صدای هر فرد منحصر به خود او است. لهجه از موقعیت جغرافیایی خبر می‌دهد. نشانه‌هایی از حالات روحی در آهنگ صدا و جان کلام نهفته و مانند ظاهر، گویای شخصیت فرد است، مثلا عزت‌نفس پایین با ایجاد تردید در صدا، خود را نشان می‌دهد. فرد خجالتی صدای آرامی دارد، حال آنکه تسلط بر آهنگ صدا و شفافیت کلام از نشانه‌های افراد با اعتمادبهنفس است. در این مقاله یاد می‌گیریم که چگونه از صدایمان برای جذاب‌تر صحبت کردن استفاده کنیم.
منظور از کلام گیرا و موثر، مفهوم قدیمیِ سخنوری نیست، بلکه با اعتمادبهنفس و شفاف در جمع سخن گفتن است، که هم‌زمان بر روی شخصیت شما نیز اثر می‌گذارد.
عوامل لازم برای داشتن کلام موثر لهجه تمایل برای بیان مطلب تاثیر نفَس بر روی صدا و کلام تولید آوا
لهجه
لهجه‌های منطقه‌ای و بومی جنبه‌ی مثبتی دارند و بخشی از شخصیت فرد محسوب می‌شوند.
به تدریج، در طی سالیان، با مهاجرت افراد و قرارگیری در معرض رسانه‌ها، لهجه‌ها دارند از بین می‌روند. این امر از جهاتی تاسف‌برانگیز است چرا که لهجه‌ها به صدا بُعد و تمایز می‌بخشند و بر فردیت هر شخص تاکید دارند.
عادت کردن به آهنگ صدای خود، اهمیت زیادی دارد. برخی از افراد در محیط‌های خصوصی به ویژه خانه، راحت‌تر هستند چون لزومی ندارد خود را با عرف و انتظارات اجتماعی منطبق کنند، اما در محیط‌های عمومی چنین نیستند، چون عوامل مختلفی وجود دارند بر شیوه‌ی بیان و کلام‌شان اعمال قدرت می‌کنند.
در محیطی غیررسمی مثل خانه، صدای خود را ضبط کنید. برای عادت کردن به صدای خود به دقت به آن گوش کنید.
قطعا متوجه برخی از جنبه‌های کلام خود می‌شوید که اثرگذاری پیام شما را کاهش می‌دهند.
اغلب افراد صدای ضبط شده‌ی خود را دوست ندارند. همانطور که برخی، عکس‌های خود را نمی‌پسندند و از آن خجالت می‌کشند. بسیاری از ما به شنیدن صدای خود عادت نداریم و این احساس کاملا طبیعی است. مرحله‌ی اولِ «واقعا صدای من اینطوریه؟» را پشت سر بگذارید تا درک بهتری نسبت به صدای خود پیدا کنید.
وقتی آرام و راحت هستید، اعتمادبهنفس بیشتری دارید. بنابراین وقتی در خانه به صدای خود گوش می‌کنید، بیشتر متوجه می‌شوید که از نظر دیگران صدای‌تان چگونه شنیده می‌شود. اگرچه دقیقا آنگونه که دیگران صدای شما را می‌شنوند، نمی‌توانید صدای خود را بشنوید، اما می‌توانید از تاثیر آن بر روی دیگران آگاه شوید. با درک حالت طبیعی صدای خود می‌توانید کنترل بیشتری روی آن داشته باشید.
افراد در زندگی روزمره‌ی خود از زبان غیررسمی استفاده می‌کنند اما همین که در موقعیت رسمی قرار می‌گیرند به صورت خودآگاه رسمی صحبت می‌کنند. به ویژه در مکان‌های عمومی و در مقابل افراد غریبه این امر به وضوح دیده می‌شود.
هر چه به صدای رسمی خود بیشتر عادت کنید، استفاده از آن در شرایط واقعی راحت‌تر است. از طرفی به هنگام گفت‌و‌گو، افراد تمایل دارند تا از عبارات کوتاه‌تری استفاده کنند. خواندن با صدای بلند به شما کمک می‌کند تا به رسایی صدای خود عادت کنید.
تمرینی برای افزایش مهارت در ایجاد کلام گیرا
یک متن کوتاه را برای خواندن انتخاب کنید، مثلا دو صفحه از یک کتاب. ابتدا آن را در سکوت مطالعه کنید، سپس با صدای معمولی خود، آن را بلند بخوانید. نگران لغزش و لکنت خود نباشید و به خواندن ادامه دهید. حال برای بار سوم آن را بخوانید، در صورت امکان صدای خود را ضبط کنید و موارد زیر را به خاطر داشته باشید:
هر مقدار می‌توانید این تمرین را انجام دهید.
همه با انجام تمرینات ساده مانند تمرین بالا به صورت روزانه می‌توانند صدای خود را تقویت کنند. برای بهتر شدن باید نسبت به تمرینات متعهد باشید و مرتب روزی چند دقیقه آن را انجام دهید.
تاثیر نفَس بر صدا و کلام
احساسات بر صدای ما تاثیر می‌گذارند و حتی گاهی آنچنان شدت می‌گیرند که صدا را در گلو خفه می‌کنند. همانطور که خواننده‌ها به صورت حرفه‌ای آموزش می‌بینند تا صدای خود را در هر شرایطی و برای تولید دامنه‌ای از اصوات آماده نگه دارند، می‌توان از تمرینات فیزیکی برای انعطاف‌پذیری بیشتر صدا استفاده کرد.
به هنگام استرس الگوی تنفسی شخص تغییر می‌کند. وقتی ماهیچه‌ها منقبض و کشیده می‌شوند نمی‌توان از حداکثر ظرفیت شش‌ها استفاده کرد. ویژگی مشترک میان حالت ترس و عصبی شدن، انقباض در گردن و شانه‌ها است. چون تحت فشار، تنفس شدت می‌یابد. هوای کافی استنشاق می‌شود اما زمان کافی برای بازدم و استراحت وجود ندارد.
تنفس صحیح به دو دلیل مهم است:
۱. استفاده از حداکثر ظرفیت شش‌ها باعث می‌شود تا تنفس، صدا را تقویت کرده و آن را پرتر و محکم‌تر نشان دهد. افرادی که صدای ضعیفی دارند و نگران هستند که صدای آنها در میان جمع شنیده نشود می‌توانند از این شیوه استفاده کنند. میزان صدا در شکم کنترل می‌شود نه در گلو، در نتیجه تنفس کامل کنترل بیشتری بر روی صدا ایجاد می‌کند.
۲. تنفس عمیق و منظم با از بین بردن تنش‌ها، اثر درمانی و آرام‌بخش دارد. افراد آرام، افرادی متعادل، پذیرا و با اعتمادبهنفس هستند. استفاده از تکنیک‌های تنفس منظم مانند مدیتیشن، یوگا و خلسه و همچنین آزادسازی اصوات در قالب مناجات، مانتراها و سرودخوانی در مراسم عبادی در مذاهب مختلف، اتفاقی و برحسب تصادف صورت نگرفته است. با رهایی از تنش‌های فیزیکی، استرس‌های روانی کاهش می‌یابد و ذهن برای پیش‌برد اهداف خلاقانه، به طور موثری آزاد می‌شود.
تمرین تنفس
۱. در یک وضعیت راحت، پاها را به اندازه‌ی یک گام از هم باز کنید، زانوها نباید قفل و یا تحت فشار باشند، ستون فقرات به صورت مستقیم ، سر به حالت متعادل و عضلات صورت باید راحت باشند.
۲. دم و بازدم باید هرکدام تا سه شماره طول بکشند.
۳. وقتی که نفس می‌کشید شانه‌های خود را بالا نیاورید. دم از طریق بینی و بازدم از طریق دهان صورت گیرد. به طور خودآگاه به تنفس خود فکر کنید که چگونه تا انتهای شش‌ها پایین می‌رود.
۴. کف دست را روی شکم خود قرار دهید تا حرکات آن را حس کنید. به هنگام دم و بازدم، اندکی به دست خود فشار بیاورید.
۵. این تمرین را ده بار انجام دهید.
بعد از چند روز که از انجام این تمرینات گذشت، با توجه به برداشت و توان خود می‌توانید بازدم را تا ۴، ۵ و ۶ شماره افزایش دهید و سپس به تدریج آن را به ده شماره برسانید. سپس به هنگام بازدم با صدای بلند از یک تا ده بشمارید. این تمرین را ۵ بار تکرار کنید.
با افزایش کنترل بر روی بازدم، به هنگام سخنرانی در جمع و یا جلسه، نفس کم نمی‌آورید.
تولید آوا
سه عنصر اصلی در تولید آوا در زیر آورده شده که دانستن آن برای هر فردی که می‌خواهد گوینده‌ی تاثیرگذاری باشد، ضروری است:
- بلندی صدا: برای شنیده شدن
- شفافیت: برای فهم کلام
- تنوع: برای ایجاد علاقه‌مندی
بلندی صدا
منظور چیزی شبیه دکمه‌ی تنظیم صدا در تلویزیون‌ها نیست. برخی از افراد به طور طبیعی صدای لطیفی دارند و به لحاظ فیزیکی نمی‌توانند با صدای بلند صحبت کنند و به علاوه، اگر صدا خیلی زیاد بلند شود، کیفیت آهنگ صدا پایین می‌آید. به جای بلند کردن صدا، باید رسا صحبت کرد. باید با تنفس، صدا را تقویت کرد، به هر میزانی که می‌خواهید رسا صحبت کنید، به همان مقدار نیاز به نفس دارید.
به هنگام صحبت در جمع و یا یک جلسه، به هیچ وجه مخاطبِ صحبت شما نباید صرفا افراد صف جلو و یا نزدیک به شما باشند، بلکه باید خودآگاه کلام شما برای افراد دورتر نیز رسا باشد. صدای قوی، برخلاف صدای بلند، شما را شخصی مثبت جلوه می‌دهد.
شفافیت
برخی با دندان‌های فشرده و حرکت کم لب‌ها صحبت می‌کنند. خیلی کم باز کردنِ دهان و دقیق لفظ نکردن کلمات، علت اصلی فهم‌ناپذیری سخن است. در این حالت، صدا در دهان قفل می‌شود و قادر به خروج نیست. برای تلفظ درست و شمرده، باید فک‌ها از هم باز شوند. پس دهان را باز کنید، به هر صدایی که تولید می‌کنید قدرت ببخشید و به انتهای کلمات دقت ویژه‌ای داشته باشید. این کار تا حدی لب‌خوانی را هم برای مخاطب شما آسان می‌کند.
تنوع
برای تاثیرگذار و جذاب کردن کلام، تکنیک‌های خاصی وجود دارد که می‌توان از آنها استفاده کرد. آنچه اهمیت دارد این است که خودتان باشید و اینطور به نظر نیاید که دارید نمایش اجرا می‌کنید. کلمات همانطور که با خود معنایی حمل می‌کنند، حامل احساسات و عواطف ما نیز هستند. تنوع آوایی با تغییر در موارد زیر ایجاد می‌شود:
سرعت
اگر تند حرف بزنید شنونده نمی‌تواند آنچه می‌شنود را دریافت و هضم کند. راهکار مناسب در اینجا، تغییر در سرعت کلام است. گاهی سرعت را زیاد کنید و سپس آن را کم کنید تا اشتیاق مخاطب برای گوش دادن به شما حفظ شود.
بلندی صدا
با کم و زیاد کردن بلندی صدا، بر کلمات‌تان تاکید کنید. حتی می‌توانید در یکی دو جمله صدا را در حد زمزمه پایین بیاورید (تا جایی که همچنان رسا باشد)، این کار به ایجاد توجه در مخاطب کمک می‌کند، اما مراقب باشید که بیش‌ازحد این کار را نکنید.
زیر و بمی، لحن، تاکید
وقتی در جمع صحبت می‌کنید، سعی کنید کلام شما تا جای ممکن انرژی و هیجان کافی داشته باشید تا بیشترین حد اطلاعات را منتقل کنید. منظور ایجاد فراز و فرودهای کنترل نشده در صدا نیست. صحبت باید جالب باشد و لحن و ریزه‌کاری داشته باشد. به یاد داشته باشید که وقتی عصبی و یا حتی هیجان‌زده هستید، تارهای صوتی منقبض و کوتاه شده و باعث می‌شوند صدا زیرتر به گوش برسد. به هنگام صحبت برای انتقال اهمیت موضوع و ایجاد تنوع، بر روی برخی از کلمات و عبارات تاکید کنید.
مکث
مکث کردن بسیار مهم است و برای برجسته کردن کلامِ قبل از خود و یا جلب توجه قبل از یک پیام مهم استفاده می شود. مکث یعنی سکوتی چند ثانیه‌ای. در واقع شنونده، معنی گفته‌های شما را در حین همین مکث رمزگشایی و درک می‌کند. پس آماده باشید که تا ۵ ثانیه هم سکوت کنید. این مکث‌های عامدانه اقتدار و اعتمادبهنفس شما را نشان می‌دهند.
به خاطر داشته باشید که قبل از هر موقعیت گفتاری مهم، چه قرار ملاقات یا جلسه باشد چه گفت‌و‌گو، بهتر است گرم کردن و آماده‌سازی صدا را انجام دهید. صدا مثل یک ساز می‌ماند؛ هیچ موسیقی‌دانی بدون تمرین و کوک کردن سازش وارد سالن برگزاری کنسرت نمی‌شود. زمان و دفعات گرم کردن صدا به شما و مدت زمانی بستگی دارد که می‌خواهید حرف بزنید.
