قانون یک سوم یکی از تکنیک‌های پرکاربرد در عکاسی است. با شناختن این قانون، یاد خواهید گرفت که چگونه موقعیت سوژه خود را در هر عکس به‌گونه‌ای انتخاب کنید که تصویر نهایی هم ازنظر بصری متعادل باشد و هم توجه بینندگان را به خود جلب کند.
مقدمه
جان توماس اسمیت، نقاش انگلیسی، در سال ۱۷۹۷ و زمانی که به نگهداری از نُسخ چاپی در موزه بریتانیا اشتغال داشت، متوجه نکته جالبی در آثار آن زمان شد: اینکه بهترین و تأثیرگذارترین ترکیب‌بندی‌ها (کمپوزیسیون/ composition) مربوط به آثاری می‌شد که از نسبت یک‌به‌دو استفاده کرده بودند.
این نظریه را اسمیت حدود بیست سال قبل از اختراع دوربین عکاسی مطرح کرد، اما به یکی از اصول و دستورالعمل‌های اساسی عکاسی تبدیل شد و هنوز هم پابرجا مانده است. امروزه هم وقتی صحبت از ترکیب‌بندی می‌کنیم، از همان اصطلاحی استفاده می‌کنیم که توماس اسمیت در آن سالیان ابداع و برای نخستین بار مطرح کرد: قانون یک سوم (the rule of thirds).
قانون یک سوم چیست؟
قانون یک سوم یکی از ساده‌ترین روش‌ها برای شروع کار با ترکیب‌بندی است. به بیانی ساده، انتخاب موقعیت عناصرِ تصویر به‌گونه‌ای است که هریک از آنها، وزن بصری مناسب و بجا داشته باشد.
شکل مربوط به بازی دوز را در ذهنتان مجسم کنید. با کمی دقت خواهید دید که خطوط آن، صفحه را به سه بخش افقی و سه بخش عمودی مساوی تقسیم می‌کنند و از تقاطع خطوط، چهار نقطه تشکیل می‌شود. اساس قانون یک سوم این است که قراردادن سوژه عکس در امتداد خط یا نقطه‌ای از این شکل مشبک (grid)، ترکیب‌بندی پویاتر و جذاب‌تری را به وجود می‌آورد. به همین سادگی!
به عکس زیر نگاه کنید:
همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، بدن کودک و همچنین چشم‌های او (که عناصر اصلی جلب توجه تصویر هستند)، هردو در امتداد خطوط شبکه قانون یک سوم قرار می‌گیرند:
اما چگونه می‌توان سوژه را بر روی این خطوط قرار داد؟
در برخی از دوربین‌های DSLR، می‌توانید شکل مشبک قانون یک سوم را در منظره‌یاب (viewfinder) دوربین مشاهده کنید؛ حتی در تنظیمات دوربین اکثر موبایل‌های هوشمند این امکان وجود دارد که بتوانید شکل مشبک را روی صفحه نمایشگر موبایل خود داشته باشید. اما با این اوصاف توصیه می‌کنیم که خیلی به این خطوط متکی نشوید و بیش از اندازه از آنها استفاده نکنید؛ چون ممکن است مهارت شما در تجسم برای بهکارگیری ترکیب‌بندی‌های دیگر را تحت‌الشعاع قرار دهد. بهترین روش برای مسلط‌شدن بر قانون یک‌سوم، تجسم شکل مشبک آن به‌صورت ذهنی است.
روش استفاده از قانون یک‌سوم
عکاس‌های تازه‌کار غالبا سوژه‌هایشان را در مرکز قاب قرار می‌دهند. هرچند با درنظرگرفتن برخی ملاحظات اصولی، این مدل ترکیب‌بندی می‌تواند تأثیرگذار و قدرتمند باشد، اما امکان آنکه نتیجه آن پویایی لازم را نداشته باشد و جلب‌توجه نکند هم وجود خواهد داشت.
این مسئله دو علت دارد:
- علت اول به چگونگی نگاه‌کردن ما به منظره‌ها برمی‌گردد: زمانی که به منظره یا تصویری نگاه می‌کنیم، به‌طور ناخودآگاه چشمانمان خطوط و نقاط یک شکل مشبک (قانون یک سوم) را دنبال می‌کنند.
- علت دوم نداشتن تقارن است. در حالت معمول، از میان تمامی المان‌های تصویر، سوژه شما بیشترین تأثیرگذاری را دارد؛ بنابراین وزن بصری آن بسیار زیاد است. پس اگر موقعیت سوژه را به‌گونه‌ای انتخاب کنید که تقریبا یک‌سوم از کل فضای قاب را اشغال کند، فضای منفی (negative space) باقی‌مانده به‌اندازه‌ای خواهد بود که در کنار سوژه، تعادل موردنظرمان را ایجاد کند.
روش استفاده از قانون یک سوم در عکس‌برداری از منظره‌ها
سعی کنید خط افق منظره را با یکی از خطوط مشبک هم‌راستا کنید. با این کار، نگاه بیننده بر سوژه عکس متمرکز خواهد شد. اگر آسمان منظره بیش از حد روشن باشد، استفاده از این روش باعث متعادل‌کردن آسمان و زمینِ منظره عکس خواهد شد.
روش استفاده از قانون یک سوم در عکاسی پرتره
مرکز توجه در عکس پرتره، معمولا چشم‌ها هستند. اولین نقطه‌ای از یک عکس پرتره که بیننده می‌بیند، چشم‌های سوژه است. برای همین، نقطه فوکوس بر روی چشم‌ها قرار داده می‌شود. همچنین برای آنکه عکس کمی جذاب‌تر شود، بهتر است چشمان مدل در امتداد خط بالایی شکل مشبک قرار بگیرد.
نکات احتیاطی و ملاحظاتی که به‌هنگام استفاده از قانون یک سوم باید مدنظر داشته باشید
قانون یک سوم به شما این امکان را می‌دهد که تقریبا در عکس‌برداری از هر منظره یا صحنه‌ای، به ترکیب‌بندی پویای مدنظرتان دست پیدا کنید؛ اما این قانون لزوما برای هر عکسی هم بهترین انتخاب نیست. در ادامه، موقعیت‌هایی را بررسی می‌کنیم که در آنها شاید استفاده از قانون یک سوم بهترین انتخاب نباشد.
زمانی که می‌خواهید عکس تأثیر فوق‌العاده عمیقی بر جای بگذارد
مارتین شولر (Martin Schoeller)، عکاس آلمانی، شهرتش را مدیون عکس‌های پرتره‌ای است که برای گرفتن آنها سوژه‌هایش را از میان مشاغل مختلف یا اشخاص مشهور انتخاب کرده است. با دیدن هریک از این عکس‌ها، واقعا می‌توانیم قضاوتی کلی راجع‌به شخصیت سوژه‌اش به دست آوریم و بفهمیم چگونه انسانی است. برای دستیابی به چنین تأثیر عمیقی فقط سوژه است که اهمیت دارد. هرچند پلاتون، عکاس معروف پرتره، در برخی از کارهایش از قانون یک سوم استفاده می‌کند، بهکارگیری آن در چنین عکس‌هایی فقط از تأثیر و قدرتشان کم می‌کند. برخی از آثار مارتین شولر در زیر آمده است.
اگر در حال حاضر دائما از قانون یک سوم استفاده می‌کنید
هدف از بهکارگیری این قانون، برانگیختن خلاقیت است نه ازبین‌بردن آن. اگر در عکس‌برداری به‌شدت بر استفاده از قانون یک سوم متکی شده‌اید و احساس می‌کنید که تمامی عکس‌هایتان به‌طور مرموزی شبیه به یکدیگر به نظر می‌رسند، شاید وقت آن رسیده باشد که با نوآوری و خلاقیت، از قانون و قاعده تازه‌ای استفاده کنید.
اگر با اعوجاج لنز کلنجار می‌روید
اگر از لنزهای زاویه‌باز (wide-angle) استفاده می‌کنید، قراردادن سوژه در یکی از یک‌سوم‌های بیرونی ممکن است منجر به ایجاد اعوجاج (distortion) در آنها شود. اگر نمی‌خواهید چنین تأثیری در عکستان مشهود باشد، از لنزهای دیگر استفاده کنید یا آنکه از قانون دیگری پیروی کنید.
قانون یک سوم در پردازش‌های بعد از عکس‌برداری
گاهی به‌خاطر شرایط و موقعیتمان در هنگام عکس‌برداری، امکان استفاده از قانون یک‌سوم در لوکیشن عکس‌برداری را نداریم. معمولا در عکاسی ماکرو (macro: عکاسی از نمای نزدیک از سوژه‌های کوچک) از حیوانات و حشره‌ها ، تمامی هوش‌وحواس و انرژی ذهنی عکاس بر دستیابی به نقطه فوکوس (focus point) مناسب جلب می‌شود. در چنین موقعیتی بهتر است با زاویه بازتری عکاسی کنیم تا در ویرایش آن با برش عکس (crop) قانون یک سوم را اجرا کنیم.
اگر به‌دنبال بیشترکردن تأثیرگذاری قانون یک سوم هستید، می‌توانید بخش‌هایی از عکس را که در امتداد خطوط قانون یک سوم هستند، پردازش بیشتری کنید؛ مثلا می‌توانید رنگ‌های آن قسمت را اشباع (saturation) کنید یا درجه روشنایی آن قسمت را بیشتر کنید و یا آنکه با افزایش وضوح (sharpening) برخی قسمت‌ها، آنها را بیشتر در معرض توجه قرار دهید.
جمع‌بندی
تمرین و تمرین مداوم، تنها کاری است که برای تسلط بر قانون یک سوم از دست‌تان ساخته است. موقعیت بخصوصی را وقف تمرین با قانون یک سوم کنید و ببینید در آن، چند ترکیب‌بندی مختلف به ذهنتان می‌رسد. وقتی قدم می‌زنید و دوربین همراهتان نیست، با نگاه‌کردن به پدیده‌های اطرافتان سعی کنید ترکیب‌بندی‌هایی را در ذهنتان تجسم کنید که از قانون یک سوم پیروی می‌کنند. بررسی عکس‌هایی که در آنها از قانون یک سوم استفاده شده است هم می‌تواند برایتان الهام‌بخش و مفید باشد.
