اغلب از پدر و مادرها خطاب به فرزندشان شنیده‌ایم که: «تنها چیزی که می‌خواهم، دیدن شادیِ توست». با اینکه به تعداد افراد مختلف تعاریف متفاوتی از شادی هم وجود دارد، اما در عمق این آرزو همه‌ی ما خواسته‌ی مشترکی داریم، اینکه کودکان‌مان از زندگی لذت ببرند، عشق بورزند، دوست داشته شوند، در مواجهه با سختی‌های زندگی قوی باشند و اگر ناراحت شدند به سرعت به حال خوب قبلی‌شان بازگردند.
در دنیایی که بر کارایی تاکید دارد، شادی مزیت بزرگی محسوب می‌شود. مردمان شاد در کار و عشق به طور متوسط موفق‌تر از افراد ناشاد هستند. افراد شاد بازخوردهای بهتری درباره کارشان می‌گیرند، مشاغل با اعتبار بیشتر و درآمد بیشتری دارند؛ با احتمال بالاتری ازدوج می‌کنند، و در ازدواج خود رضایت بیشتری را تجربه می‌کنند.
در این مقاله و مقاله‌ی بعد نکاتی را با هم مرور خواهیم کرد که با توجه به آنها می‌توانید محیطی امن، شاد و مثبت برای فرزندانتان فراهم کنید. محیطی که پر از الهام، شگفتی و لذت باشد. پدر و مادری باشید الهام‌بخش شادمانی، و فرزندانتان را برای شاد بودن آماده کنید.
از خودتان شروع کنید
۱. شاد باشید
جالب است که اولین قدم برای داشتن فرزندان شاد این است که کمی خودخواه باشید و به خودتان توجه کنید. میزان شادی شما بر شادی و موفقیت فرزندتان اثر شدیدی می‌گذارد. در کتاب «پرورش شادی: ۱۰ قدم آسان تا کودکان و والدین شادتر» می‌خوانیم:
«تحقیقات گسترده توانسته‌اند ارتباط قابل توجه‌ای بین افسردگی مادران و مشکلات رفتاری و عملکردهای منفی در کودکان آنها را اثبات کنند. افسردگی والدین منجر به مشکلات رفتاری در کودکان شده و پدر و مادری آنها را کم اثر می‌کند».
سرایت شادی از والدین به فرزندان منحصر به دلایل ژنتیکی نیست، با این که بر اساس همین مطالعه معلوم شد والدین شاد با احتمال بالاتری فرزندان شاد دارند، اما این تحقیق نتوانست عامل ژنتیکی دخیل در این امر را بیابد.
چگونه می‌توانید نمونه‌ی شادتری از خودتان باشید؟ هر هفته زمانی را با دوستان خود بگذرانید.
به این دلیل که خنده مسری است، با فامیل و دوستانی رفت‌و‌آمد کنید که خوش‌خنده هستند. خنده‌ی آنها احتمالا باعث خنده‌ی شما می‌شود، ولی حتی اگر شما با آنها نخندید، صرفِ بودن در کنار آنها خلق شما را شادتر خواهد کرد. متخصصین علم اعصاب معتقدند شنیدن صدای خنده‌ی دیگران نورون‌های آینه‌ای مغز شنونده را به گونه‌ای تحریک می‌کند که گویی خود او در حال خندیدن است.
(در اینجا ۱۰ روش رایگان برای خوشحالی را بخوانید).
۲. به ازدواج‌تان رسیدگی کنید
اگر در یک زندگی مشترک با همسرتان هستید اجازه ندهید به دنیا آمدن بچه‌ها در رابطه‌ی شما خللی ایجاد کند. بر اساس تحقیق چاپ شده در مجله‌ی رشد کودک (۲۰۱۱) والدینی که در ازدواج‌های ناپایدار رنج می‌کشند، برای مثال در فکر طلاق هستند، باعث ایجاد مشکلات خواب در کودکان نوپای خود می‌شوند. در این مطالعه مشخص شد ازدواج مشکل‌دار، هنگامی که کودک ۹ ماه دارد، در مشکلات خواب او در ۱۸ ماهگی نیز دخیل است. شاید به این دلیل که خانه‌ی مشکل‌دار خانه‌ی استرس آلوده‌ای‌ست، و استرس از عوامل مشکلات خواب به شمار می‌رود.
۳. پدر و مادری مثبت باشید
احتمال زیادتری وجود دارد که والدینی که احساسات منفی نسبت به نوزادانشان بروز می‌دهند یا برای اداره‌ی آنها رفتاری خشن از خود نشان می‌دهند، با کودکی خشن در سنین مهدکودک روبرو شوند. این خبر خوبی نیست چرا که بین رفتارهای خشن فرد در ۵ سالگی با رفتارهای خشونت‌آمیز او در سالهای بعدی زندگی، حتی در برخورد با شریک زندگی‌اش، رابطه وجود دارد. پس اگر خود را در چرخه‌ی والد خشمگین، بچه‌ی خشمگین، والد خشمگین‌تر یافتید سعی کنید این چرخه را با تغییر رفتار خودتتان اصلاح کنید. در گذر زمان متوجه می‌شوید که مشکلات شما با هم کمتر خواهد شد.
۴. مراقب سلامت روانی خودتان باشید
اگر حدس می‌زنید که افسرده‌اید به خاطر خودتان و فرزندتان کمک حرفه‌ای بگیرید. تحقیقات نشان می‌دهد مادران افسرده در نگهداری کودکان‌شان دچار مشکل هستند، و در مقایسه با مادران غیر افسرده به گریه کودکشان واکنش‌های گنگی نشان می‌دهند. بر اساس یافته‌های تحقیق انجام شده در سال ۲۰۱۱ مشخص شد مادران افسرده با سبک فرزندپروری منفی، استرس را در کودکان خود ایجاد می‌کنند، کودکان بزرگ شده توسط این مادران در سالهای پیش از مدرسه به راحتی دچار استرس و نگرانی می‌شوند. یافته‌ها واضح هستند، اما محققان می‌گویند امیدوارند!، چرا که فرزندپروری مثبت حتی زمانی که خود پدر مادر با مشکلات سلامت روانی درگیر هستند، قابل آموزش است.
۵. شوخ طبع باشید
با شادمانی بدرخشید! بر طبق تحقیق ارائه شده در فستیوال علوم اجتماعی در سال ۲۰۱۱، شوخی کردن با کودکان نوپا به آنها کمک می‌کند برای موفقیتهای اجتماعی آماده شوند. زمانی که والدین شوخی می‌کنند و ادا در می‌آورند، به بچه‌های کوچک ابزاری برای تفکر خلاقانه، پیدا کردن دوست و مدیریت استرس می‌دهند. اگر گاهی «مبارک» فرزندتان شوید، بعدها بابت موفقیت‌هایی که بدست می‌آورند ممنون شما خواهند بود.
محیط را برای شادی آماده کنید
همه‌ی ما حتی اگر نخواهیم اعتراف کنیم به میزان زیادی تحت تاثیر محیط خودمان هستیم. تلاش‌های شما برای شاد کردن کودکانتان به دلیل زمان و قدرت شما محدود هستند، در حالیکه محیطی که درآن زندگی می‌کنید بر شما (و کودکانتان) اثری مداوم بر جای می‌گذارد.
۱. عادات نامطلوب را از سر راه بردارید
چگونه اثر تلاش‌های عمدی شما برای شاد بودن کودک‌تان را با کنترل بر محیط می‌توان به حداکثر رساند؟ راه ساده‌ای سراغ داریم، خودتان و فرزندتان کمتر تلویزیون ببینید، تلویزیونِ کمتر، شادی بیشتر. در کتاب «پرورش شادی: ۱۰ قدم آسان تا کودکان و والدین شادتر» می‌خوانیم: «تحقیقات جدید ارتباط محکمی بین شادی و ندیدن تلویزیون یافته‌اند. جامعه‌شناس‌ها نشان می‌دهند که مردمان شاد بسیار کمتر از مردمان ناشاد تلویزیون می‌بینند. البته ما نمی‌دانیم که آیا دیدن تلویزیون مردم را ناشاد می‌کند یا اینکه مردمانی که پیش از این نیز شاد نبوده‌اند گرایش بیشتری به تماشای تلویزیون دارند».
(درباره‌ی مضرات اعتیاد به تلویزیون می‌توانید اینجا را بخوانید.)
اما با اطمینان فعالیت‌هایی را سراغ داریم که به فرزندان ما کمک می‌کند به افرادی شاد و سازگار تبدیل شوند. اگر کودکان ما مشغول تماشای تلویزیون باشند، پس در حقیقت از انجام آن کارها که در درازمدت باعث شادی آنها می‌شود دور افتاده‌اند.
۲. عادات شادی آفرین را جایگزین کنید
اگر به خاطر سپردن نکاتی که تا اینجا گفتیم سخت است، می‌توانید نکات بالا را تبدیل به عادت کنید تا بر این مشکل غلبه کنید. فکر کردن به این روش‌ها شاید سخت باشد اما زمانی که عادت‌ها شکل بگیرند عمل کردن بر اساس آنها کار آسانی است. چگونه به کودک‌تان برای ساختن عادت‌های شادی‌آفرین پایدار کمک می‌کنید؟ کارتِر (Carter) به تعدادی روش قدرتمند برای ایجاد یک عادت اشاره می‌کند که یافته‌های علمی نیز از آنها حمایت می‌کند.
- حذف محرک‌ها: چیز‌هایی که حواس را پرت می‌کنند یا وسوسه‌انگیزند از محیط خود حذف کنید
- کاری را که قرار است انجام دهید، عمومی کنید: با هدف‌گذاری می‌توانید از حمایت اجتماعی و البته از فشار اجتماعی برای دنبال کردن هدف‌تان برخوردار شوید.
- هر بار یک هدف را پیش ببرید: تعداد زیاده از حد اهداف باعث فرسوده شدن اراده‌ی شما می‌شوند، این امر به خصوص در مورد کودکان صادق است. پیش از اضافه کردن یک عادت جدید از استقرار کامل عادت پیشین اطمینان حاصل کنید.
- به تلاش کردن ادامه دهید: انتظار نداشته باشید همه چیز به سرعت بدون نقص باشد. برای بهتر شدن کارها نیاز به زمان دارید. افت‌هایی در مسیر پیش می‌آید که نیاز به تقویت شدن از سوی شما خواهد داشت.
۳. در اکتشاف دنیا همراهی‌اش کنید
هر هفته زمانی را به یاد گرفتن چیزی تازه به همراه فرزند خود اختصاص دهید. این کار نه تنها به او نشان می‌دهد که چقدر برای دنبال کردن کنجکاوی و یادگیری ارزش قائلید، بلکه زمینه‌ای را برای شما فراهم می‌کند که تا در این مسیر مشکلات همدیگر را درک کنید و در کنار هم موفقیتهای مشترکتان را جشن بگیرید. با هم به کلاس حرکات موزون ، سمینار دفاع شخصی یا کارگاه باغبانی بروید و در کنار هم رشد کنید. به مرور زمان مهارت‌هایی که با هم آموخته‌اید تبدیل به تجارب پیونددهنده‌ای می‌شود که هر کجای دنیا باشید شما را به هم مرتبط می‌کند.
۴. زمان بازی بیشتری را برایشان فراهم کنید
این روزها مطالب بسیاری درباره‌ی مدیتیشن و ذهن‌آگاهی می‌بینیم که هر دو را به عنوان ابزارهایی قدرتمند برای دستیابی به شادی معرفی می‌کنند. اما وادار کردن کودکان به انجام مرتب آنها چالش دشواری است، آیا کاری هست که به خوبی این دو عمل کند؟ بله! زمان بازی بیشتر. بر اساس کتاب پرورش شادی: ۱۰ قدم آسان تا کودکان و والدین شادتر، «بسیاری از کودکان در زمان بازی به نوعی مشغول انجام تمرینات ذهن‌آگاهی-لذت بردن تمام و کمال از لحظه‌ی حال- هستند». امروزه کودکان زمان کمتری را به بازی در خانه یا بیرون از آن می‌گذرانند. طی دو دهه‌ی گذشته از مدت زمان بازیهای بدون ساختار و خودانگیخته‌ی کودکان ۸ ساعت در هفته کاسته شده است. بازی تلف کردن وقت نیست، بلکه برای رشد و یادگیری در کودکان لازم است.
در همان کتاب می‌خوانیم: «محققان بر این باورند که کاهش شدید زمان بازیهای بدون ساختار، تا حدی مسئول کاهش سرعت رشد شناختی و احساسی کودکان است». بازی‌هایی که توسط خود کودک هدایت شود، بازیهای بدون ساختار (به همراه بزرگسالان یا بدون آنها)، علاوه بر کمک به کودکان برای تنظیم رفتارها و احساساتشان (خودتنظیمی)، باعث رشد هوشی، جسمی، اجتماعی، و احساسی در آنها می‌شود. دستورالعمل سفت و سختی برای این مورد لازم ندارید، کافی‌ست زمان بیشتری را برای بازی در بیرون از خانه برای فرزندتان در نظر بگیرید.
۵. شام را در کنار هم صرف کنید
گاهی اوقات علم چیز‌هایی را اثبات می‌کند که پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها پیش از این به ما گفته بودند. درست است! بهتر است شام را خانوادگی میل کنید. این رسم ساده به پرورش کودکانی بهتر با شادی بیشتر کمک می‌کند. در کتاب پرورش شادی: ۱۰ قدم آسان تا کودکان و والدین شادتر، می‌خوانیم: مطالعات نشان می‌دهند کودکانی که به طور مرتب شام را به همراه خانواده صرف می‌کنند از لحاظ احساسی پایدارتر هستند و با احتمال کمتری دچار سوء مصرف الکل و مواد مخدر خواهند شد، نمرات بهتری کسب می‌کنند، و در گروه نوجوانان دختر، این نوجوانان نشانه‌های افسردگی کمتری بروز می‌دهند. در زمینه‌ی آماده کردن بچه‌ها برای مدرسه شام خانوادگی حتی از خواندن کتاب برای بچه‌ها هم اثربخش‌تر بوده است. نهایتا اینکه یافته‌های ذکر شده در مورد صرف شام به شکل خانوادگی، حتی با کنترل متغیر همبستگی بین اعضای خانواده همچنان معتبر بود.
اینها روش‌هایی بودند که برای داشتن فرزندانی شاد، بیشتر بر روی رفتار شما به عنوان پدر و مادر و محیط زندگی کودک تمرکز داشتند. در قسمت بعد قصد داریم روش‌هایی را در اختیار شما بگذاریم که بیشتر متوجه مسائل تربیتی خواهند بود.
