در علم عصب‌شناسی یک اصل وجود دارد که می‌گوید: «نورون‌هایی که با هم فعال می‌شوند، به هم وابسته می‌شوند.» به این معنا که هر چه بیشتر یک جریان نورون را در مغزتان به گردش درآورید، آن جریان قوی‌تر خواهد شد. به قول یک ضرب‌المثل معروف، «کار نیکو کردن از پر کردن است». هر چقدر بیشتر تمرین پیانو کنید یا به یک زبان صحبت کنید یا تمرین‌های تردستی انجام بدهید، این جریان قوی‌تر خواهد شد.
این موضوع تا سال‌ها در کانون توجه برای یادگیری چیزهای جدید بود. اما همان‌طور که مشهود است، توانایی یادگیری چیزی فراتر از ایجاد و تقویت ارتباطات عصبی است. حتی از آن مهم‌تر توانایی ما در شکستن ارتباطات قدیمی است که به نام «هرس سیناپسی» شناخته می‌شود که در اینجا نحوه‌ی عملکرد آن را توضیح می‌دهیم.
مغز شما مانند یک باغ است
تصور کنید مغز شما یک باغ است، فقط به جای اینکه در آن گل، میوه، و سبزی پرورش بدهید، بین نورون‌ها ارتباطات سیناپسی برقرار می‌کنید. این‌ها ارتباطاتی هستند که انتقال‌دهنده‌‌های عصبی مثل دوپامین، سروتونین، و غیره در سراسر آنها حرکت می‌کنند.
«یاخته‌های گلیال» باغبان‌های مغز شما هستند. وظیفه آنها افزایش سرعت سیگنال میان نورون‌های خاص است، اما بعضی دیگر از یاخته‌های گلیال پاک‌کننده‌ی ضایعات هستند، علف‌‌های هرز را بیرون می‌کِشند، آفات را از بین می‌برند و برگ‌های خشکیده را جمع‌آوری می‌کنند. به باغبان‌های مغز شما که وظیفه‌شان هرس کردن است «یاخته‌های میکروگلیال» می‌گویند. آنها ارتباطات سیناپسی را هرس می‌کنند. حال سؤال ما این است، آنها از کجا می‌دانند کدام ارتباط را باید هرس کنند؟
پژوهشگران به تازگی شروع به حل این معما کرده‌اند، اما چیزی که از آن اطلاع دارند این است که ارتباطات سیناپسی‌ای که کمتر مورد استفاده قرار گرفته‌اند، توسط پروتئینی به نام C1q (و پروتئین‌های دیگر) علامت‌گذاری می‌شوند. وقتی یاخته‌های میکروگلیال آن علامت را پیدا کنند، به آن پروتئین می‌چسبند و آن سیناپس را از بین می‌برند یا هرس می‌کنند.
مغز شما با این روش فضای فیزیکی برای ایجاد ارتباطات جدیدتر و قوی‌تر فراهم می‌کند تا شما بتوانید چیزهای بیشتری یاد بگیرید.
چرا خواب اهمیت دارد؟
آیا تا به حال این حس را داشتید که انگار مغزتان پر شده است؟ شاید وقتی شغل جدیدی را شروع می‌کنید یا عمیقا مشغول انجام پروژه‌ای هستید، خواب کافی ندارید و مرتبا هم اطلاعات جدید دریافت می‌کنید. خب، در این حالت مغز شما واقعا پر است.
وقتی در حال یادگیری مطالب جدید بسیاری هستید، مغز شما ارتباطاتی را می‌سازد، اما آنها ناکارامدند و اتصالات موقتی هستند. مغز شما نیاز دارد تا بسیاری از آن ارتباطات را هرس کند و دور بیندازد و مسیرهای ارتباطی ساده‌تر و کارآمدتری بسازد. این اتفاق هنگام خواب روی می‌دهد.
مغز زمان خواب شروع به پاک‌سازی خود می‌کند. سلول‌های مغز شما تا ۶۰درصد کاهش سایز می‌دهند تا فضایی برای باغبان‌های گلیال ایجاد کنند تا داخل سلول شوند و ضایعات را با خود ببرند و سیناپس را هرس کنند.
آیا تا به حال از یک خواب خوب و استراحت شبانه بیدار شده‌اید و توانسته‌اید خیلی خوب و سریع فکر کنید؟ به این خاطر است که تمام هرس‌ها و کارایی مسیری که در طول شب اتفاق افتاده است فضای کافی برای گرفتن و سنتز اطلاعات جدید -به بیان دیگر، یادگیری- باقی گذاشته است.
به همین علت هم هست که چرت‌های کوتاه مدت برای توانایی‌های شناختی شما بسیار مفیدند. یک چرت ۱۰ یا ۲۰ دقیقه‌ای به باغبان‌های میکروگالیال فرصت ورود به سلول‌ها را می‌دهد تا ارتباطات بدون استفاده را پاک کنند و فضای کافی برای رویش ارتباطات جدید ایجاد کنند.
اندیشیدن با یک مغز محروم از خواب مانند کندن مسیر با یک کارد بزرگ در جنگلی انبوه است. درختان زیادی وجود دارند، کار آهسته پیش می‌رود و خسته‌کننده است. مسیرها تداخل دارند و نور خورشید نمی‌تواند از درختان عبور کند. اندیشیدن با مغزی که استراحت خوبی داشته، مثل گشت‌وگذاری سرخوشانه در یک پارک است؛ مسیرها مشخص هستند و در نقاط خاصی به هم وصل می‌شوند، درختان سر جای خودشان هستند و می‌توانید چندین متر جلوتر از خود را هم ببینید. این کار نشاط‌آور هم خواهد بود.
مراقب افکار خود باشید
در واقع، شما تا حدودی بر تصمیم‌های مغز خود برای حذف ارتباطات هنگام خواب کنترل دارید. این ارتباطات سیناپسی هستند که شما از آنها استفاده نمی‌کنید و برای بازیافت علامت‌گذاری می‌شوند. ارتباطاتی که از آنها زیاد استفاده می‌کنید آنهایی هستند که سیراب شده و به آنها اکسیژن رسانده می‌شود. پس مواظب باشید افکارتان درباره‌ی چیست.
اگر وقت زیادی را صرف خواندن نظریه‌های پایان سریال تاج‌وتخت می‌کنید و وقت کمی برای کارتان می‌ماند، حدس می‌زنید کدام سیناپس برای بازیافت علامت‌گذاری می‌شود؟
اگر در محل کار با کسی دعوا دارید و به جای اینکه مشغول پروژه بزرگ خود باشید به این فکر می‌کنید که چگونه حالش را بگیرید، در زمینه‌ی ایجاد ارتباطات سیناپسی برای توطئه‌ی انتقام فوق‌العاده، اما در زمینه‌ی نوآوری ضعیف می‌شوید.
برای بهره بردن از سیستم باغبانی مغزتان، تنها به چیزهایی فکر کنید که برای‌تان اهمیت دارند. باغبان‌های شما آن ارتباطات را تقویت و ارتباطاتی را که کمتر به آنها اهمیت می‌دهید هرس خواهند کرد. شما این گونه به باغِ گلِ مغزتان کمک می‌کنید.
