«ایران» ازجمله کشورهایی است که به لطف طبیعت سبز و بکر در مناطقی مثل سبلان در استان اردبیل، ارتفاعات چهار‌محال و بختیاری، ارتفاعات علم‌کوه، کلاردشت و … می‌توان مرغوب‌ترین عسل‌های طبیعی را در آن یافت. البته ذکر این نکته ضروری است که منطقه‌ای که زنبور در آن پرورش می‌یابد، به‌اندازه‌ی «روش نگهداری از زنبورها» و «نحوه‌ی پرورش زنبور عسل» اهمیت ندارد. با این همه، برای بسیاری از علاقه‌مندانِ این ماده‌ی خوراکی بسیار مفید، این سؤال پیش می‌آید که چگونه می‌توان از طبیعی‌بودن یک ظرف عسل مطمئن شد. به‌ویژه که تأثیر عسل طبیعی در محصولات جنبی مانند ماسک عسل موضوع مهمی است. در این مقاله هم درمورد نحوه‌ی تشخیص عسل طبیعی و روش از بین بردن شکرک عسل برای‌تان نوشته‌ایم و هم تعدادی از خواص این ماده‌ی شگفت‌انگیز را برای‌تان فهرست کرده‌ایم.
ارتباط بین رنگ عسل و منابع اصلی شهد آن
«عَسَل» که در فارسی به آن «اَنگَبین» می‌گویند، یک ترکیب بسیار غلیظ قندی محلول در آب است. در واقع عسل شامل شهد و مادهای حاوی قند گیاهان است که زنبور عسل آن را جمع‌آوری کرده، تغییر حالت داده و در کندوی عسل ذخیره کرده است. بنابراین اگرچه عسل یک ماده‌ی اسیدی است، ولی به‌علت شیرینی خاصش، حالت اسیدی آن محسوس نیست.
آیا می‌دانستید یک زنبور عسل برای درست‌کردن یک پوند (۴۵۴ گرم) عسل، مجبور است ۹۰ هزار مایل (۱۴۴ هزار و ۸۴۱ کیلومتر، مسافتی معادل سه بار چرخیدن دور کره‌ی زمین) را پرواز کند؟
رنگ عسل‌های مختلف، باتوجه به منابع اصلی شهد از «سفید روشن» تا «سیاه» متغیر است. برای مثال رنگ عسل «اقاقیا» سفید و شفاف درست مثل آب است، عسل «افرا» لیمویی رنگ، عسل «اسپرس» زرد طلایی، عسل انواع میوه‌ها زرد مایل به قهوه‌ای، رنگ عسل «شبدر» سرخ و زرد متمایل به قرمز، رنگ عسل «زیرفون» زرد متمایل به سبز، عسل «گل قاصدک» زرد تیره، عسل «نارون» قهوه‌ای و رنگ عسل «صنوبر» و «زبان گنجشک» سبز تیره تا سیاه است.
جالب است بدانید که رنگ، مزه و بوی عسل هیچ ارتباطی با نژاد زنبور ندارد، بلکه فقط به نوع گل‌هایی بستگی دارد که زنبور شهد‌ها را از آنها جمع‌آوری می‌کند. مثلا عسلی که از گیاه «اسپرس» به دست می‌آید به رنگ زرد طلایی و بسیار لذیذ است و عسل گل آفتابگردان بسیار بی‌مزه است و البته هردو هم خالص هستند.
ازجمله خواص عسل این است که ذرات آب موجود در هوا را به‌شدت به خود جذب می‌کند و درنتیجه رقیق می‌شود. بنابراین چه در شمال، چه در مرکز، چه در نقاط مرطوب و حتی در نقاط خشک، باید عسل را در ظرف با سرپوش محکم نگهداری کرد تا ذرات آب موجود در هوا را کم‌کم به خود جذب نکند و مثل آب رقیق نشود.
مشهورترین انواع عسل
مشهورترین انواع عسل در دنیا عبارت‌اند از:
- عسل مانوکا (عسل درخت چای) که به عبارتی بهترین و مفیدترین عسل در دنیاست؛
- عسل اسپرس؛
- عسل گندم سیاه؛
- عسل گل‌های وحشی؛
- عسل یونجه؛
- عسل زغال‌اخته؛
- عسل شکوفه‌های پرتقال؛
- عسل گل شبدر.
آیا عسل فاسد می‌شود؟
شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید عسل طبیعی آن‌قدر دوام دارد که سال‌ها پیش در کاوش‌های باستان‌شناسان بقایای فاسدنشده و سالم آن در مقبره‌ی فرعون کشف شد. به عبارت دیگر، اگر از عسل طبیعی به روش صحیح و اصولی نگهداری کنید به‌هیچ‌عنوان فاسد نمی‌شود. اگرچه عسل در طول زمان نگهداری ممکن است دچار تغییرات شیمیایی و فیزیکی شود و در اثر گذر زمان مقداری از بو و طعم خود را از دست بدهد، اما خاصیت عسل از بین نمی‌رود. همچنین عسل طبیعی ممکن است بعد از مدتی «کریستالیزه» شود که زنبورداران به این پدیده «رُس کردن» می‌گویند.
عسل طبیعی بعد از «رُس کردن» شبیه روغن حیوانی می‌شود. البته «رس کردن» عسل که یکی از نشانه‌های طبیعی بودن عسل است فرایندی کاملا برگشت‌پذیر است و به‌هیچ‌وجه مزه و کیفیت عسل را کاهش نمی‌دهد.
بهترین روش نگهداری عسل طبیعی چیست؟
بهترین روش برای نگهداری عسل نگهداری آن در دمای اتاق است؛ یعنی دمایی که نه خیلی سرد و نه خیلی گرم است. عسل را در یخچال نگهداری نکنید چون «زنبورها» که بهترین نگهدارنده‌ی عسل هستند، در کندو یخچال ندارند! نگهداری عسل در یخچال سبب سفت‌شدن عسل می‌شود، برداشتن عسل از ظرف را مشکل می‌کند و به احتمال زیاد فرایند «رُس کردن» را تسریع می‌کند. از آنجایی که عسل خاصیت ضدمیکروبی دارد در صورت بسته نگه داشتن درِ ظرف و جلوگیری از ورود آب و دیگر مواد به ظرف عسل، میکروب‌های بیرونی نمی‌توانند به آن راه پیدا کنند و عسل تخمیر نمی‌شود.
یادتان باشد عسل را با قاشق خشک از ظرف بردارید، زیرا ورود آب به عسل منجر به تخمیر عسل می‌شود. عسل را حتما در ظروف شیشه‌ای نگهداری کنید. نگهداری عسل در ظروف فلزی به‌دلیل خاصیت اسیدی عسل سبب ایجاد ترکیبات زیان‌بار شیمیایی می‌شود.
چگونه عسل طبیعی را از عسل تقلبی تشخیص بدهیم؟
عسل طبیعی و خالص را فقط می‌توان در آزمایشگاه‌های مواد غذایی از انواع تقلبی تشخیص داد و حتی رفتن بالای سر کندو هم کمکی به تشخیص عسل طبیعی از تقلبی نمی‌کند.
یکی از روش‌هایی که تا حدودی می‌تواند به شناخت عسل طبیعی کمک کند، این است که آن را داخل یک لیوان آب سرد بریزید. اگر قطره‌های عسل حل نشدند و ته لیوان ته‌نشین شدند، عسل طبیعی است، اما اگر عسل در آب حل و ذرات آن به‌صورت رشته‌هایی در آب ناپدید شدند، احتمال اینکه آن عسل تقلبی باشد بیشتر است. از سوی دیگر باید بدانید که عسل طبیعی بو و طعم گل‌ها را در خود دارد و به محض گذاشتن در دهان آب می‌شود، اما عسلی که طبیعی نباشد مثل «آبنبات» در دهان جمع می‌شود و طعم شکر آن غالب است.
یکی دیگر از روش‌های تشخیص عسل طبیعی این است که آن را از داخل ظرفی به درون ظرف دیگری بریزید، اگر داخل ظرف پر از حباب شد نشانه طبیعی بودن عسل است.
شکرک زدن، یکی دیگر از روش‌های تشخیص عسل طبیعی است. این خاصیت فقط در عسل‌های طبیعی دیده می‌شود چرا که فقط «دیاستاز» قادر است ذرات عسل را متبلور کند و باعث شکرک‌زدن آن شود درحالی‌که عسل تقلبی به‌علت نداشتن «دیاستاز» صاف و روشن باقی می‌ماند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که اگر عسل بعد از مدتی شکرک زد حتما طبیعی و سالم است (برخلاف تصور عامه مردم) و در صورت شکرک نزدن و ته‌نشین نشدن می‌تواند مصنوعی یا تقلبی باشد.
چرا عسل شکرک می‌زند؟
عسل به‌عنوان یک ماده‌ی اشباع‌شده‌ی قندی باید در واقع جامد باشد، ولی مایع است. به همین دلیل به‌محض اینکه شرایط مطلوب مهیا شود یک تغییر فیزیکی یعنی «شکرک‌زدن» در آن پدیدار می‌شود که یک دلیل محکم برای اثبات طبیعی‌بودن آن است. بعضی از عسل‌ها در شان (قاب یا آشیانه‌ی زنبوران که در آن شهد و موم است) هم «کریستالیزه» می‌شوند و همان‌طور که گفتیم اصطلاح تخصصی آن در زنبورداری «رُس کردن» است.
در برخی کشورهای خارجی عسل شکرک‌زده به‌دلیل اطمینان مشتری از طبیعی و خام‌بودن آن طرفداران بیشتری دارد و اتفاقا قیمت آن هم بیشتر است. بهترین درجه حرارت برای نگهداری عسل ۱۸ تا ۲۴ درجه‌ی سانتی‌گراد است. به‌طورکلی همه‌ی عسل‌های خالص «شکرک» می‌زنند ولی مدت لازم برای شکرک‌زدن عسل‌های مختلف با هم تفاوت دارد.
چگونه عسل شکرک زده را به حالت اول برگردانیم؟
اگر تمایلی به خوردن عسل شکرک‌زده ندارید، شیشه‌ی عسل را در آب ۴۰ تا ۶۵ درجه‌ی سانتی‌گراد قرار بدهید، هنگامی که آخرین بلور محو شد و عسل به شکل اولیه‌ی خود برگشت آن را از آب بیرون بیاورید. به‌هیچ‌عنوان عسل را روی حرارت مستقیم قرار ندهید. عسلی که شکرک بزند حتما خالص و عسلی که شکرک نزند ممکن است ناخالص باشد.
خواص درمانیِ شگفت‌انگیز عسل طبیعی
یکی از شگفتی‌های عسل این است که اگر به‌طور صحیح مصرف شود، برای جذب قند موجود در آن سلول‌های مغز نیازی به انسولین ندارند و برای تمام فصول سال و اکثر بیماری‌ها کاربرد دارد. «عسل» در تقویت حافظه و تقویت سیستم ایمنی بدن و قوای جسمانی، بهبود و درمان بسیاری از ناراحتی‌ها مثل زخم‌ها، سوختگی‌ها و درمان بعضی از بیماری‌های گوارشی، دهان و لثه مؤثر است، بسیار سریع هضم و جذب خون می‌شود و انرژی آن فورا به بدن منتقل می‌شود. برخی از خواص عسل بسیار مورد توجه کارشناسان طب سنتی هستند. چند خاصیت درمانی عسل که کمتر درمورد آنها صحبت شده عبارت‌اند از:
۱. درمان ناخن‌های شکننده
بنابر تحقیقات صورت‌گرفته، یکی از بهترین درمان‌ها برای بهبود ناخن‌های شکننده و درمان «قارچ ناخن» که این روزها به‌خاطر اپیدمی کاشت ناخن‌های غیراصولی امری متداول شده، استفاده از عسل طبیعی است.
۲. داشتن خواب آرام
عسل یکی از بهترین درمان‌های طبیعی برای بهبود خواب و درمان بی‌خوابی است. از آنجایی که مشکل بی‌خوابی معمولا مربوط به سیستم عصبی بدن است، طبق تحقیقات علمی صورت‌گرفته، نوشیدن یک لیوان چای سبز یا شیر گرم با عسل به بهبود شرایط عصبی و داشتن خوابی آرام کمک می‌کند.
۳. کاهش عوارض مضر سیگار کشیدن
طبق گفته‌ی پزشکان متخصص کلیه و مجاری ادراری، خوردن عسل طبیعی می‌تواند عوارض مضر ناشی از سیگارکشیدن بر روی «بیضه‌ها» را در مردان کاهش بدهد.
۴. درمان آکنه
عسل با جذب آلودگی‌ها از روی پوست و منافذ آن مثل یک شوینده‌ی طبیعی عمل می‌کند. از آنجایی که عسل یک ماده‌ی ضدعفونی‌کننده و ضد باکتریایی طبیعی است، ماده‌ی مؤثری در درمان آکنه، نرمی، لطافت و التیام پوست محسوب می‌شود. برای درمان آکنه و تمیز کردن پوست، یک لایه‌ی نازک عسل طبیعی را روی صورت بمالید و اجازه بدهید ۳۰ دقیقه روی آن بماند و پس از آن صورت‌تان با آب ولرم بشورید. پیش از آن بهتر است مقداری عسل را روی قسمتی از پوست‌تان امتحان کنید، چون عسل مثل هر ماده‌ی طبیعی دیگری ممکن است آلرژی‌زا باشد.
۵. درمان چروک، خشکی و پیری پوست
عسل یک مرطوب‌کننده‌ی طبیعی است و درنتیجه می‌توان از آن به‌عنوان یک مرطوب‌کننده‌ی مؤثر برای لایه‌های بیرونی پوست صورت و بدن استفاده کرد. یکی از خواص این مرطوب‌کننده‌ی فوق‌العاده، درمان چروک‌های پوست، خشکی، زخم و خراش پوست نقاط حساس بدن است.
دستور ساخت یک ماسک مرطوب‌کننده با عسل طبیعی
یکی از بهترین ماسک‌های رطوبت‌رسان و ضد‌پیری برای پوست بدن و صورت، ترکیبی از یک قاشق چای‌خوری عسل طبیعی، یک قاشق چای‌خوری روغن پاپایا و یک قاشق چای‌خوری شیر محلی یا ماست است. این ترکیب را به‌مدت ۳۰ دقیقه روی پوست صورت‌تان بگذارید و در این فاصله هر چند دقیقه یک‌بار پوست‌تان را ماساژ بدهید تا بهبود سرعت و گردش جریان خون سبب سفت‌شدن پوست‌تان شود. بعد از ۳۰ دقیقه صورت‌تان را با آب ولرم بشورید و با یک حوله‌ی تمیز به‌آرامی پوست‌تان را خشک کنید.
۶. از بین بردن زگیل
عسل مانوکا که عسل حاصل از درخت چای است، بهترین عسل موجود در دنیا و اتفاقا از جمله بدبوترین عسل‌ها و بومی کشور نیوزلند است، یک درمان فوق‌العاده برای درمان زگیل محسوب می‌شود. یک لایه‌ی ضخیم از عسل مانوکا را روی زگیل‌ها بمالید و به‌مدت ۲۴ ساعت روی آن را با یک پارچه‌ی تمیز بپوشانید. بعد از ۲۴ ساعت عسل روی موضع را با آب ولرم بشورید و چند مرتبه این کار را تکرار کنید تا زگیل‌ها درمان شوند.
۷. درمان فشار خون بالا
طبق نتابج یک تحقیق علمی که در سال ۲۰۱۱ منتشر شد، عسل طبیعی یک درمان مؤثر برای بیماری فشار خون بالا است.
۸. پیشگیری از سکته قلبی
یکی از بهترین مواد غذایی برای تأمین انرژی عضله‌ی پُرکاری مثل قلب، عسل طبیعی است. انرژی موردنیاز عضلات بدن از طریق سوختن گلوکز داخل سلول‌های بدن آزاد می‌شود و عسل هم منبعی غنی از گلوکز است. علاوه بر این، عسل دارای آنزیم‌هایی است که قادرند چربی‌ها را تجزیه کنند. درنتیجه مصرف عسل باعث می‌شود که انرژی فراوانی برای تحریک و تقویت قلب تأمین شود، چربی‌های داخل قلب کاهش پیدا کنند، عروق گشاد شوند و تنگی‌شان رفع شود، جریان خون در قلب و عروق افزایش یابد، فشار خون تنظیم شود و درنتیجه از ریسک بیماری‌های قلبی و نیز خطر بروز سکته قلبی کاسته می‌شود.
۹. مبارزه با سلول‌های سرطانی
به‌نظر می‌رسد که ترکیبات فلانوئیدی عسل با خاصیت آنتی‌اکسیدانی، سبب شده‌اند که عسل طبیعی به‌عنوان مادهای برای مبارزه با سرطان شناخته شود. از سوی دیگر جای‌دادن عسل در برنامه‌ی رژیم غذایی روزانه سبب تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود و تأثیر بسزایی در درمان سرطان دارد. طبق تحقیقات علمی صورت‌گرفته، به‌نظر می‌رسد که عسل با جلوگیری از پیشروی سلول‌های سرطانی به روند درمان انواع سرطان کمک می‌کند.
۱۰. درمان بیماری‌های معده
عسل به‌خاطر خاصیت آنتی‌اکسیدانی و نیز مبارزه با رادیکال‌های آزاد میزان برگشت اسید معده را کاهش می‌دهد. بیماری رفلاکس معده یا همان ترش کردن معده به‌خاطر ضعیف‌شدن «اسفنگتر مری» (عضله‌ی تنگ‌کننده بین مری و معده) است. مصرف عسل سبب تحریک و رشد مجدد این اسفنگتر و درنتیجه کاهش برگشت محتویات معده به مری یا همان ترش کردن می‌شود (ترش کردن با سوختن پشت جناغ سینه و سردل همراه است).
از سوی دیگر خاصیت آنتی‌اکسیدانی و آنتی‌باکتریایی عسل طبیعی در درمان انواع بیماری‌های مربوط به معده مؤثر است. در این میان عسل مانوکا به‌خاطر یک عامل آنتی‌باکتریال اضافه به نام «methylglyoxal» نقش بسزایی در بهبود بیماری‌های معده دارد. بد نیست بدانید یک قاشق چای‌خوری عسل طبیعی سبب درمان نفخ معده می‌شود.
