چگونه با پاداش‌دادن حافظه خود را هنگام یادگیری تقویت کنیم؟

یکی از مهم‌ترین توانمندی‌های انسان یادگیری و به‌خاطرسپردن چیزهایی است که می‌خواند، می‌بیند یا می‌شنود. دنیای امروز پر از داده‌های مفید و اطلاعات ضروری است که انسان‌ها به‌واسطه شغل یا فعالیتشان باید آنها را به خاطر بسپارند. تکنیک‌های مختلفی برای تقویت حافظه و افزایش قدرت یادگیری وجود دارند که برخی از آنها به روش یادگیری و حفظ‌کردن اطلاعات مربوط می‌شوند و برخی دیگر بر عملکرد ذهن برای به‌یادآوردن اطلاعات تأثیر می‌گذارند. پاداش‌دادن هنگام یادگیری مطلب جدید، یکی از تکنیک‌هایی است که ذهن را تشویق می‌کند هنگام ورود اطلاعات تمرکز بیشتری داشته باشد و بعدا آنها را با جزئیات بیشتری به یاد آورد.

مراحل حفظ‌کردن و بازیابی اطلاعات

وقتی چیز جدیدی یاد می‌گیرید یا می‌خواهید چیزی را به خاطر بسپارید، ذهنتان خودکار فرایندی ۳مرحله‌ای را طی می‌کند. مرحله اول یادگیری است که روان‌شناسان آن را کدگذاری می‌نامند. در این مرحله، ذهن با اطلاعات جدید روبه‌رو می‌شود و آنها را در حافظه کوتاه‌مدت یا بلندمدت ثبت می‌کند. ذهن برای داده‌های ورودی نشانه‌هایی در نظر می‌گیرد تا بعدا با یادآوری این نشانه‌ها تمام مطلب را به یاد آورد.

بعد مرحله دوم آغاز می‌شود. در این مرحله، مدتی از زمان ورود اطلاعات به ذهن می‌گذرد و فرایندهایی مانند خواب یا درگیری ذهن با موضوع‌های دیگر باعث فراموشی بخشی از اطلاعات می‌شود. گاهی اوقات هم ممکن است بعد از مدتی هرآنچه وارد حافظه شده است از بین برود، به‌خصوص اگر زمان زیادی از مرحله اول گذشته باشد و دیگر آنچه را یاد گرفته بودید تکرار نکرده باشید.

مرحله نهایی زمانی است که اطلاعات بازیابی می‌شوند و آنها را به یاد می‌آورید. در این مرحله، بخشی از اطلاعات یا نشانه‌ای از آنچه به خاطر سپرده بودید به ذهن می‌رسد و به دنبال آن، همه موضوع را به خاطر خواهید آورد. این نشانه‌ها می‌توانند هرچیزی باشند. مثلا ممکن است وقتی به فضایی جدید می‌روید، المان‌های دکوراسیون آن با محل کار چند سال قبلتان مشترک باشد، به همین دلیل احساس کنید آن مکان آشناست. مرحله سوم با مرحله اول ارتباط مستقیم دارد؛ ذهن در مرحله اول برای آنچه به خاطر سپرده‌اید کدگذاری می‌کند و این کد ممکن است یک کلمه، یک شکل یا حتی رنگ باشد. زمانی که بعدا این کد را دوباره می‌بینید، خاطره برایتان یادآوری می‌شود.

تأثیر پاداش بر فرایند یادگیری و یادآوری

برخی از روان‌شناسان معتقدند که پاداش می‌تواند حافظه را تقویت کند، اما سؤالات مختلفی در این زمینه وجود دارد مثلا اینکه پاداش باید چه زمانی داده شود؟ زمانی که برای اولین بار با اطلاعات جدید مواجه می‌شوید یا زمانی که قصد دارید دوباره آنها را به یاد آورید؟ سؤال دیگر این است که آیا واقعا پاداش می‌تواند روی حافظه تأثیر داشته باشد یا نه؟

این سؤالات در سال ۲۰۲۲، در یکی از مقالات مجله کوگنیشن (Cognition) پاسخ داده شدند. محققان برای نوشتن این مقاله روی افراد مختلف تحقیقی انجام دادند و به نتایج جالبی دست پیدا کردند.

محققان ۱۶ فیلم کوتاه از صحنه‌های زندگی روزمره به داوطلبان نشان دادند. این فیلم‌ها شامل صحنه‌هایی چون تمیزکردن خانه و صحبت‌کردن با تلفن بودند. فیلم‌ها ۲ بار به داوطلبان نشان داده شدند. بعد از آن داوطلبان ۱۰ دقیقه به سؤالاتی پاسخ دادند که ربطی به صحنه‌های فیلم نداشتند. در مرحله بعد، اطلاعاتی از سکانس‌های مختلف ۱۶ فیلم کوتاه به داوطلبان داده شد و محققان از آنها پرسیدند که آیا این اطلاعات درباره سکانس فیلم‌ها درست است یا خیر. این سؤالات شامل موضوعات مختلفی می‌شدند، از جمله:

• کلیات اتفاقی که در فیلم کوتاه افتاده بود: مثلا کاری که شخصیت‌های فیلم انجام می‌دادند.
• نکته‌ای ادراکی درباره سکانس: مثل رنگ لباسی که شخصیت اصلی پوشیده بود.
• نکات حاشیه‌ای ویدئو: مثل شخصیت‌های دیگر فیلم یا وسیله‌ای که در صحنه وجود داشت، اما در مرکز توجه نبود.

سپس محققان داوطلبان را به ۲ گروه تقسیم و نتایج هر گروه را بررسی کردند. در ادامه، تفاوتی که برای دو گروه ایجاد شد و نتیجه‌ را توضیح می‌دهیم.

گروه اول: شرکت‌کنندگان پیش از تماشای فیلم‌ها درباره پاداش می‌دانستند

به گروه اول گفتند که بخشی از سکانس‌ها پاداش زیاد دارند. یعنی اگر شرکت‌کنندگان به سؤالات مربوط به این صحنه‌ها درست جواب می‌دادند، ۲۵ سنت پاداش می‌گرفتند. سایر سکانس‌ها هم صحنه‌هایی با پاداش کم معرفی شدند. یعنی اگر شرکت‌کنندگان به سؤالات مربوط به این صحنه‌ها پاسخ می‌دادند، ۱ سنت پاداش می‌گرفتند. نکته مهم این بود که شرکت‌کنندگان پیش از پخش‌شدن فیلم از میزان پاداش هر سکانس اطلاع داشتند.