خطاهای پزشکی به اشتباهات قابل پیشگیری در حوزه‌ی مراقبت از سلامت گفته می‌شود. خطای پزشکی می‌تواند در بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها، اتاق‌های عمل، مطب پزشکان، مراکز مخصوص مراقبت از بیماران، داروخانه‌ها و حتی در منازل اتفاق بیفتند. این اشتباهات می‌توانند مرتبط با داروها، عمل جراحی، تشخیص بیماری، درمان خانگی، ابزار و تجهیزات و گزارش‌های آزمایشگاه باشند. اغلبِ این اشتباهات از فقدان ارتباط مؤثر بین افراد درگیر نشات می‌گیرند. خطاهای پزشکی ممکن است منجربه صدمه زدن به افراد یا حتی مرگ آنها شوند.
برخی از خطاهای پزشکی عبارتند از:
- تشخیص یا درمان اشتباه یا ناکافی؛
- انجام عمل جراحی روی موضع نادرست؛
- دریافت غذای غیر‌رژیمی در بیمارستان، زمانی که بیمار باید رژیم خاصی را رعایت کند؛
- دریافت یا مصرف داروی اشتباه یا دُز نادرست؛
- خطا در تشخیص یا جواب آزمایش؛
- درک نادرست دستورات پزشک که به انجام کاری نادرست منجر شود؛
- تجهیزات پزشکی تنظیم نشده یا خراب.
به‌صورت سنتی ما برای گرفتن جواب سؤالات، تشخیص درست و پیشنهاد درمان به متخصصان تکیه می‌کنیم. در گذشته پزشکان مرجع قدرتی بی‌چون‌وچرا بودند که در ملاقات با بیماران تسلط یک‌طرفه‌ای بر جلسه داشتند. وضعیت امروز متفاوت است؛ نقش سنتی پزشک و بیمار تغییر کرده است و شما می‌توانید در تصمیم‌گیری و مراقبت از سلامت‌تان نقش فعالی بر عهده بگیرید.
بهترین کاری که یک فرد می‌تواند برای جلوگیری از خطاهای پزشکی انجام بدهد این است که در روند مراقبت از سلامتش دخیل باشد. تحقیقات نشان می‌دهد بیمارانی که خود را بیشتر در روند درمان‌شان دخیل می‌کنند نتایج بهتری می‌گیرند. درباره‌ی مشکلات سلامتی‌تان، داروها و درمان‌های موجود اطلاع کسب کنید و در تمام مراحل تصمیم‌گیری برای مراقبت از سلامتی‌تان مشارکت کنید. همچنین سعی کنید با افرادی که در مراقبت از سلامت شما نقشی ایفا می‌کنند (پزشکان، سایر کادر درمان، خانواده و دوستان)، ارتباط مؤثر و بی‌خطایی برقرار کنید.
پیش از پذیرفتن هر نوع دارو، برنامه‌ی درمانی، عمل جراحی یا تغییر سبک زندگی، مثلا رژیم غذایی، مطمئن بشوید که به درستی آنها را متوجه شده‌اید. اگر درباره‌ی ماهیت، چرایی یا چگونگی روند درمان پرسش یا عدم شفافیتی می‌بینید، آن را برطرف کنید.
جلوگیری از خطاهای پزشکی در اورژانس
وقتی شما یا عزیزان‌تان به اورژانس مراجعه می‌کنید معمولا با کادر درمانی کشیک، و نه پزشک خودتان، رو‌به‌رو هستید. آنها بیمار را نمی‌شناسند، تاریخچه‌ی بیماری‌ها و شرایط سلامتی او را نمی‌دانند و تنها به علائم لحظه‌ای دسترسی دارند. ممکن است وظیفه‌ی تکمیل تاریخچه‌ی پزشکی، واکنش‌های آلرژیک، بیماری‌های مزمن، توضیح علائم یا اطلاعات حیاتیِ دیگر بر عهده‌ی خودتان یا همراه‌تان باشد. ممکن است به‌رغم تشکیل پرونده لازم باشد این اطلاعات را بارها برای اعضای مختلفی از کادر درمان برای مثال پرستاران و سایر مراقبان تکرار کنید.
اگر همراه بیماری هستید که دچار اختلال حواس است اطمینان پیدا کنید که کارکنان بیمارستان از این موضوع مطلع هستند و متوجه شده‌اند که نباید در مورد اطلاعات حساس دارویی یا تاریخچه‌ی پزشکی به صحبت‌های او تکیه کنند. فراموش نکنید که بیماران دچار آلزایمر یا سایر انواع زوال شناختی در محیط بیمارستانی حتی بیش از حالت معمول سردرگم و گیج می‌شوند.
در زمان ترخیص مطمئن شوید که تمام دستورالعمل‌ها را به درستی فهمیده‌اید. بخواهید که تمام راهنمایی‌ها و دستورالعمل‌ها را به صورت کتبی در اختیارتان بگذارند.
به عنوان همراه و حامی بیمار، شما حق دارید در مورد ترخیص زودهنگام بیمار از اورژانس درخواست تجدید نظر کنید. در اولین قدم باید با پزشک و مسئول ترخیص صحبت کنید و دلایل نگرانی‌تان از ترخیص بیمار را بیان کنید. در صورت عدم موافقت بخواهید که با مسئول رده بالاتر حرف بزنید.
آمادگی پیش از حضور در مطب پزشک
اندکی آمادگی پیش از ملاقات با کادر درمانی می‌تواند کمک بزرگی باشد و به برقراری ارتباط مؤثرتری با پزشک بینجامد. نتیجه‌ی ارتباط مؤثر کاهش خطای پزشکی است.
- فهرستی تهیه کنید؛
فهرستی از نگرانی‌ها و مشکلاتی که دارید به ترتیب اولویت بنویسید. صادق و بی‌پرده باشید. آیا نشانه‌ی تازه‌ای دارید که شما را نگران کرده است؟ واکنش به داروها؟ سؤالی درباره‌ی جراحی پیشِ رو؟ نگرانی درباره‌ی سیر بیماری یا سؤال درباره‌ی دریافت بهترین درمان ممکن؟ مواردی مانند بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع را در این فهرست بیاورید حتی اگر باعث خجالت‌زدگی شما می‌شوند. توجه کنید که چون ممکن است در زمان کوتاه ملاقات نتوانید همه‌ی سؤال‌هایتان را بپرسید باید مهم‌ترین موارد را در ابتدای فهرست‌تان بنویسید.
- تمام داروهایی که مصرف می‌کنید را همراه ببرید یا فهرستی از آنها همراه با دز مصرفی تهیه کنید؛
حتما پزشک را از هر نوع حساسیت و واکنشی که تا به حال به داروها داشته‌اید با خبر کنید. با این کار احتمال مصرف دارویی که ممکن است به شما آسیب بزند را کاهش می‌دهید.
- وسیله‌ای برای ضبط جلسه یا قلم و کاغذ، برای یادداشت و نت‌برداری از اطلاعاتی که پزشک به شما می‌دهد، داشته باشید؛
این کار برای این است که چیزی را از قلم نیندازید و بتوانید بعدا آن را مرور کنید یا در اختیار خانواده و مراقبان سلامت‌تان بگذارید، البته لازم است پیش از این کار موافقت پزشک را درباره‌ی ضبط جلسه جویا شوید. همچنین به همراه داشتن گوشی هوشمند برای تنظیم قرار ملاقات بعدی در تقویم کمک‌کننده است.
داروها
درباره‌ی داروهایتان به زبانی که متوجه می‌شوید اطلاعات بگیرید. هم در زمان نوشتن نسخه و هم در هنگام دریافت دارو از داروخانه این توضیحات دارویی را درخواست کنید. دانستن جواب این سؤالات حق شماست:
- این دارو برای چه تجویز شده است؟
- دستورالعمل مصرف آن چیست؟ برای چه مدت باید آن را مصرف کنم؟
- اثرات جانبی محتمل آن چیست؟ اگر شاهد عوارض جانبی بودم چه باید بکنم؟
- آیا مصرف این دارو در کنار سایر داروها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنم بی‌خطر است؟
- در مدتی که این دارو را مصرف می‌کنم باید از چه نوشیدنی، خوراکی یا فعالیتی پرهیز کنم؟
بروشور اثراتِ جانبیِ احتمالی داروها را بخواهید. اگر بدانید که احتمال چه چیزی وجود دارد آمادگی بهتری خواهید داشت. وقتی از قبل آگاه باشید می‌توانید مشکل را به سرعت گزارش کنید، به‌خصوص اگر موردی غیرمنتظره روی بدهد می‌توانید پیش از وخامت اوضاع کمک بگیرید.
مطمئن شوید که نسخه‌ای که پزشک می‌نویسد خوانا باشد. اگر نسخه به نظر ناخواناست، این احتمال وجود دارد که متصدی داروخانه نیز نتواند آن را به درستی بخواند.
- با متصدی داروخانه حرف بزنید؛
وقتی دارویتان را تحویل می‌گیرید بپرسید که آیا این دارویی است که «پزشک شما» «برای شما» تجویز کرده است؟ همیشه داروها را با نسخه تطبیق بدهید. یافته‌های پژوهشی که توسط کالج داروسازی و علوم سلامت ماساچوست انجام شد نشان می‌دهد ۸۸ درصد اختلالات پزشکی شامل داروی اشتباه یا دز دارویی اشتباه است.
هر سؤالی درباره‌ی برچسب‌های دستور مصرف داروها دارید، بپرسید. برچسب‌های دارویی ممکن است مبهم باشند. برای مثال سؤال کنید که آیا «چهار بار در روز» به معنای هر ۶ ساعت یک بار است یا می‌توان آن را در ساعات معمول بیداری مصرف کرد.
از متصدی داروخانه بخواهید بهترین ابزار اندازه‌گیری داروهای مایع را به شما معرفی کند. همچنین اگر نمی‌دانید که چطور باید از آن استفاده کنید سؤال بپرسید. تحقیقات نشان می‌دهد بسیاری از افراد نمی‌دانند دز مصرفیِ داروهای مایع را چگونه باید اندازه‌گیری کرد. برای مثال بسیاری افراد از قاشق چای‌خوری خانگی استفاده می‌کنند که معمولا به اندازه‌ی استاندارد یک قاشق چای‌خوری، مایع درخود جای نمی‌دهد.
در بیمارستان
- آگاه نگه‌داشتن تیم درمان؛
مطمئن شوید که تمام افراد تیم درمانی‌تان از تمام داروهایی که مصرف می‌کنید باخبرند. این مورد شامل تمام داروها اعم از نسخه‌ای، بدون نسخه، گیاهی و ویتامین‌ها و مکمل‌هاست. حداقل سالی یک‌بار داروهای خود را به همراه خود نزد پزشک خانوادگی‌تان ببرید.
مطمئن شوید که تمام افرادِ کادرِ درمان‌تان اطلاعات مهم تاریخچه‌ی پزشکی شما را در اختیار دارند. گمان نکنید که همه‌ی آنها به آنچه باید درباره‌ی شما بدانند دسترسی دارند.
- انتخاب بیمارستان؛
اگر انتخاب با شماست به بیمارستانی بروید که در زمینه‌ی مشکل یا جراحی شما مراجعه‌کنندگان بیشتری دارد. تحقیقات نشان می‌دهد بیماران در بیمارستان‌هایی که در مورد بیماری خاصی تجربه‌ی زیادی دارد نتایج بهتری از درمان آن بیماری خاص می‌گیرند.
- رعایت بهداشت؛
اگر در بیمارستان بستری هستید از تمام کادر درمانی که با شما ارتباط دارند بپرسید که آیا دستان خود را شسته‌اند؟ شست‌وشوی دست‌ها عامل پیشگیری بااهمیتی در برابر گسترش عفونت‌های بیمارستانی به شمار می‌رود.
- هنگام ترخیص؛
با توجه به اینکه تحقیقات نشان می‌دهد پزشکان میزان اطلاعات بیماران را در زمان ترخیص، بیشتر از آنچه هست برآورد می‌کنند، حتما از کادر درمان بیمارستان بخواهید مواردی را که باید در خانه دنبال کنید برای شما تشریح کنند. اطلاعات لازم را پیش از ترخیص درباره‌ی موارد زیر دریافت کنید:
- داروها و نحوه‌ی مصرف؛
- پرهیزها؛
- رژیم غذایی؛
- شماره‌ی تماس برای پرسیدن سؤالات احتمالی؛
- زمان بازگشت بیمار به فعالیت‌های عادی روزانه؛
- مشکلات احتمالی پیشِ رو در روند بهبودی که باید مراقب آن باشید؛
- نحوه‌ی استفاده از وسایلی که احتمالا برای مراقبت از بیمار نیاز دارید؛
- نحوه‌ی درست تعویض پانسمان و… ؛
- و نهایتا اینکه برای پیگیری روند درمان چه زمانی و به کجا باید مراجعه کنید.
پیش از عمل جراحی
پیش از انجام جراحی مطمئن شوید که پزشک شما با جراح‌تان بر سر کاری که قرار است انجام بشود توافق دارند و کاملا شفاف و دقیق مشخص است که چه کاری قرار است انجام بشود. انجام عمل جراحی در موضع نادرست (مثلا زانوی چپ به جای زانوی راست) نادر است. اما بروز چنین اتفاقی، حتی برای یک مرتبه هم، زیاد است. خبر خوب این است که جراحیِ موضع نادرست ۱۰۰ درصد قابل پیشگیری است. انجمن جراحان ارتوپدی امریکا جراحان را تشویق می‌کند که پیش از عمل، با حرف اول نام خود مستقیما روی موضعی که قرار است جراحی شود، علامت‌گذاری کنند.
در قبال سلامتی‌تان مسئولانه رفتار کنید
اگر نگرانی یا سؤالی دارید آن را صراحتا بیان کنید. شما این حق را دارید که از هر کسی که در مراقبت شما دخیل است سؤال بپرسید. این سؤالات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- بیماری؛
تشخیص شما چیست؟ آیا این بیماری دائمی است یا قابل برگشت است؟ آیا پیشرونده است (به مرور زمان بدتر می‌شود)؟ عامل ایجاد این بیماری چیست؟ به یاد داشته باشید که شرح این موارد برای پزشک به یک روال عادی تبدیل شده است ولی ممکن است شما با شنیدن آن سردرگم شوید، پس اگر پرسشی دارید بپرسید تا متوجه‌ی تشخیص پزشک بشوید.
- گزینه‌های درمانی؛
چه گزینه‌هایی برای درمان وجود دارد؟ منافع یا ریسک‌های هرکدام چیست؟ دلیل برتری رویکرد ترجیحی شما چیست و احتمال جواب دادن آن چقدر است؟
- داروها؛
اثرات جانبی داروهایم چیست؟ آیا بیمه‌ی من این درمان را پوشش می‌دهد؟ اگر نه آیا دارو یا درمان جایگزینی وجود دارد؟ آیا درمان جایگزین ارزان‌تری وجود دارد؟ آیا این دارو با داروهای فعلی‌ام تداخل نمی‌کند؟ چطور باید داروهایم را مصرف کنم؟ (در چه زمانی، با چه فاصله‌ای، با غذا یا با شکم خالی، برای چه مدت؟) اثرات این دارو یا درمان بعد از چه مدت خود را نشان می‌دهد؟
- تست‌ها و آزمایش‌ها؛
این آزمایش چه می‌گوید؟ انجام این آزمایش یا تست شامل چه مراحلی است؟ آیا خطر یا اثرات جانبی‌ای دارد؟ آیا این آزمایش واقعا ضروری است؟ نتایج چه زمانی آماده خواهند شد؟ آیا بیمه این تست را پوشش می‌دهد؟
- پیگیری درمان؛
آیا به ملاقات دیگری برای پیگیری درمان نیاز دارم؟ بهترین راه تماس با شما در صورت پیدا شدن سؤال چیست؟ آیا دکتر به ایمیل پاسخ می‌دهد؟
- ارجاع؛
آیا باید با متخصص مشورت کنیم؟ گزینه‌های ما برای انتخاب جایگزین چیست؟
- مسئولیت درمان؛
مطمئن شوید که یک‌نفر، مثلا دکتر خودتان مسئولیت نهایی مراقبت از شما را بر عهده دارد. این مسئله به‌خصوص اگر مشکلات متعدد سلامتی دارید یا در بیمارستان بستری هستید اهمیت پیدا می‌کند.
- همراه بیمار؛
از خانواده یا دوست‌تان بخواهید که همراه و حامی شما باشند، یعنی در انجام کارها کمک کنند یا در صورتی که شما نمی‌توانستید آنها از حق‌تان دفاع کنند. حتی اگر در حال حاضر فکر می‌کنید به کمک نیاز ندارید، ممکن است بعدا به آن احتیاج پیدا کنید.
درباره‌ی بیماری یا شرایطی که دارید، آزمایش‌ها و درمان‌های پیشنهادی اطلاعات کسب کنید
بدانید که «بیشتر» همیشه به معنای بهتر نیست. بهتر است درباره‌ی ضرورت تجویز دارو یا تستی که به شما پیشنهاد شده اطلاع کسب کنید. این احتمال وجود دارد که بدون آنها وضعیت بهتری می‌داشتید.
اگر در بیمارستان آزمایش یا تستی انجام دادید و خبری در مورد آن دریافت نکردید گمان را بر «بی‌خبری، خوش‌خبری» نگذارید و درباره‌ی جواب آن سؤال بپرسید.
از دکتر، پرستار و مراجع معتبر دیگر درباره‌ی شرایط و درمان‌ها اطلاع کسب کنید. برای مثال از پزشک‌تان بپرسید که آیا درمان شما بر اساس آخرین شواهد پایه‌ریزی شده است؟
