تصور بسیاری بر این است که خلاقیت استعدادی ذاتی است و نوزاد با آن یا بدون آن پا به دنیا می‌گذارد. اما درست همانند بهره‌ی هوشی، خلاقیت هم در همه‌ی بچه‌ها به یک اندازه نیست. خلاقیت بیش از آنکه ذاتی باشد مهارتی یادگرفتنی است و والدین می‌توانند آموختن آن را تسهیل کنند. خلاقیت کودکان فواید زیادی برای ذهن، احساسات و حتی سلامت جسمی آنها دارد. برای مثال تحقیقی نشان داده است که قدرت تخیل به کودکان کمک می‌کند تا بهتر با درد کنار بیایند. خلاقیت همچنین به آنها کمک می‌کند اعتماد به نفس بالاتر و یادگیری بهتری داشته باشند و مهارت‌های اجتماعی خود را پرورش بدهند. در این مقاله درباره‌ی خلاقیت کودکان و راه‌های پرورش آن بیشتر می‌خوانیم.
خلاقیت به این دلیل که کلیدِ موفقیت‌های مختلف است، عنصری مهم برای شادی و سلامتی است و مهارتی پایه‌ای برای پرورش در کودکان به شمار می‌آید. خلاقیت به کارهای هنری و موسیقی محدود نمی‌شود، و برای علوم، ریاضیات و حتی هوش اجتماعی و هوش هیجانی هم حیاتی است. آدم‌های خلاق انعطاف‌پذیرترند و مشکلات را بهتر حل می‌کنند. این حالت به آنها امکان سازگاری بیشتری با تکنولوژی‌های پیشرفته، تغییرات و در کنار آن بهره بردن از فرصت‌های جدید را می‌دهد.
محققان بسیاری باور دارند ما اساسا تجربیات دوران کودکی را برای فرزندانمان تغییر داده‌ایم به نحوی که به رشد خلاقیت آنها آسیب رسیده است. شرکت‌های تولید‌کننده‌ی اسباب‌بازی و سرگرمی، کودکان را با جریانی بی‌انتها از شخصیت‌ها، تصاویر، ابزارها و دستورالعمل‌های از پیش تعیین‌شده احاطه کرده‌اند که قوه‌ی تخیل را ضعیف می‌کنند. کودکان دیگر نیاز ندارند برای بازی، تخیل خود را به کار بگیرند و تصور کنند چوبی که در دست دارند یک شمشیر است. یا برای بازی با شمشیر نیاز ندارند داستان یا شخصیتی خلق کنند، زیرا شمشیرهای شخصیت کارتونی محبوبشان را دارند و صرفا نقش او را دوباره بازی می‌کنند.
در ادامه می‌خواهیم روش‌هایی را معرفی کنیم که بتوانید با به کار بردن آنها خلاقیت کودکان را رشد بدهید:
۱. منابع لازم را برای کارهای خلاقانه در اختیارشان قرار دهید
منبع کلیدی در اینجا زمان است. کودکان برای انجام بازی‌های خودانگیخته، بدون ساختار و تخیلی که در آن خبری از دستورالعمل‌های بزرگترها نباشد زمان زیادی لازم دارند.
۲. فضایی مختص کارهای خلاقانه داشته باشید
فضای خاصی در اختیارشان قرار دهید تا در آنجا بتوانند شلوغ‌کاری کنند، مگر اینکه مشکلی با به‌هم‌ریختگی ناشی از کارهای خلاقانه‌ی آنها نداشته باشید. نیازی نیست که این فضا یک اتاق بازی تجملی باشد. بلکه می‌تواند گوشه‌ای از اتاق زیرشیروانی، زیرزمین، پارکینگ یا اتاق خودشان باشد که در آن کیسه‌ی لِگوها یا جعبه‌ی لباس‌های قدیمی را قرار می‌دهید تا بتوانند با آن در نقش‌های متفاوتی بازی کنند. خلاقیت در مکان‌هایی محدود بیشتر از همیشه رشد می‌کند، برای مثال در نواحی زاغه‌نشین کنیا. مهم این است که بچه‌ها احساس کنند در این فضا کنترل به دست آنهاست.
۳. سادگی را مد نظر قرار دهید
درست همانند اینکه لزومی ندارد برای درست کردن محل بازی آنها به خودتان زحمت زیادی بدهید. به بهترین و جدیدترین وسایل بازی نیز نیازی ندارید. بازی‌ها و فعالیت‌ها را ساده برگزار کنید. برای مثال بگذارید با لگو‌ها بازی کنند و به جای دنبال کردن دستورالعمل‌ها بتوانند از تخیل خود استفاده کنند و چیزی که می‌خواهند را بسازند.
۴. هدایای فرزندتان را مدیریت کنید
دفعه‌ی بعد که کسی از شما پرسید چه هدیه‌ای را مناسب فرزندتان می‌دانید مثال‌هایی از لوازم هنری، دوربین‌های ارزان قیمت، اجزای لازم برای درست کردن لباس، یا ساختن وسیله‌ای بیاورید. این وسایل را در جعبه‌هایی قرار دهید که مدیریت آنها برای کودک آسان باشد.
۵. خانه‌ی خود را به ظرف کِشت خلاقیت بدل کنید
علاوه بر فضایی که به انجام کارهای خلاقانه اختصاص می‌دهید حال و هوای خانه را نیز باید برای کارهای خلاقانه آماده کنید.
۶. ایده‌پردازی را وسوسه کنید
کودکان را وسوسه کنید که نظرات زیاد و متقاوتی را بیان کنند، اما در مقابل میل درونی‌تان به ارزش‌گذاری ایده‌های فرزندتان مقاومت کنید. سر سفره‌ی شام می‌توانید نظرخواهی کنید که آخر هفته‌ی آینده دوست دارند چه کار کنند، تشویق‌شان کنید کاری را بگویند که تا به حال انجام نداده‌اند. اشاره‌ای به غیرعملی بودن ایده‌ای که مطرح می‌کنند نداشته باشید. همچنین تصمیم نگیرید که کدام ایده‌ها بهترین‌اند. تمرکز کار خلاقانه باید روی فرایند آن، یعنی خلق ایده‌های تازه باشد نه ارزیابی آنها.
۷. به کودکان کمک کنید حواس خود را به کار بیندازند
برای پرورش خلاقیت کودکان آنها را به دنیا وارد کنید تا بتوانند از تمام حواس خود استفاده کنند. برای این کار نیاز به سفرهای پرهزینه ندارید. آنها را به کتابخانه، موزه و بیرون از خانه ببرید. از آنها بخواهید تصور کنند سفر به نقاط دوردست، مثلا سافاری در آفریقا، چگونه خواهد بود. ممکن است با چه حیواناتی برخورد کنند؟ حرکت در دشت‌های آفریقا چگونه خواهد بود؟ در آنجا چه بوهایی به مشام می‌رسد؟ حیوانات چه صداهایی در می‌آورند؟
۸. کودکان را تشویق کنید شکست بخورند و اشتباه کنند
درست خواندید، دلیل آن این است که کودکانی که از شکست و قضاوت دیگران می‌ترسند افکار خلاقانه‌شان را مهار می‌کنند. اشتباهاتی را که اخیرا انجام داده‌اید با کودکان‌تان درمیان بگذارید تا بدانند اشتباه کردن عادی است. خندیدن به اشتباهات عادتی است که با خود شادی می‌آورد.
۹. نوآوری و خلاقیت کودکان را تحسین کنید
دیوارها را با کارهای خلاقانه‌ی و هنری آنها بپوشانید. با فرزندتان درباره‌ی هنرمندان، موسیقی‌دان‌ها و دانشمندان محبوب‌تان حرف بزنید. علاقه‌تان را به معماری و عکاسی یا گروه موسیقی جدیدی که دلتان می‌خواهد بیست‌وچهارساعته به آن گوش کنید با آنها در میان بگذارید. به استقبال تکنولوژی‌های جدید مانند توئیتر بروید تا کودک‌تان به شکلی رشد کند که تغییر برایش هیجان‌انگیز باشد، نه طاقت‌فرسا و ترسناک.
۱۰. به کودکان آزادی عمل و اختیار بدهید
کودکان برای اینکه بتوانند به اکتشاف ایده‌ها و انجام کارهای خلاقانه بپردازند، به آزادی عمل احتیاج دارند. رئیس‌مآب نباشید. زندگی با ترس اینکه ممکن است نتوانند به دانشگاه خوبی بروند را کنار بگذارید. به عنوان کسی که از دانشگاه خوبی فارغ‌التحصیل شده‌ام باید بگویم دانشگاه از من آدم شادتری نساخته است.
۱۱. خط مشی تعیین نکنید
کودکان هنگام بازی اگر به حال خود گذاشته شوند معمولا بسیار خلاق هستند اما دخالت بیش از اندازه‌ی والدین چشمه‌ی خلاقیت کودکان را خشک می‌کند. بچه‌هایی که آزادانه با هم بازی می‌کنند حتی می‌توانند بازی‌هایی با قوانین پیچیده خلق کنند و در صورت لزوم در این قوانین اصلاحاتی انجام بدهند. بنا به نظر پیاژه چنین بازی‌هایی که بدون دخالت بزرگسالان انجام می‌شود باعث رشد قدرت تشخیص اخلاقی کودکان می‌شود. محدودیت‌های بیرونی اعمال شده به کودکان، مانند مجبور کردن آنها برای رنگ‌آمیزی درون خطوط می‌تواند انعطاف‌پذیری تفکرشان را کاهش دهد. در یک مطالعه مشخص شد تنها با نمایش نحوه‌ی کنار هم قرار دادن اجزای یک مدل، روش‌های خلاقانه‌ای که به ذهن کودکان می‌رسد کاهش پیدا می‌کند.
۱۲. زمینه‌ی مطالعه و شرکت در فعالیت‌های هنری را فراهم کنید
محیطی را فراهم کنید که مطالعه در آن، کاری لذت‌بخش برای کودک باشد. دیدن تلویزیون و سایر صفحات نمایش را محدود کنید تا جای بیشتری برای کارهای خلاقانه باز شود. کارهایی مثل تمرین یک نمایش‌نامه، یادگیری نقاشی، خواندن سری کتاب‌های نویسنده‌ی مورد علاقه.
۱۳. فرصت ابراز افکار مخالف را به او بدهید
فرصت ابراز «افکار مخالف» را به کودک بدهید. بگذارید با شما مخالفت کنند. تشویق‌شان کنید بیش از یک راه‌حل برای مشکل پیدا کنند. زمانی که با موفقیت مشکلی را حل کردند، از آنها بخواهید مجدد آن را با راهی جدید حل کنند (راه‌حل یکسان اما مسیر متفاوت). سپس بخواهید راه‌حل‌های بیشتری برای حل همان مشکل پیدا کنند. طوفان فکری و ثبت ایده‌ها روی کاغذ را به آنها پیشنهاد کنید.
۱۴. به ابرازِ خلاقیت کودکان پاداش ندهید
انگیزه‌های بیرونی، مانند تشویق، به دلیل کاستن از کیفیت پاسخ و انعطاف افکار در خلاقیت کودک اختلال ایجاد می‌کنند. بگذارید کودکان مهارت خود را در فعالیت‌های خلاقانه‌ای که خودشان از درون برای آن انگیزه دارند پرورش دهند. سعی نکنید با دادن جایزه و انگیزه بیرونی آنها را تشویق کنید. برای مثال به جای پاداش دادن به کودک برای تمرین پیانو بگذارید کاری را انجام دهد که لذت بیشتری از آن می‌برد، ممکن است او دوست داشته باشد نقاشی بکشد یا در یک کلاس علمی شرکت کند.
۱۵. توجه به محصول نهایی را متوقف کنید
به جای تمرکز روی نتایج، به فرایندها توجه نشان بدهید. یک روش برای این کار این است که درباره‌ی نحوه‌ی انجام کار از او سؤال بپرسید. «از کاری که می‌کنی لذت می‌بری؟»، «تموم شد یا ادامه داره؟»، «از چیه این کار خوشت میاد؟»
۱۶. زمینه‌ی فعالیت در آنچه به آن علاقه دارند را فراهم کنید
به علائق فرزندتان توجه کنید و فعالیت‌ها و مواد اولیه‌ی لازم برای کار در آن زمینه را برای‌شان فراهم کنید. برای مثال اگر فرزند شما به زمین‌شناسی علاقه دارد کتاب‌هایی در این موضوع و نمونه‌‌هایی از سنگ‌ها را در اختیارش قرار بدهید.
۱۷. برای خلاقیت خودتان زمانی اختصاص بدهید
از آنجایی که کودکان هرچه در والدین‌شان ببینند یاد می‌گیرند، شما هم باید خلاق باشید. وقتی فرزندتان مشغول نقاشی، ساختن یا رنگ کردن است به او بپیوندید. دختر کوچکی از والدینش می‌خواست به او برای ساختن یک جنگل هنری در اتاق نشیمن کمک کنند، مادرش در ابتدا مردد بود اما نهایتا این کار موقعیتی عالی برای خانواده فراهم کرد تا به هم نزدیک شوند و اوقات خوشی را با هم بگذرانند.
