حالا دیگر بسیاری با این ایده آشنا شده‌اند که خواندن کتاب برای نوزادان بخشی از مراحل رشد و شکوفایی آنهاست و طبق تحقیقاتی که در سال‌های اخیرانجام شده، مشخص شده است که عبارت کتاب برای نوزاد پذیرفته است.
تحقیقات جدید جهانی نشان داده است که آموختن سواد از دوران نوزادی شروع می‌شود و کودکان از همان آغاز یادگیرندگان باانگیزه‌ای هستند. هر کودکی پیش از این که وارد مراکز و مؤسسات رسمی آموزش مثل مهدکودک‌ها و پیش‌دبستانی‌ها و دبستان شود، مفاهیم بسیاری را از خانواده و دنیای اطراف یاد می‌گیرد. کودکان استعداد یادگیری مفاهیم بسیاری را دارند که متخصصان آن‌ها در قالب نظریه «سواد شکوفایی» توضیح می‌دهند.
بر اساس این تحقیقات بهترین راه آموختن مفاهیم و دانش‌ها به بچه‌ها «قصه» و «داستان» است. کودکان و نوزادان هم همین‌طور؛ آنان هم از قصه لذت می‌برند، هم با آن یاد می‌گیرند و هم خلاق‌تر می‌شوند.
و طبق تحقیقی که آکادمی اطفال آمریکا ۵ سال پیش منتشر کرد هر چه پدرو مادر وقت بیشتری را برای خواندن کتاب برای فرزند نوزاد یا نوپایای خود صرف کند، کودک آمادگی بیشتری برای ورود به مهد کودک خواهد داشت و از نظر ذهنی برای آغاز و فراگیری مهارت خواندن آمادگی بیشتری دارد.
این نکته کاملاً کلیدی است که هنگام خواندن داستان، حتی اگر نوزاد شما، چیزی از داستان‌هایی که می‌خوانید، نمی‌فهمد، کلماتی که می‌شنود و ارتباطی که با شما برقرار کرده تأثیری ماندگار بر سواد او می‌گذارد.
۵ ویژگی برای انتخاب کتاب برای نوزادان
۱- هر کتابی را که برای نوزادتان انتخاب کنید، او لذت خواهد برد، زیرا او دوست دارد صدای شما را بشنود و در آغوش شما آرام گیرد. این نکته را در نظر بگیرید کتاب خواندن به بهبود رابطه‌ی عاطفی میان شما و او کمک می‌کند.
۲-در عین حال این نکته را هم در نظر داشته باشیم در سه ماه اول پس از تولد، نوزادان فقط می‌توانند اجسامی با فاصله ۲۰ تا ۲۷سانتی‌متر را ببینند در واقع همان میزان فاصله‌ای که کودک با صورت مادر در هنگام شیرخوردن یا در آغوش کشیدن دارد.
۳-فقط چندسال است که مشخص شده تصویر‌های سیاه و سفید با تضاد زیاد سبب می‌شود تا اعصاب بینایی نوزاد رشد کند، ماهیچه‌های چشمش تقویت شود و این روند به رشد شناختی نوزادان کمک خواهد کرد. بنابراین این نکته‌ها برای انتخاب کتاب نوزادان قابل توجه است.
۴- از سوی دیگر سایت تاینی لاو در مطلبی به نوشته دانا ارهارد-ویس که روانشناس است در زمینه انتخاب کتاب این موارد را بازگو کرده است: نوزادان با این که همه رنگ‌ها را نمی‌بینند، اما توانایی تفسیر اشکال ساده و تعامل با آن‌ها را دارند یعنی می‌توانند اشکال، بافت‌ها و الگو‌ها را تشخیص دهند.
۵- از سویی آکادمی اطفال آمریکا (AAP) چند شرط را برای انتخاب کتاب برای نوزادان و نوپایان – زیر دو سال – پیشنهاد داده است:
کتاب‌هایی با رنگ‌های روشن و متضاد هر شکل تکرار شونده، الگو‌های تکراری و یا صورت‌های ساده متن آسان عناصری برای تعامل و فعالیت کودک ورق (صفحه) هایی محکم
در ایران چگونه کتاب برای نوزاد خود انتخاب کنیم؟
شاید اگر فشار تحریم‌ها این چنین بر گرده فرهنگ آوار نمی‌شد، اکنون نیز مانند چند سال پیش با گذری در کتابفروشی‌ها و مراکز فرهنگی و شهرکتاب‌ها می‌توانستیم به سادگی با کتاب‌های خارجی ویزه نوزادان روبه‌رو شویم. کتاب‌هایی که با وجود دلار و یوروی ۲۰ تا ۲۵ هزارتومانی آن زمان به خاطر یارانه دریافتی با قیمت‌های ماکزیمم ۱۰۰ هزارتومانی قابل خریداری بود.
اما حالا زمان گذشته است اما آثار ایرانی و تولیدات وطنی نیز گزینه‌های خوبی هستند تا بتوانند فرآیند کتابخوانی را با آن‌ها برای فرزندان تازه به دنیا آمده، آغاز کنیم.
کتاب‌های حمام
برای نوزادان ونوپایان همان‌طور که اشاره شدن، چند ویژگی پیشنهاد می‌شود و محکم بودن یکی از آنهاست.
کتاب حمام در واقع کتاب‌هایی هستند که از پلاستیک مرغوب تهیه می‌شوند و کودک می‌تواند آنر را بجود با آن بازی کند یا نوپایان هنگام شستشو در حمام یا آب‌بازی می‌توانند با آن سرگرم شوند. بیشتر به مثابه اسباب‌بازی به کار گرفته می‌شود.
در بین ناشران ایرانی که مشغول تهیه و نشر کتاب‌های حمام هستند چند ناشر بیشتر شناخته شده‌اند انتشارات خانه ادبیات و انتشارات «شهر قلم» از آن جمله هستند.
نکته‌ای که وجود دارد کیفیت آثار تولید شده این دو نشر از بیشتر آثار موجود در بازار بهتر است، بوی پلاستیک نمی‌دهد و چاپ آن شفاف است و برتری آثار شهرقلم در این است که شعر یا داستان خلاقانه هم دارد. در حالی که بیشتر کتاب‌های حمام موجود در بازار تصاویری از میوه‌ها، حیوانات و یا اشیا را دارند و برای آموزش‌های ابتدایی کودک به کار برده می‌شوند.
ناشران کتاب‌های نوزادان
دست‌اندرکاران تألیف و تهیه کتاب برای نوزادان و نوپایان در جهان به این نتیجه رسیده‌اند که پارچه بهترین مواد اولیه‌ای است که می‌تواند در کنار سیاه و سفید بودن برای نوزادان و کودکان زیر۶ ماه مورد استفاده قرار گیرد. از این رو کتاب‌هایی که برای نوزادان در ایران یافت می‌شود پارچه‌ای است و اتفاقا تنوع بیشتری دارد.
چند نشر بیشتر از دیگران در این زمینه فعالیت می‌کنند از جمله نشر گوین، مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان، نشر خانه ادبیات، مؤسسه پژوهشی کودکان دنیا، نشر عسل و…. این نشر‌ها به تهیه کتاب پارچه‌ای برای نوزادان ونوپایان مبادرت می‌کنند و فعالیت خود را در این زمینه متمرکز کرده‌اند.
همان‌طور که پیشتر عنوان شد، تضاد دو رنگو سیاه و سفید بودن آن برای تقویت ماهیچه‌های چشم و مغز نوزادان زیر ماه بسیار مؤثر است، از این رو مجموعه‌ای از آثاری که برای نوزادان در این نشر‌ها تهیه می‌شود کتاب‌های پارچه‌ای سیاه و سفید یا کتاب‌های دورنگ ( با تضاد زیاد) است.
«مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان» چند کتاب سیاه و سفید در سال‌های قبل برای نوزادان زیر ۶ ماه تهیه کرده بود که اکنون بیش از یک سال تجدید چاپ نشده است.
نشر «عسل» شاید یکی از فعال‌ترین ناشران در تهیه کتاب پارچه‌ای است، این نشر عمده انتخاب‌هایش بر محور کپی‌برداری از کتاب‌های خارجی معطوف است.
نشر «خانه ادبیات» نیز در تهیه و انتشار کتاب‌های سیاه و سفید فعال است و ۵ کتاب این نشر مدت‌هاست به عنوان تنها گزینه در دسترس برای نوزادان، پرفروش است.
نشر «گوین» که به صورت گروهی و کارگاهی فعالیت می‌کند با اتکا به همفکری نویسنده، تصویرگر، روانشناس و پزشک به ابتکار دست‌زده و با تصویرگری «تارا صفری» و «غزاله سیدآبادی» ۷ کتاب پارچه‌ای، را طراحی و تولید کرده که در آن از نشانه‌های ایرانی به شکلی ابتکاری مورد استفاده قرار گرفته است.
این هفت کتاب عبارتند از: «خانه‌ها»، «میوه‌ها»، «خانواده»، «وسایل رفت و آمد و شکل‌ها»، «خرگوش و همسایه‌هایش»، «پیشی و همسایه‌هایش» و «ماهی و همسایه‌هایش».
این کتاب‌ها سیاه و سفید هستند و روی پارچه چاپ شده‌اند، زیرا نوزادان در روز‌های آغاز فقط رنگ‌های سیاه و سفید را می‌بینند و رفته رفته رنگ‌های دیگر را می‌توانند ببینند. بنابراین محو تصویر‌های سیاه و سفید کتاب می‌شوند، اما رفته رفته چیز‌های بیشتری در این تصویر‌ها کشف خواهند کرد.
هر یک از این کتاب‌ها که در قطع ۱۵ در ۱۵ تولید شده‌اند برای اینکه در میان کتاب‌های دیگر شناخته شوند، موضوعی دارند که نوزادان آن را در نمی‌یابند، اما مغز آن‌ها کم‌کم تمام تصویر‌ها را اسکن می‌کنند و به ذخیره‌ی تصویری و دانش نوزادان تبدیل و بخشی از شناخت آن‌ها را در آینده شکل خواهند داد.
کتاب‌های دست ساز پارچه‌ای
مؤسسه پژوهشی کودکان دنیا در حدود ۷-۸ سال پیش فعالیت خود را آغاز کرد و ویژگی آن تهیه کتاب برای نوپایان به صورت دستی با پارچه بود. این کتاب‌ها با نمد و برخی دیگر از پارچه‌ها توسط زنان تولید می‌شوند و در برخی از کتابفروشی‌ها می‌توان آن‌ها را خریداری کرد.
برخی از این کتاب‌ها به آداب و سنن قدیمی نظیر داستان‌های عمونووز و یا خانه خاله پیرزن اشاره دارد.
کتاب‌های علوم برای نی‌نی‌ها
نشر کتاب گوین بخشی از تلاش برای کارآفرینی است که در یکی از روستا‌های اطراف نیشابور خراسان مرکزی فعالیت خود را آغاز کرده است . زنان روستا در در کارگاه دوخت‌دوز این مجموعه کتاب تولید می‌کنند و بخشی از چرخه کمک به راه‌اندازی و فعالیت کتابخانه این روستا با نام «گیتی» از این راه تأمین می‌شود. کتابخانه‌ای که فرزندان «گیتی ملااحمد و جواد فغفوری» به یاد مادر و پدرشان ساخته‌اند. کتابخانه‌ای که اکنون یکی از مراکز فرهنگی منطقه شده و کارگاه‌های مختلف آموزشی برای کودکان و نوجوانان در آن برگزار می‌شود. نشر گوین به چاپ کتاب برای نوزادان و نوپایان اقدام کرده است.
یکی از ابتکارات این نشر تألیف و چاپ آثار علمی همراه داستان برای نوپایان یا به قول خود دست‌اندرکاران نشر «نی‌نی»ها است. اخیراً گیسو فغفوری که پیش از این نیز برای کودکان خردسال کتاب‌های «نی‌نی مونی» را نوشته بود حالا سه مجموعه کتاب برای کودکان زیر سه سال و زیر دو سال نوشته است که این قصه‌ها به نوپایان ریاضی، علوم و چیز‌های دیگر یاد می‌دهند.
«علوم برای نی‌نی‌ها»، «ریاضی برای نی‌نی‌ها» و «نی‌نی به سفر می‌رود» این سه مجموعه کتاب هستند.
مجموعه ریاضی برای نی‌نی‌ها شامل سه کتاب با عنوان‌های «خرگوش‌ها و هویج‌ها»، «خانه‌ای برای ببعی» و «۵ تا سیب برای آهو کوچولو» است.
تصویرگری این سه اثر را «مهناز مجتهدی مقدم» انجام داده که پیش از این برگزیده‌ی تصویرگری جشنواره رشد شده است.
در این کتاب‌ها بچه‌ها با قصه‌هایی شیرین با شمارش، مفاهیم بیشتر و کمتر(جمع و تفریق) و کوچک‌تر و بزرگ‌تر آشنا می‌شوند.
مجموعه «علوم برای نی‌نی‌ها» شامل سه کتاب با عنوان‌های؛ «هدیه‌ای برای مامان»، «یوزپلنگ کوچولو و سایه‌اش» و «بادبادک قشنگ ما» است. در این کتاب‌ها بچه‌ها در بستر داستان و قصه با مفاهیم نور و سایه، حرکت و وزن آشنا می‌شوند.
این نویسنده که خود تحصیلات علوم پایه از دانشگاه شهید بهشتی دارد از دانسته‌های خود برای تلفیق جهان علم و داستان سود برده است و با همراهی تصویرگری «افسانه مهدیانفر» در این راه قدم برداشته است.
سفر با کتاب دورتختی
وقتی کودک اندکی بزرگ می‌شود، رنگ‌ها برایش قابل دیدن می‌شوند و چه خوب که اطرافش پر از شکل و طرح و کلمه باشد. از این رو کتاب‌های «دورتختی» فرصتی مناسب برای تقویت اعصاب چشم و مغز آنهاست.
این کتاب‌ها علاوه بر اینکه قصه و تصویر‌های جذابی دارد، به شکلی طراحی شده است که محافظ تخت کودکان هم باشد. کتاب از هم باز می‌شود و بیش از یک متر طول دارد.
مجموعه «نی‌نی به سفر می‌رود» یکی از این مجموعه‌هاست. مجموعه‌ی سه کتابی است با تصویرگری «هاجر مرادی» که در کارنامه‌اش همکاری با ناشران برجسته‌ی کشور از جمله کانون پرورش فکری همکاری کرده است و آثارش در نمایشگاه‌های فرانکفورت و پکن به نمایش در آمده است.
علاوه بر این در هر جلد از این کتاب نی‌نی با وسیله نقلیه‌ای به سفر می‌رود که آن وسیله به صورت جداگانه و با قطعه‌ای روبان به کتاب وصل شده است و کودک نوپا می‌تواند آن را همزمان با قصه‌ی سفر نی نی روی صفحات حرکت بدهد. در این کتاب بچه‌ها با اقلیم‌های مختلف و حیوانات آن‌ها آشنا می‌شوند.
