نامناسب بودن فرهنگ سازمانی یک مجموعه می‌تواند باعث دلسردی کارکنان شود و به‌مرور به دلیلِ ترک شغل بسیاری از آنها تبدیل شود. در یکی از نظرسنجی‌هایی که اخیرا در میان کارکنان سازمان‌های مختلف صورت گرفت، مشخص شد که ۴۴ درصد این افراد به فرهنگ سازمانی مناسب و خوب بیشتر اهمیت می‌دادند تا میزان حقوق دریافتی. در ادامهٔ این مطلب خواهیم دید که منظور از فرهنگ سازمانی در یک مجموعه چیست و شما را با راه‌هایی برای شناخت بیشتر آن آشنا خواهیم کرد.
منظور از فرهنگ سازمانی یک مجموعه چیست؟
فرهنگ سازمانی به‌نوعی اشاره به هویت یک مجموعه دارد. ارائۀ تعریفی دقیق از این هویت، کار آسانی نیست. آیا تاکنون به این فکر کرده‌اید که فرهنگ سازمانی مجموعه‌ای را که در آن مشغول‌به‌کار هستید چگونه طور تعریف می‌کنید؟ به پاسخ قانع‌کننده‌ای هم رسیده‌اید؟
واقعیت این است که برخلاف سایر عبارات و اصطلاحات رایج در محیط کار و کسب و کار، برای فرهنگ سازمانی هنوز تعریفی دقیق ارائه نشده است که همگانی باشد و روی آن اتفاق‌نظر وجود داشته باشد. مؤلفه‌های زیادی را برای فرهنگ سازمانی برشمرده‌اند که به‌باور بسیاری، در کنار هم آن را تعریف می‌کنند. برخی از این مؤلفه‌ها عبارت‌اند از: میزان رضایت کارمندان، میزان درگیری و مشغولیت‌شان در پیشبرد فعالیت‌ها، تعادل بین کار و زندگی، فرصت‌های موجود برای همکاری و پیشرفت شغلی، مدیریت کارا و مؤثر، و مزایایی که افراد شاغل در مجموعه دریافت می‌کنند.
در کنار این مؤلفه‌ها موارد دیگری هم در تعریف و تعیین فرهنگ سازمانی یک مجموعه تأثیرگذار هستند و در نظر گرفته می‌شوند؛ مثلا اعتماد در محیط کاری، چگونگی روابط همکاران در مجموعه، میزان ثمربخشی و سودمندی فعالیت‌ها، توانایی کارکنان در استفاده از مهارت‌ها و قابلیت‌های‌شان برای شکل دادن به آینده، بازخوردهای دریافتی مجموعه، شهرتِ آن و میزان رشد و پیشرفتش.
همان‌طور که می‌بینید، فرهنگ سازمانی مؤلفه‌های متعددی دارد؛ به همین خاطر، ارائهٔ تعریفی دقیق و مختصر از آن ممکن نیست. پرسیدن این سؤال هم که «فرهنگ سازمانی را چگونه تعریف می‌کنید» کمک چندانی نخواهد کرد. بهتر است به‌جای آن بپرسیم: «چرا کارکنان سازمان یا شرکتی بخصوص علاقه‌مند به فعالیت در مجموعه‌شان هستند؟» به این طریق، از فرهنگ سازمانی آن مجموعه درک بهتری پیدا خواهیم کرد.
اهمیت آشنایی با فرهنگ سازمانی یک مجموعه پیش از درخواست استخدام
بهتر است پیش از ارائهٔ درخواست استخدام در مجموعه‌ای بخصوص، راجع به فرهنگ سازمانی آن تحقیق کنید. وضعیت مجموعه را با در نظر گرفتن مؤلفه‌هایی که برشمردیم ارزیابی کنید و در مورد آن پرس‌وجو کنید. وقتی ازقبل راجع به این مسائل، اطلاعاتی پیدا کرده باشید، هنگام مصاحبه شغلی سؤال‌های بهتری خواهید پرسید و شناخت بهتری از وضعیت مجموعه پیدا خواهید کرد.
آشنایی با فرهنگ سازمانی یک مجموعه از این حیث اهمیت دارد که اگر با عقاید و ارزش‌های شما سازگار نباشد، در آینده به مشکل برخواهید خورد و از میزان کارایی‌تان کاسته خواهد شد.
آیا ترجیح می‌دهید در محیطی که کار می‌کنید، روند پیشبرد فعالیت‌ها سریع باشد یا همه‌چیز به‌آرامی پیش برود؟ بیشتر راغب به فعالیت در محیط‌های پررفت‌وآمد و پر از استرس هستید یا دوست دارید در آرامش خاطر کار کنید؟ دوست دارید محیط کاری رقابتی باشد یا بیشتر متکی بر همکاری میان اعضا؟ با پیدا کردن جواب برای سؤال‌هایی مانند اینها می‌توانید فرهنگ سازمانی موردعلاقه‌تان را بهتر بشناسید و با توجه به آن، مجموعۀ کاری‌تان را انتخاب کنید.
در ادامه، به شما ۸ راه معرفی می‌کنیم تا به‌کمک آنها با فرهنگ سازمانی یک مجموعه بیشتر آشنا شوید.
۱. مشاهدهٔ بازخورد کارکنان مجموعه
ممکن است در وب‌سایت شرکت بتوانید نحوه بازخورد کارکنان مجموعهٔ موردنظرتان را بیابید. این بازخوردها اطلاعات ارزشمندی دربارۀ فرهنگ سازمانی نیز در اختیارتان خواهد گذاشت. البته با دیدن یک بازخورد منفی راجع به مجموعهٔ موردنظر قضاوت نکنید؛ بهتر است بازخوردهای مختلف را کنار هم بگذارید و همهٔ جوانب امر را در نظر بگیرید.
۲. بررسی صفحاتِ مجموعه در فیس‌بوک، اینستاگرام و توییتر
البته تمامی سازمان‌ها و شرکت‌ها در شبکه های اجتماعی صفحه ندارند. با وجود این، اگر مجموعهٔ موردنظرتان چنین صفحه‌هایی دارد، مشاهدهٔ پُست‌های آنها و نیز چگونگی پاسخ دادن مسئولانِ مجموعه به کامنت‌ها و سؤالات کاربران برای شناخت بهتر فرهنگ سازمانی آن مؤثر خواهد بود. هنگام بررسی پُست‌ها و شیوهٔ پاسخ‌گویی، این سؤالات را در ذهن داشته باشید: لحن آنها در پاسخ‌گویی چگونه است؟ فرضا دوستانه، حرفه‌ای، صادقانه یا به‌کلی فاقد هویتی بخصوص؟ چقدر طول می‌کشد تا مسئولان سازمان موردنظر به سؤال‌ها پاسخ بدهند؟
حتی بد نیست اگر خودتان یکی‌دو سؤال مطرح کنید و ببینید چگونه پاسخ‌گوی شما خواهند بود.
۳. بررسی بازخوردهای مشتریان یا کاربران در اینترنت
احتمالا در وب‌سایت مجموعهٔ موردنظرتان بخشی را پیدا خواهید کرد که به‌طور مجزا به دریافت بازخورد مشتری‌ها تعلق دارد. در غیر این صورت، شاید بتوانید در وب‌سایت‌ها و انجمن‌های گفت‌وگوی دیگر این بازخوردها را پیدا کنید. ببینید نظر مشتری‌ها دربارهٔ خدمات یا محصولات مجموعهٔ موردنظرتان چیست. راضی هستند؟ گِله یا انتقادی دارند؟ رویکرد مجموعهٔ موردنظر در مدیریت شکایت مشتری چگونه است؟ پیدا کردن جواب این سؤال‌ها هم راه دیگری برای آشنایی بیشتر با فرهنگ سازمانی یک مجموعه است.
۴. بررسی صفحهٔ لینکدین مجموعهٔ موردنظر
اگر مجموعهٔ موردنظرتان صفحهٔ لینکدین داشته باشد، بهتر است به آن سری بزنید. اطلاعات زیادی در صفحه‌های لینکدین قابل‌دسترسی است: می‌توانید در آنها فهرست کاملی از کارکنانِ مجموعه را مشاهده کنید و ممکن است ازقبل در لینکدین با یکی‌دو نفر از آنها مرتبط شده باشید. می‌توانید از این اطلاعات برای آشنایی بیشتر با فرهنگ سازمانی مجموعه استفاده کنید. البته اطلاعات قرارگرفته در لینکدین ازسوی سازمان‌ها و شرکت‌ها همیشه کامل نیست؛ باوجودِاین، بررسی این صفحه‌ها خالی‌ازلطف نیست.
۵. پرس‌وجو از دوست و آشنا دربارهٔ مجموعهٔ موردنظر
فرهنگ سازمانی مجموعه‌ها، فارغ از خوب و بدش، چیزی نیست که بخواهید صرفا در محل کار مجموعه دنبالش بگردید چون خواه‌نا‌خواه، به محیط بیرون هم سرایت می‌کند. از دوستان و آشنایان‌تان دربارهٔ مجموعهٔ موردنظر سؤال کنید؛ اگر هم تجربهٔ کار در آن مجموعه را داشته باشند، نظرشان به‌مراتب ارزش بیشتری خواهد داشت. اگر مجموعهٔ موردنظر در میان مردم بدنام شده باشد، بهتر است پیش از وارد شدن به آن از مسئله مطلع شوید.
۶. بررسی اخبار به‌روزِ مرتبط با مجموعه
با بررسی اخبار مرتبط با مجموعهٔ موردنظرتان از آخرین تغییرات در آن کسب اطلاع کنید: ممکن است با شرکت دیگری ادغام شده باشد یا گسترهٔ فعالیت‌هایش را کاهش داده باشد یا اخیرا مدیرعامل جدیدی به مجموعه اضافه شده باشد. تغییراتِ ساختاریِ این‌چنینی بر فرهنگ سازمانی مجموعه تأثیر مستقیم خواهند داشت و بهتر است از آنها مطلع شوید. اگر مجموعهٔ موردنظرتان اخیرا با شرکت دیگری ادغام شده است، راجع به آن شرکت تحقیق کنید و ببینید شرکتِ خوش‌نام و معتبری است یا خیر. اگر هم بتوانید با یکی از کارکنان مجموعه در لینکدین یا جایی دیگر ارتباط برقرار کنید و از چگونگی تأثیرگذاری شرکت جدید بر فعالیت‌ها اطلاعات دقیق‌تری کسب کنید بهتر خواهد بود.
۷. بررسی اظهارنظرهای شرکای مجموعه و مشتری‌های آن
معمولا در وب‌سایت مجموعهٔ موردنظرتان قسمتی را پیدا خواهید کرد که حاوی بازخوردهای مثبت مشتری‌ها و اظهارنظرهای شرکایِ سازمان در تمجید از مجموعه است. بد نیست اگر برای خواندن اینها کمی وقت بگذارید. اگر هم در زمینهٔ کاری مجموعه سابقه داشته باشید، احتمالا ازقبل با کسانی آشنایی دارید که بتوانید راجع به چگونگی کار در مجموعهٔ موردنظر از آنها سؤال کنید. سرعت عمل مسئولان سازمان در پاسخ‌گویی به مشکلات احتمالی و کاستی‌ها و نقطه‌ضعف‌هایی که دارند، از جمله موارد دیگری هستند که بهتر است راجع به آنها از افراد باتجربه سؤال کنید.
۸. بررسی وب‌سایت مجموعهٔ موردنظر
امروزه سازمان‌ها و شرکت‌های مختلف بیش از هر زمان دیگری برای صحبت از انگیزه خود برای راه اندازی کسب و کار و اهدافی که دارند وقت و سرمایه صرف می‌کنند؛ به این صورت، می‌توانند کارکنانی را به خدمت بگیرند که با این اهداف و انگیزه‌ها ارتباط بیشتری برقرار می‌کنند. با مطالعهٔ این توضیحات [به‌ویژه در بخش «دربارۀ ما»] می‌توانید از سازگاری اهداف سازمان با ارزش‌ها و عقایدتان اطمینان پیدا کنید.
همین‌طور، می‌توانید در وب‌سایت مجموعهٔ موردنظر، در صفحهٔ مربوط به استخدام منابع انسانی شرح مختصری دربارهٔ مزایا و پاداش‌هایی بخوانید که دریافت خواهید کرد. سعی کنید صفحه‌های دیگر وب‌سایت را هم بررسی کنید تا از اهداف مجموعه اطلاعات بهتری کسب کنید. ممکن است حمایت‌های نوع‌دوستانه هم در دستور کارشان باشد؛ در وب‌سایت از مسائل این‌چنینی هم آگاه خواهید شد.
کلام آخر
سایت‌هایی در کشورهای خارجی وجود دارند که کارکنان، متقاضیان کار، و کارکنان سابق سازمان‌ها با وارد شدن به آنها می‌توانند به‌صورت ناشناس به سازمان یا مجموعهٔ موردنظرشان امتیاز بدهند. وب‌سایت Glassdoor در میان این وب‌سایت‌ها شناخته‌شده‌تر است و در آن می‌توان به اطلاعات دیگری هم دسترسی پیدا کرد: به عنوان مثال فهرستی در این وب‌سایت وجود دارد که شامل حقوق پرداختی سازمان‌های مختلف می‌شود؛ همین‌طور فهرستی شامل سؤالاتی که در مصاحبه‌های کاری هر مجموعه از متقاضیان پرسیده خواهد شد. در این وب‌سایت‌ها با توجه به امتیازبندی‌ها همه‌ساله بهترین سازمان‌ها که متقاضیان می‌توانند برای کار انتخاب کنند معرفی می‌شوند. در ایران اما هنوز سامانهٔ یکپارچه‌ای که کارکرد وب‌سایت‌های یادشده را داشته باشد راه‌اندازی نشده است و برای کسب اطلاعات دربارهٔ کارایی سازمان‌ها به بررسی منابع اطلاعاتی مختلف و پرس‌وجوی بیشتری نیاز خواهد بود.
شناخته‌شده‌ترین سامانهٔ پرسش‌وپاسخ در کشورهای خارجی وب‌سایتی است به نام کورا (Quora). کاربر می‌تواند با ورود به این سایت و ثبت‌نام در آن سؤالی را مطرح کند و کاربران دیگر، با توجه به اطلاعات و تجربه‌شان به آن جواب می‌دهند. در ایران هم با کمی جست‌وجو می‌توان وب‌سایت‌هایی پیدا کرد که تا حدودی نظیر سایت یادشده هستند. وارد این سایت‌ها شوید و بپرسید که کار کردن در مجموعهٔ موردنظر چگونه است؟ شاید یکی از کاربران با مجموعهٔ موردنظر شما آشنا باشد و تجربه‌هایش را در جواب به سؤال شما در میان بگذارد. با پرسیدن این سؤال‌ها هم می‌توان درک بهتری از فرهنگ سازمانی یک مجموعه پیدا کرد.
در حین تحقیق دربارهٔ مجموعهٔ موردنظرتان و فرهنگ سازمانی آن، هم با بازخوردهای منفی مواجه خواهید شد و هم با بازخوردهای مثبت. پیش از آنکه تصمیم قطعی بگیرید، به منابع اطلاعاتِ دریافتی خوب فکر کنید. فرضا اظهارنظر کسی که قبلا از مجموعهٔ موردنظرِ شما اخراج شده باشد، ملاک قابل‌اطمینانی نیست؛ چون او با سوگیری صحبت خواهد کرد. در سوی دیگر، ممکن است از کسی بازخورد منفی ببینید یا بشنوید که در سازمانی کار می‌کرده است که شما قصد کار در آن را دارید، ولی در زیرمجموعه‌ای غیر از زیرمجموعهٔ موردنظر شما. شاید شرایط بدِ او ریشه در سیاست‌های مدیرِ زیرمجموعه داشته باشد و نتوان آن را به کلِ مجموعه بسط داد.
این را هم فراموش نکنید که ارزش‌ها و انتظاراتی که افراد از شغل‌شان دارند متفاوت است و بازخوردشان ممکن است با توجه به اینها ارائه شده باشد. اطلاعاتی را که در حین تحقیق گردآوری کرده‌اید، در ذهن داشته باشید و تصمیم نهایی را پس از مصاحبه کاری بگیرید.
