای بگذاریم.
ادگار آلن پو، پدر ادبیات پلیسی امروز
ادگار آلن پو را در ژانر جنایی و زیرژانرهای آن بسیار ستوده‌اند. او را به‌عنوان پدر داستان پلیسی امروز و مبدع داستان‌های کارآگاهی می‌شناسند. او از جمله نخستین نویسندگانی بود که کار نویسندگی را به‌عنوان شغلی تمام‌وقت برای خود انتخاب کرد. از آلن پو اشعار و نقدهای ادبی قدرتمندی هم به جا مانده که او را تبدیل به یکی از تاثیرگذارترین نویسندگان به ویژه در ژانر جنایی کرده است. هنوز هم وقتی نویسندگان جوان در سراسر دنیا می‌‌خواهند دست به خلق آثار جنایی بزنند، از آلن پو الهام می‌گیرند. او همچنین در حوزه داستان‌های علمی تخیلی هم دستی بر آتش داشته است. حتی مرگ این نویسنده پرشور و پرکار هم یک معما بود و هیچ‌وقت مشخص نشد چرا بدن نیمه‌جان او روی یک نیمکت در خیابان پیدا شد و بعد از چند روز هذیان در بیمارستان، جهان با این نویسنده بزرگ خداحافظی کرد.
مهم‌ترین آثار پو در این ژانر داستان‌های کوتاه «نامه‌ی مفقود»، «نقاب مرگ سرخ» و «سوسک طلایی» است که همگی در یک کتاب گردآورده شده‌اند. این کتاب با عنوان داستان‌های کوتاه ادگار آلن پو با ترجمه‌ی زیبا گنجی و پریسا سلیمان‌زاده توسط موسسه انتشارات نگاه به چاپ رسیده و می‌توانید آن را از میدونی تهیه کنید.
کارآگاه شرلوک هلمز، شناخته‌شده‌ترین در ژانر کارآگاهی
نام شرلوک هلمز در کتاب رکوردهای جهانی گینس به‌عنوان شناخته‌شده‌ترین شخصیت خیالی جهان ثبت شده است. با این وجود هنوز هم هستند مخاطبانی که تصور می‌کنند این کارآگاه خصوصی خیالی واقعا وجود داشته و در اواخر قرن نوزده و اوایل قرن بیست میلادی زندگی می‌کرده است. پیش از آن‌که سر آرتور کانن دویل دست به خلق شخصیت باهوش و دقیق شرلوک هلمز بزند، تجربه خلق کارآگاه‌های خیالی در ادبیات وجود داشته و نمی‌توان گفت شرلوک هلمز اولین آنهاست اما بدون شک بهترین است. شرلوک هلمز کشف‌هایی در جریان رمزگشایی جنایت‌ها انجام می‌دهد که ریزبینی و دقت منحصر به‌فرد او را به تصویر می‌کشد. از جمله امتیازهای شرلوک هلمز به‌عنوان یک کارآگاه، تسلط کامل او به معلومات پزشکی است که در کنار دوست و همکارش دکتر واتسن معمولا نتیجه شگفت‌انگیزی را برای ماجراهای او به دنبال دارد.
بعد از کانن دویل هم ماجرای شرلوک هلمز ادامه داشت و حالا در میان آثار مکتوب، چهار رمان و نزدیک به شصت داستان کوتاه از ماجراهای شرلوک هلمز وجود دارد.
تعداد زیادی اقتباس سینمایی از ماجراهای شرلوک هلمز هم صورت گرفته که در قالب فیلم و سریال به مخاطبان عرضه شده است. معروف‌ترین اقتباس هم مربوط به سری تلویزیونی ماجراهای شرلوک هلمز است که با نقش‌آفرینی جرمی برت محبوبیت و شهرت زیادی پیدا کرد. از جمله دیگر بازیگران مشهوری که نقش شرلوک هلمز را بازی کرده‌اند، رابرت داونی جونیور در یک فیلم سینمایی و بندیکت کامبربچ در سریال شرلوک هلمز هستند.
ریموند چندلر، نویسنده محبوب ژانر جنایی در میان سینماگران
ریموند چندلر را هم باید یکی از پیشگامان و نویسندگان تاثیرگذار ژانر جنایی دانست. مهم‌ترین آثار چندلر در این ژانر، کتاب‌های بدرود محبوبم و خداحافظی طولانی هستند که در سال‌های انتشار، در لیست پرفروش‌ترین آثار هم قرار داشته‌اند. از بیشتر آثار چندلر اقتباس‌های سینمایی هم صورت گرفته است اما از این نویسنده در ایران آثار زیادی منتشر نشده است.
در رمان «قاتل در باران» مثل بقیه آثار جنایی بوی خون استشمام می‌شود. داستان درباره کارآگاهی خصوصی است که توسط فردی به نام دراوک استخدام می‌شود تا دخترش را تحت تعقیب قرار دهد. اما طولی نمی‌کشد که پای قتل به میان می‌آید و کارآگاه جوان وارد ماجراهای تازه‌ای می‌شود.
آگاتا کریستی، ملکه‌ی جنایت
نام آگاتا کریستی را همه با کارآگاه پوآور و خانم مارپل می‌شناسند. آگاتا کریستی درواقع نام مستعار آگاتا مری کلاریسا میلر نویسنده‌ای است که هنوز هم عنوان پرفروش‌ترین نویسنده در تمام دوران‌ها را دارد. او را با لقب «ملکه جنایت» می‌شناسند و معروف‌ترین آثارش مربوط به داستان‌های هرکول پوآرو است.
کتاب‌های قتل راجر آکروید و قتل در قطار السیر شرق شهرت آگاتا کریستی را دوچندان کردند و باعث شدند آثارش بیشترین تعداد ترجمه را از زبان‌های دیگر داشته باشند. او که مدتی در داروخانه مشغول به کار بوده، در آثارش از این تجربه استفاده کرده است و بیشتر قتل‌ها در داستان‌های او با دارو یا خوراندن سم صورت می‌گیرند.
قتل راجر آکروید
در کتاب قتل راجر اکروید، هرکول پوآرو کارآگاه پرونده‌ی قتلی در یک محیط روستایی است که فضایی نیمه‌اشرافی دارد. فردی به نام راجر آکروید در پست میز کار خود به قتل رسیده است و برای بررسی این جنایت مرموز نیاز به موشکافی‌هایی است که فقط پوآرو از آن برمی‌آید. هرکول پوآرو کارآگاه بلژیکی محبوب آفریده‌ی آگاتا کریستی جمله مشهوری دارد که نشان از هوش سرشار او و اتکا به قدرت تفکر در حل معماها دارد. این جمله در سریال معروفی که به ماجراهای پوآرو پرداخته هم تکرار می‌شود:
کار درست همیشه در درون انسان انجام می‌شود، همه چیز بر عهده سلول‌های خاکستری است. هیچ وقت این سلول‌های کوچک را از یاد مبر دوست من.
قتل در قطار سریع‌السیر شرق
در این کتاب هم مثل مهم‌ترین آثار آگاتا کریستی با شگردهای کارآگاهی هرکول پوآرو روبه‌رو می‌شویم. این بار ماجرای قتل یک فرد ثروتمند را می‌شنویم که با خنجر در قطار کشته شده است. اما این قطار سریع‌السیر به دلیل مشکلات فنی در صربستان متوقف شده است و حالا پوآرو به جست‌وجوی حقیقت می‌رود. این کتاب توسط محمد گذرآبادی به فارسی ترجمه شده و نشر هرمس آن را به چاپ رسانده است. نسخه الکترونیکی قتل در قطار سریع‌السیر شرق را می‌توانید از فیدیبو بخوانید.
معروف‌ترین اقتباسی که از ماجراهای هرکول پوآرو صورت گرفته، سریالی ۶۰ قسمتی از شبکه انگلیسی LWT است که چهره دیوید سوشی را در نظر مخاطبان آثار کارآگاهی، به‌عنوان چهره هرکول پوآرو شناسانده است. برای این سریال بعدها دنباله‌ای هم ساخته شد که ساخت آن تا سال ۲۰۱۳ ادامه داشت.
اگر شما هم از علاقه‌مندان ژانر جنایی و به‌ویژه کارآگاهی هستید، بهترین کتاب‌هایی را که در این ژانر خوانده‌اید در قسمت کامنت‌ها معرفی کنید.
