کودکان کنار والدین پای تلویزیون می‌نشینند، در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند و درباره وقایع روز دنیا صحبت می‌کنند. در دنیایی که گوشه‌و‌کنارش پر از جنگ، تعرض و رویدادهای خشونت‌بار است، دیدن و شنیدن اخبار کودک را مضطرب، نگران و خشمگین می‌کند. چگونه می‌توانیم به آنها احساس امنیت بدهیم؟ چطور با آگاهی‌بخشی این ترس را کم‌رنگ کنیم؟ همراه ما باشید تا مفصل درباره این مسئله صحبت کنیم.
زندگی در محاصره اخبار و اطلاعات
ما در زمانه‌ای زندگی می‌کنیم که شبکه‌های خبری از کوچک‌ترین وقایع دنیا هم نمی‌گذرند. تیتر اول روزنامه خبر جنگ و درگیری گوشه‌و‌کنار دنیاست و کودکان همراه ما این خبرها را می‌بینند و می‌شنوند. کودکان زیر ۱۲ سال علاقه چندانی به این خبرها ندارند، اما خواه‌ناخواه در شبکه‌های خبری تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی به آنها برمی‌خورند. البته کمی که بزرگ‌تر می‌شوند، با کنجکاوی و علاقه این خبرها را پیگیری می‌کنند.
در نهایت هرچقدر پدر و مادر تلاش کنند کودک را در دنیای شیرین بی‌خبری نگه دارند، اخبار همیشه راهی برای انتشار پیدا می‌کنند و راهی برای مقابله با آن نیست. اخبار و اطلاعات به‌معنی واقعی کلمه ما را محاصره کرده‌اند.
تأثیر بسیار مهم سن کودک
جای شک و تردید نیست که رسانه می‌تواند کودک و نوجوان را بترساند، اما اثر محتوای خشونت‌بار روی همه کودکان مشابه نیست. بر اساس تحقیقات، کودکان به محرک‌ها با توجه به صدا و ظاهر و حسی که از آنها می‌گیرند واکنش نشان می‌دهند. به‌مرور که کودکان بزرگ‌تر می‌شوند، ظرفیت ترس آنها بیشتر و بیشتر می‌شود. طبق بررسی‌ها اگرچه کودکان در تمام سنین تحت‌تأثیر اخبار منفی قرار می‌گیرند، سنین پایین‌تر به جنبه‌های بصری خبر مانند تصاویر خشونت‌بار حساس‌ترند، در حالی که کودکان بزرگ‌تر به جنبه‌های انتزاعی ماجرا، مثل ترس ناشی از آن، واکنش نشان می‌دهند.
چطور به کودکان کمک کنیم با این خبرها کنار بیایند؟
۱. بفهمید که کودکتان دقیقا چه شنیده است
از کودک بپرسید چقدر درباره چیزهایی که شنیده است می‌داند و به اطلاعات نادرست، تصورات غلط، ترس‌ها و نگرانی‌های او گوش دهید. اتفاقات ناگواری مثل تیراندازی در مدرسه یا خیابان کودک را نگران می‌کنند. ممکن است پیش خودش فکر کند «یعنی ممکنه نفر بعدی من باشم؟»، «اگر این اتفاقات برای من بیفته چی؟» و صدها پرسش مشابه دیگر از سر نگرانی و ترس. به سخنان کودک خوب گوش دهید تا با تمرکز بر نگرانی‌هایش، ترسش‌هایش را برطرف کنید.
۲. صادقانه و مختصر پاسخ دهید
بعد از فهمیدن میزان اطلاعات کودک، با توجه به سن‌و‌سال و میزان درک او، درباره این نگرانی‌ها با او حرف بزنید. کودک خردسال می‌خواهد بداند در دنیا چه‌خبر است و هرچقدر راحت‌تر مسئله را درک کند، راحت‌تر با آن کنار می‌آید. کودک را غرق در اطلاعات نکنید؛ فقط فرق بین واقعیت و تصور را برایش روشن کنید. حقیقت را بگویید، اما لازم نیست همه‌چیز را خیلی دقیق توضیح دهید. به‌قدری که آرام شود و احساس امنیت کند کافی است.
اگر فرزندتان سؤالی می‌کند که جوابش را نمی‌دانید، اشکالی ندارد که بگویید فعلا نمی‌دانم، اما حتما جواب سؤالت را پیدا می‌کنم. اگر ممکن بود، وقت بگذارید و با هم در وبگاه‌های مناسب دنبال پاسخ بگردید.
۳. کاری کنید که احساس کند بر همه‌چیز مسلط است
بچه‌ها می‌دانند اتفاقاتی مثل بلایای طبیعی ورای اختیار آنهاست. برای همین خیلی زود خود را می‌بازند و تسلیم ترس و ناامنی می‌شوند. شما در نقش والد باید کودک را ترغیب کنید ماجرا را ورای داستان خبری ببیند. از او بپرسید چرا فکر می‌کند آن خبر ترسناک است. آیا واقعا خبر ناراحت‌کننده و خشونت‌بار است یا رسانه‌ها آب‌وتابش را زیاد کرده‌اند تا توجه بیشتری جلب کنند؟
به کودک یاد دهید همیشه آماده باشد. اگر خبر درباره کشت‌و‌کشتار است، به او یاد دهید چطور از خود محافظت کند؛ اگر درباره بلایای طبیعی است، برنامه‌ای بچینید و با هم به فکر راهکاری برای مقابله باشید؛ اگر درباره شیوع یک بیماری مهلک است، راهکارهای پیشگیری را به او بیاموزید. در نهایت فکرش را مشغول کمک‌رسانی کنید. این‌طوری احساس می‌کند تسلط بیشتری بر اوضاع دارد.
۴. نگذارید بیش از این در معرض اخبار باشد
شمایید که تصمیم می‌گیرید کدام خبرها و چه‌مقدار از آنها برای فرزندتان مناسب است. با توجه به سن و میزان بلوغ کودک، تشویقش کنید چند روزی پیگیر اخبار ناگوار و خشونت‌بار نباشد. چند ساعتی در روز تلویزیون را خاموش کنید تا مغز کودک آرام بگیرد. حق دارید مرز مشخصی تعیین کنید و بگویید که نمی‌خواهید مدام در معرض اخبار ناخوشایند باشد. حضور در شبکه‌های اجتماعی را تا حدی محدود کنید و اگر قرار به تماشای اخبار است، خودتان هم حضور داشته باشید. یادتان باشد تصویر درگیری‌های خشونت‌بار مدت‌ها در ذهن کودک و نوجوان باقی می‌ماند و آزارش می‌دهد.
۵. دست از گفت‌و‌گو نکشید
گفت‌و‌گو درباره رویدادهای جاری را متوقف نکنید. به فرزندتان کمک کنید به تمام جنبه‌های داستان‌هایی که می‌شنود فکر کند. بپرسید درباره این رویدادها چه نظری دارد و فکر می‌کند ریشه این اتفاقات چیست. این سؤالات بحث را کم‌کم به‌سمت موضوعات دیگر می‌کشاند و خبر اصلی به حاشیه می‌رود.
۶. حواستان به سلامت جسمانی کودک باشد
نگذارید استرس کودک ادامه‌دار شود. به‌محض مشاهده نشانه‌های استرس در رفتار کودک، با روان‌شناس کودک تماس بگیرید. این نشانه‌ها می‌توانند شامل نخوابیدن، بی‌اشتهایی، گوشه‌گیری یا نگرانی بیش از حد باشند. پزشک راحت‌تر می‌تواند اضطراب کودک را مهار کند و راهکار مقابله با اضطراب را به او نشان بدهد.
۷. به او بگویید چه احساسی به خبر دارید
کودکان از رفتار بزرگ‌سالان الگوبرداری می‌کنند. حرف بزنید تا بدانند شما هم غمگین و عصبانی هستید و برنامه‌ای برای مقابله با این خشم دارید. این دغدغه را با حرف‌زدن، پیاده‌روی، تنفس آگاهانه، دوش آب گرم و فعالیت‌های دیگر دور کنید تا کودک هم یاد بگیرد چطور در این شرایط خود را آرام کند. به فرزندتان اطمینان دهید در اتفاقات این‌چنینی کنار او هستید. پشتیبانی و حمایت همیشگی شما خیال او را راحت می‌کند.
چطور به کودکان زیر ۷ سال کمک کنیم؟
اگر کودک زیر ۷ سال در خانه دارید، ابتدا باید دسترسی به اخبار را محدود کنید. تماشای فاجعه‌ای هولناک با کیفیت بالا و صداهای دل‌خراش، برای کودکی که هنوز درک کاملی از عمق خشونت در دنیای واقعی ندارد، شبیه تکرار دوباره همان رویدادها پیش چشمش است. کودکان در این سن بیشتر از هر چیزی نگران امنیت خود هستند. حتی زمانی که خودتان نگران و مضطرب هستید، نگذارید این ترس به کودک سرایت کند. حواسش را پرت کنید. می‌توانید با فعالیتی سرگرم‌کننده ذهنش را از اتفاقی که دیده و شنیده دور کنید. این ترفند هزار بار بهتر از این است که زل بزنید به صفحه تلویزیون و بگویید «چیز مهمی نیست عزیزم، نگران نباش!»
چطور به کودکان ۸ تا ۱۲ سال کمک کنیم؟
برای کودکان ۸ تا ۱۲ سال هم جلوگیری از دسترسی به اخبار مهم و مؤثر است. طبیعی است اعمال محدودیت برای کودکان در این سن سخت‌تر باشد، اما می‌توانید هوشمندانه طوری برنامه‌ریزی کنید که ساعت پخش اخبار تلویزیون خاموش باشد، به‌خصوص اگر کودک حساسی در خانه دارید. اما اگر فرزندتان به هر طریقی خبر را شنید، خود را برای گفت‌و‌گویی اساسی و طولانی آماده کنید. همان‌طور که در بخش‌های قبلی اشاره کردیم، هیچ‌کس بهتر از پدر و مادر نمی‌تواند تصورات غلط را با حقایق جایگزین کنید.
با دقت به سؤالات فرزندتان گوش کنید و صادقانه پاسخشان را بدهید. به کودک بگویید ناراحتی و عصبانیت او هیچ اشکالی ندارد و شما تحت هر شرایطی مراقب او هستید.
چطور به کودکان بالای ۱۲ سال کمک کنیم؟
ماجرای این کودکان کمی فرق می‌کند، چون روش‌های مختلفی برای خواندن و شنیدن اخبار بلدند که شاید شما در تمام این روش‌ها دخیل نباشید. بنابراین انتظار می‌رود چندین برابر بیشتر از آنها مراقبت کنید. پیشنهاد گفت‌و‌گو باید از طرف شما مطرح شود تا هم او درک درست‌تری از رویداد فعلی پیدا کند، هم شما فرصتی برای گوش‌دادن به ترس‌های او داشته باشید. بی‌نهایت مهم است که نگرانی‌های فرزندتان را انکار نکنید، بلکه سواد خبری‌اش را بیشتر کنید.
نهایتا اگر در جایگاه والد با نحوه پوشش خبری خبرگزاری‌ها مخالف هستید، حتما این مخالفت و دلیلش را با فرزند خود در میان بگذارید تا یاد بگیرد اطلاعات نادرست و اغراق‌شده را تشخیص دهد.
کلام آخر
وقوع کوچک‌ترین درگیری و جنگ و خشونت در هر جای دنیا، شروع دغدغه پدر و مادرهاست. این اخبار را با چه فیلترهایی به کودکان برسانیم؟ اگر گوش‌شان شنید و چشمشان دید، چطور با آنها درباره رویدادهای خشونت‌بار صحبت کنیم؟ چطور از فرزندمان در برابر آسیب مخرب تصاویر دل‌خراش اخبار محافظت کنیم و به آنها احساس امنیت بدهیم؟
در این مقاله تلاش کردیم به این سؤالات پاسخ دهیم، اما شنیدن تجربه‌های دیگران دیگران همیشه کارسازتر است. شما با کنجکاوی فرزندتان درباره اخبار چه می‌کنید؟ به‌نظرتان راهی هست که حساسیت کودک به اخبار خشونت‌بار و اثرات منفی این اخبار بر کودکان را کمتر کرد؟ منتظر شنیدن نظرات‌تان در بخش «ارسال دیدگاه» هستیم.
