چگونه از خودکشی دیگران جلوگیری کنیم

اغلب مردم فکر می‌کنند کسی که در مورد خودکشی حرف می‌زند، خودکشی نمی‌کند. مطالعات نشان داده است ۷۵ درصد افرادی که مرتکب خودکشیِ منجر به فوت می‌شوند، در چند هفته یا چند ماه پایانی عمرشان طوری رفتار می‌کنند که به دیگران بفهمانند به شدت ناامید هستند. بنابراین، هر فردی که احساسات خودکشی‌گرایانه از خود بروز می‌دهد، نیازمند توجه فوری است.

معمولا گفته می‌شود کسی که سعی می‌کند خودش را بکشد، حتما عقلش را باخته است. شاید بتوان گفت فقط ۱۰ درصد افراد مستعد خودکشی‌، روانپریش یا توهمی هستند و درک صحیحی از واقعیت ندارند، اما اغلب این افراد به افسردگی که یک بیماری روانی شناخته شده است، مبتلا هستند. بسیاری از این افراد افسرده علیرغم تمایلات خودکشی‌گرایانه قادرند امور روزانه‌ی خود را به طرز قابل قبولی مدیریت کنند. پس نمی‌توان گفت فردی که دارای علائم جنون نیست، در معرض خطر خودکشی قرار ندارد.

اغلب مردم وقتی باخبر می‌شوند که یکی از آشنایان‌شان به دلیل خودکشی فوت کرده است، ادعا می‌کنند مشکلی که فلانی به خاطرش دست به خودکشی زد، ارزش خودکشی نداشت. شاید فکر کنید که مثلا ورشکست شدن ازرش خودکشی ندارد، اما واقعیت این است که نمی‌توانید از دوست ورشکسته‌ی‌تان هم انتظار داشته باشید که اینطور فکر کند. این وخامت مشکلات نیست که اهمیت دارد، بلکه باید دید مشکلی که فرد گرفتارش شده با چه شدتی اذیتش می‌کند.

۲. آگاه باشید که رفتار خودکشی‌گرایانه نشانه‌ی درخواست کمک است

خیلی‌ها معتقدند کسی که قصد کرده خودش را بکشد، هیچ چیزی جلودارش نیست. اما همین که شخص، زنده است و نفس می‌کشد، ثابت می‌کند که بخشی از وجودش خواستار ادامه‌ی زندگی است. فردی که به خودکشی فکر می‌کند، آدم سردرگمی است که بخشی از وجودش خواستار ادامه‌ی زندگی و بخش دیگری از وجودش خواستار مرگ و پایان دادن به مشکلات است. فردی که از تمایلات خودکشی‌گرایانه‌اش صحبت می‌کند، در واقع از جانب آن بخشی از وجودش وارد صحبت شده که خواستار ادامه‌ی زندگی است. وقتی چنین فردی به سراغ‌تان می‌آید، احتمالا فکر کرده که بیشتر از سایرین نگرانش هستید و خوب می‌دانید چگونه کمکش کنید تا با ناکامی‌ها کنار بیاید. یادتان باشد که چنین فردی فکر می‌کند محرم اسرارش خواهید بود. مهم نیست که محتوای کلام و رفتار این آدم چقدر منفی و نا‌امیدکننده است، همین که چنین فردی به سراغ‌تان آمده حرکت امیدبخشی است و نشان می‌دهد که نسبت به شخص شما نظر مثبت دارد.

۳. قبل از اینکه دیر شود، کمک کنید و کمک بگیرید

جلوگیری از خودکشی اقدامی نیست که در آخرین لحظه انجام‌پذیر باشد. همیشه گفته شده است که افسردگی باید در سریع‌ترین زمانِ ممکن درمان شود. متاسفانه، افرادی که افکار خودکشی‌گرایانه دارند، فکر می‌کنند با کمک گرفتن از دیگران، رنج‌شان بیشتر می‌شود. چنین افرادی از دیگران درخواست کمک نمی‌کنند تا مبادا کسی بی‌شعور، احمق، خطاکار یا حیله‌باز خطاب‌شان کند. این قبیل افراد می‌ترسند که وضعیت‌شان به دلیل افسردگی و تمایلات خودکشی‌گرایانه به سوء‌سابقه تبدیل شده و ملزم به ارائه‌ی تعهدات اجباری شوند. این افراد همچنین می‌ترسند که با کمک گرفتن از دیگران و آشکار شدن وضعیت‌شان، طرد یا توبیخ شوند و مثلا از مدرسه یا محل کار، عذرشان را بخواهند. هر کاری از دست‌تان برمی‌آید انجام دهید تا مرهم دردشان شوید، نه اینکه نمک به زخم‌شان بپاشید. سعی کنید هرچه سریع‌تر، آن بخشی از وجودشان را که خواستار ادامه‌ی زندگی است، تحریک کنید تا از خطر خودکشی دور شوند.

البته، گاهی لازم است برای کمک به فرد مستعد خودکشی، با دیگران نیز مشورت کنید. اما شاید فردی که افکار خودکشی‌گرایانه‌اش را نزدتان فاش کرده، درخواست کند که محرم اسرارش باشید و صحبت‌هایش را به کسی انتقال ندهید. این دقیقا همان بخشی از وجود این فرد است که نمی‌خواهد بیشتر رنج بکشد و خواستار ادامه‌ی زندگی است. به همین بخش از وجود طرف مقابل‌تان واکنش نشان دهید و حتما شرایطش را با شخصی عاقل و دلسوز در میان بگذارید تا راهنمایی‌تان کند. یادتان باشد که می‌توانید از دیگران کمک بگیرید و در عین حال، به حریم خصوصی طرف مقابل‌تان احترام بگذارید. سعی نکنید که خودتان به تنهایی قضیه را حل کنید، بلکه هم برای خودتان و هم برای طرف مقابل‌تان کمک بگیرید. تقسیم دلواپسی‌ها و وظایف در پیشگیری از خودکشی موجب می‌شود که راحت‌تر بتوانید از بروز خودکشی پیشگیری کنید و تلاش‌تان تأثیرگذارتر باشد.

۴. شنونده‌ی خوبی باشید

از هر فرصتی استفاده کنید تا فردی که حس و حال خودکشی دارد، بتواند با کمک‌ شما اندکی از بار مشکلاتش را زمین بگذارد و احساساتش را تخلیه کند. نیازی نیست زیاد صحبت کنید و بدانید که هیچ جمله یا کلمه‌ی معجزه‌گری نیست که حال طرف مقابل‌تان را یکباره خوب کند. چنانچه از صمیم قلب نگران باشید، از لحن صدا و طرز رفتارتان معلوم خواهد شد. سعی کنید در غم طرف مقابل‌ شریک شوید و نشان دهید از اینکه به سراغ‌تان آمده‌ دلگیر نیستید. به جای اینکه جر و بحث یا نصیحت کنید، صبور باشید، همدردی کنید و طرف مقابل‌تان را پس نزنید.

۵. از طرف مقابل‌تان بپرسید آیا به خودکشی فکر می‌کند؟

اغلب مردم فکر می‌کنند صحبت کردن در مورد خودکشی موجب می‌شود که طرف مقابل به صرافت خودکشی بیفتد. اما همین که خودکشی از تیترهای دائمی اخبار حوادث است، نشان می‌دهد که خیلی‌ها بدون اینکه کسی در سرشان انداخته باشد، در فکر خودکشی هستند. پس چنانچه از طرف مقابل‌تان در این مورد سوال کنید، در واقع در حقش خوبی کرده‌اید، چرا که با این کار می‌فهمد که نگرانش هستید، وضعیتش را جدی گرفته‌اید و قصد دارید خودتان را در سختی‌هایش شریک کنید. با این طرز رفتار در واقع به طرف مقابل‌تان فرصت داده‌اید که احساسات سرکوب شده و دردمندش را بیرون بریزد. این استراتژی کمک‌تان می‌کند تا بفهمید فردی که در فکر خودکشی است، تا کجا پیش رفته و چقدر با خودکشی فاصله دارد.

۶. فردی را که مستعد خودکشی است، تنها رها نکنید

چنانچه در محل زندگی فرد مستعد خودکشی، ابزار یا موادی وجود دارد که حدس می‌زنید به درد خودکشی می‌خورند، همگی را از دسترس خارج‌ کرده و محیط را پاکسازی کنید.

۷. کمک‌تان را قطع نکنید

تا هر زمان که لازم است از مداومت و صبوری دریغ نکنید. هر گزینه‌ای را که به نظرتان در بهبود حال طرف مقابل مؤثر است، امتحان کنید و پیگیر باشید. سعی کنید در هر برخورد نشان دهید که نگرانش هستید و می‌خواهید ارتباط‌تان را همچنان حفظ کنید.

علائم خطر

شرایط زیر موجب افزایش خطر خودکشی می‌شوند:

• فوت یا بیماری ناعلاج بستگان یا دوستان
• طلاق، جدایی، رابطه‌ی نافرجام، تنش‌های خانوادگی
• بیماری (واقعی یا توهمی)
• از دست دادن شغل، سرپناه، ثروت، مقام، عزت‌ نفس، امنیت فردی
• اعتیاد به الکل یا مواد مخدر
• افسردگی: این بیماری در سنین جوانی ممکن است زیر نقاب بیش‌فعالی یا برون‌ریزی (استفاده از کُنِش‌های فیزیکی در مواجهه با مشکلات) پنهان بماند. در مقابل، افسردگی در سنین میانسالی ممکن است به اشتباه به تأثیر طبیعی افزایش سن نسبت داده شود. افسردگی‌هایی که بی‌دلیل و به سرعت از بین می‌روند، جای نگرانی دارند. آگاه باشید که بهبود افسردگی در مراحل اولیه، پرخطرترین دوره دانسته می‌شود. همچنین، پژوهش‌های اخیر حاکی از ارتباط اختلال اضطرابی با افزایش خطر خودکشی است.

تغییرات احساسی و رفتاری مرتبط با خودکشی عبارتند از:

• مشکلات طاقت‌فرسا: مقصود مشکلاتی است که امکان دارد از آستانه‌ی تحمل فرد عبور کنند. احساسات خودکشی‌گرایانه‌ اغلب نتیجه‌ی حضور مشکلات طولانی‌مدتی هستند که اتفاقا در اثر شتاب وقایع اخیر وخیم‌تر شده‌اند. سبز شدن مشکلات جدید یا از دست رفتن امکانات مقابله با مشکلات از جمله عوامل تسریع‌کننده‌ای هستند که موجب افزایش وخامت وضع موجود می‌شوند.
• ناامیدی: یعنی همان احساسی که به فرد می‌قبولاند مشکلاتش تمام‌شدنی نیستند و بدتر خواهند شد، طوری که انگار این اوضاع هیچ‌وقت قرار نیست بهتر شود.
• ناتوانی: زمانی که فرد احساس می‌کند همه‌ی امکاناتش را برای مرتفع کردن مشکلات از دست داده است.
• احساس بی‌ارزشی، سرافکندگی، گناه، تنفر از خود، بی‌توجهی دیگران
• ترس از عدم کنترل و آسیب رساندن به خود یا دیگران
• تبدیل شدن به شخصیتی غمگین، گوشه‌گیر، خسته، بی‌تفاوت، مضطرب، تحریک‌پذیر و مستعد طغیان‌های عصبی‌
• کاهش عملکرد در مدرسه، محل کار یا سایر فعالیت‌ها. عکس این قضیه نیز صادق است، مثلا شاید فرد به صورت داوطلبانه درخواست اضافه‌کاری کند و مسئولیت‌های جدید به عهده بگیرد، چرا که نیاز دارد وقتش را پر کند.
• انزوای اجتماعی یا همراه شدن با گروه‌هایی که استانداردهای اخلاقی متفاوتی با خانواده‌ی فرد دارند
• کاهش تمایلات جنسی یا کم‌رنگ شدن دوستان و فعالیت‌هایی که پیشتر برای فرد لذت‌بخش بوده‌اند
• بی‌توجهی به رفاه فردی و تخریب ظاهر فیزیکی
• تغییر جهت در عادت‌های مربوط به خواب یا تغذیه
• گرسنگی دادن به خود، مدیریت ناصحیح رژیم غذایی، سرپیچی از دستورالعمل‌های پزشکی (به ویژه در سالخوردگان)
• اوقات بحرانی: تعطیلات، سالگردها، نخستین هفته‌ی پس از مرخص شدن از بیمارستان، قبل و بعد از تشخیص ابتلا به یک بیماری سخت، قبل و در طول فرآیند رسیدگی به تخلفات

رفتارهای زیر نشان می‌دهند که فرد مستعد خودکشی است:

• سابقه‌ی اقدام به خودکشی، حتی اقدامات جسته‌ گریخته
• بیان صریح افکار یا احساسات خودکشی‌گرایانه
• طراحی نقشه‌ی خودکشی، تهیه‌ی ابزار مورد نیاز، تمرین رفتار خودکشی، مشخص کردن زمان خودکشی
• صدمه به خود، مثلا کوبیدن سر یا ایجاد بریدگی‌ها و سوختگی‌های عمدی
• رفتارهای نسنجیده: علاوه بر خودکشی، سایر دلایلی که بنا بر تحقیقات موجب مرگ جوان‌ترها در شهری همچون نیویورک می‌شوند عبارتند از آدمکشی، تصادف، مصرف بیش از حد مواد مخدر و ایدز. تصادف کودکان یا سالخوردگان به دلایل توجیه‌ناپذیر نیز از جمله رفتارهای نسنجیده‌ی مخاطره‌آمیز دانسته می‌شود.
• تنظیم وصیت‌نامه یا بخشش دارایی‌های مورد علاقه
• خداحافظی بی‌مورد
• رفتار کلامی مبهم یا غیرمستقیم: مثلا «دارم می‌رم به یه سفر خیلی طولانی.»، «دیگه لازم نیست نگرانم باشی.»، «می‌خوام برم بخوابم و دیگه هیچ‌وقت چشم باز نکنم.»، «خیلی افسرده‌ام.»، «دیگه نمی‌تونم ادامه بدم.»، «فکر می‌کنی خدا آدم رو به خاطر خودکشی مجازات می‌کنه؟»، «یه صداهایی بهم می‌گن که کارای بد کنم.» همچنین کنجکاوی در مورد اُتانازی (مرگ آسان)، شوخی‌های بی‌مورد و علاقه‌مندی به داستان‌ها یا مقالاتی که محتوای بیمارگونه دارند نیز به عنوان رفتارهای مستقیم هشداردهنده‌ی خودکشی شناخته می‌شوند.

از بحران تا بهبود

اغلب مردم در مقطعی از زندگی‌شان ممکن است دچار افکار خودکشی‌گرایانه‌ شوند، این در حالی است که فقط کمتر از ۲ درصد مرگ‌و‌میرها به دلیل خودکشی اتفاق می‌افتد. توجه داشته باشید افرادی که دست به خودکشی می‌زنند، لزوما دارای همه‌ی علائم فوق نیستند، بلکه بسیاری از این افراد فقط تعداد کمی از علائم نام‌برده را بروز می‌دهند. با این حال، می‌توانیم به کمک راهکارهایی که برشمردیم، کاری کنیم که چنین افرادی از فکر خودکشی منصرف شوند. تقریبا همگی افراد مستعد خودکشی از وضعیتی رنج می‌برند که با گذشت زمان یا به کمک اطرافیان و اقدامات درمانی التیام خواهد یافت. مطمئن باشید که می‌توانید با اقدامات آگاهانه از خودکشی فردی که مرگ را به زندگی ترجیح می‌دهد، پیشگیری کنید.

برگرفته از: metanoia.org