تابستان با تمامی زیبایی‌ها و رنگ‌هایی که به طبیعت می‌بخشد، گاهی نیز با هوای بسیار گرمش موجب بیماری و گرمازدگی برخی افراد می‌شود. کمآب شدن بدن یکی از رایج‌ترین مشکلاتی است که افراد در فصول گرم سال با آن روبه‌رو هستند. این مشکل می‌تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد. پس بهتر است با شناختن علائم و راهکارهای مناسب مقابله با کمبود آب بدن آشنا شوید، تا در حد امکان، از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری کنید.
همه‌ی ما در اواسط تابستان بیشتر احساس تشنگی و کمآبی می‌کنیم؛ فصلی با روزهای طولانی، گرم، رطوبت بالا و دمایی که گاهی بسیار بالا می‌رود. در حالی که از گذراندن لحظات دل‌انگیز تابستانی خود لذت می‌برید، مطمئن شوید که عزیزان‌تان بدن‌شان را هیدراته نگه می‌دارند تا مشکلاتی ناشی از گرما و کمآبی بدن برای‌شان ایجاد نشود.
این مسئله تنها در مورد شما و خانواده‌تان نخواهد بود. در طول ماه‌های بسیار گرم تابستان، حتما مراقب همسایه‌ها یا بستگان کهنسال خود باشید. اغلب افراد مسن در آب‌وهوای بد، از جمله روزهای بسیار گرم تابستان، دچار مشکلات سلامتی جدی و حتی مرگ می‌شوند. در حقیقت کمبود آب بدن، همه ساله یکی از اصلی‌ترین دلایل بستری شدن سالمندان در بیمارستان است.
مراقبت از بدن در مقابل کمآبی
چندین نوع و سطح از کمآبی بدن وجود دارد. کمآبی به عنوان از دست دادن بیش از حد مایعات بدن تعریف می‌شود که در این حالت بدن برای اینکه نرمال عمل کند، به مایعات بیشتری نیاز دارد. مایعات بدن که از دست‌رفته و به‌شدت مورد نیاز است، یکی یا ترکیبی از دو مورد زیر را شامل می‌شود:
- از دست دادن آب؛
- از دست دادن الکترولیت.
الکترولیتها موادی هستند که در محلول، یونی می‌شوند و رسانای الکتریسیته هستند. این مواد در بدن انسان وجود دارد و برای عملکرد طبیعی اندام‌ها و سلول‌ها ضروری است. در بدن انسان چهار نوع اصلی الکترولیت وجود دارد که به آنها اشاره می‌کنیم:
- سدیم؛
- پتاسیم؛
- کلرید؛
- بی‌کربنات.
سدیم یونی مثبت در خارج از سلول است. مقدار بیش از حد سدیم می‌تواند منجر به‌نوعی از کمآبی بدن به نام «هایپرناترمی» شود.
پتاسیم نوعی یون مثبت است که داخل سلول‌ها وجود دارد. پتاسیم نقش مهمی در تنظیم ضربان قلب و عملکرد ماهیچه ایفا می‌کند. اختلال در سطح پتاسیم (هم بالاتر از سطح نرمال و هم پایین‌تر از نیاز بدن) می‌تواند تأثیر منفی بر ضربان قلب بگذارد.
کلرید یک یون ضروری منفی است که در بیرون سلول‌های خون یافت می‌شود. کلرید به تنظیم کردن مایعات بدن کمک می‌کند. افزایش یا کاهش قابل ملاحظه در میزان کلرید بدن، می‌تواند منجر به مشکلات جدی سلامتی از جمله مرگ شود.
یون‌های بی‌کربنات مانند محلول بافر عمل می‌کنند تا سطح مناسب pH بدن حفظ شود. تمامی این الکترولیتها باید در سطوح خاصی در بدن باشند تا به حفظ تعادل pH و عملکرد حیاتی کمک کنند.
برخی از قسمت‌های بدن، خاصیت الکتریکی بیشتری نسبت به سایر نقاط دارند، پس نیاز آنها به این یون‌ها بیشتر است. این قسمت‌های بدن به شرح زیر است:
- مغز؛
- سیستم عصبی؛
- ماهیچه‌ها.
زمانی که مایعات بدن از دست می‌رود، بدن با یکی از ۳ نوع اصلی کمآبی مواجه می‌شود:
- هیپوتونیک یا هیپوناترمیک؛
- هایپرتونیک یا هایپرناترمیک؛
- ایزوتونیک یا ایزوناترمیک.
هیپوتونیک یا هیپوناترمیک به از دست دادن الکترولیتها (اغلب سدیم) اطلاق می‌شود. هایپرتونیک یا هایپرناترمیک معادل از دست دادن آب بدن است و در آخر ایزوتونیک یا ایزوناترمیک به از دست دادن آب و الکترولیت به‌صورت هم‌زمان گفته می‌شود.
هر یک از این سه نوع کمآبی بدن می‌تواند در سطح خفیف، متوسط یا شدید باشد. اگر ۲ درصد از مایعات کل بدن از دست برود، فرد دچار کمآبی خفیف می‌شود. اگر این درصد به ۵ برسد، کمآبی متوسط است و در نهایت اگر بدن ۱۰ درصد از کل مایعات خود را از دست بدهد، فرد دچار کمآبی شدید می‌شود که موردی اورژانسی است.
علائم و نشانه‌های کمآبی
اگر می‌خواهید از بروز مشکلات سلامتی ناشی از کمآبی بدن پیشگیری کنید، باید به ندای بدن خود گوش بدهید و در طول روز آب بخورید. مصرف آب بهترین روش برای جلوگیری و درمان کمآبی بدن است، به‌خصوص در طول ماه‌های گرم تابستان که ما بیشتر از هر زمان دیگری مستعد ابتلا به این اختلال هستیم. شما می‌توانید روزانه با مصرف ۸ الی ۱۰ لیوان آب، نه‌تنها در ماه‌های گرم تابستان، بلکه در طول سال نیز به حفظ سلامت بدن خود کمک کنید.
وقتی بدن دچار کمبود آب شود و برای درمان آن اقدامی صورت نگیرد، به‌سرعت دچار مشکلات جدی خواهد شد. آشنایی با علائم و نشانه‌های کمآبی در مقابله با کمآبی بدن بسیار مؤثر است و می‌تواند از بستری شدن در بیمارستان در اثر کمبود مایعات بدن جلوگیری کند.
تفاوت‌های بسیار کوچکی بین کمآبی و نشانه‌های هایپرناترمی وجود دارد. به‌یاد داشته باشید که هایپرناترمی با از دست دادن آب بیش از الکترولیتها مشخص می‌شود.
علائم هایپرناترمی
- تیره شدن رنگ پوست؛
- غشای مخاطی خشک؛
- درد (شدید و ناگهانی)؛
- بی حالی؛
- تحریک‌پذیری؛
- گیجی؛
- سفت و نامنعطف شدن بدن؛
- تشنج؛
- تشنگی شدید.
برخی از علائم کمآبی و هایپرناترمی مشابه است. اکنون علائم کمآبی را نام می‌بریم.
علائم کمآبی
- خشکی دهان؛
- خواب آلودگی؛
- تشنگی؛
- کاهش ادرار؛
- ضعف عضلانی؛
- خستگی؛
- سردرد؛
- سرگیجه.
علائم کمآبی شدید بدن
- تشنگی شدید؛
- تحریک‌پذیری؛
- گیجی؛
- غشاهای دهان و مخاطی بسیار خشک؛
- چشم‌های گودرفته؛
- کمبود عرق؛
- کمبود اشک چشم؛
- نداشتن ادرار یا ادرار بسیار کم؛
- پوستی که به حالت اولیه بازنمی‌گردد؛
- فشار خون پایین؛
- ضربان قلب سریع؛
- تب؛
- هذیان‌گویی.
شناختن و آشنایی با نشانه‌های کمآبی و هایپرناترمی ضروری است. هر دوی آنها، مشکلات جدی هستند، به‌خصوص در این گروه از افراد که ذکر می‌کنیم (مخصوصا در ایام بسیار گرم سال).
افرادی که بیشتر در معرض خطر کمبود آب و هایپرناترمی قرار دارند
- کودکان و نوزادان؛
- افراد سالخورده؛
- افرادی که بیماری‌های مزمن دارند؛
- ورزشکاران رشته‌های استقامتی؛
- افرادی که در ارتفاعات زندگی می‌کنند.
مراحل ساده برای جلوگیری از کم آب شدن بدن
بهترین راه برای جلوگیری از کمآبی بدن به‌خصوص در ماه‌های گرم تابستان، مصرف روزانه‌ی مقدار زیادی آب خالص است (حداقل ۸ الی ۱۰ لیوان در روز). اگر فعالیت جسمانیِ زیادی دارید یا مجبور هستید که در گرما به بیرون بروید، باید بیشتر از این مقدار آب مصرف کنید.
پیشگیری از کمآب شدن بدن، به‌سادگی نوشیدن آب خالص به مقدار کافی است اما بسیاری از افراد این کار ساده را نیز انجام نمی‌دهند. زمانی که بفهمید بدن شما در اثر مشکل جدی کمآبی یا هایپرناترمی، چه بهای سنگینی را باید بپردازد، حتما هر روز آب بسیار بیشتری را مصرف خواهید کرد.
۱۰ خوراکی پُرآب که برای پیشگیری از کمآبی بدن مفید است
- آب نارگیل؛
- کرفس؛
- هندوانه؛
- خیار؛
- کیوی؛
- فلفل دلمه‌ای؛
- مرکبات؛
- هویج؛
- فرآورده‌های لبنی (مثل کفیر و ماست)؛
- آناناس.
آب نارگیل برای آب‌رسانی
آب نارگیل یکی از بهترین نوشیدنی‌های طبیعی برای آب‌رسانی به بدن است. این نوشیدنی حاوی موادی است که به هیدراتاسیون کمک می‌کنند مثل آمینواسیدها، آنزیم‌ها، عوامل رشد و مواد معدنی. ترکیب شیمیایی آب نارگیل، شباهت زیادی به خون انسان دارد و باعث بهبود عملکرد بدن بعد از کمآبی می‌شود.
