باور رایج این است که بوی بد دهان ناشی از رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان یا غذایی است که به‌تازگی خورده‌ایم. اما این مسئله ممکن است دلایل دیگری هم داشته باشد. گاهی ممکن است دهان بوی اَسِتون بدهد که می‌تواند نشانهٔ بالا بودن سطح کتون در خون به‌دلایلی مانند دیابت، مصرف الکل یا عادات غذایی باشد. در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ یا دیابت نوع ۲، بوی بد دهان ممکن است ناشی از کتواسیدوز دیابتی باشد که وضعیتی خطرناک است و می‌تواند کشنده باشد؛ بنابراین دریافت بی‌درنگ کمک پزشکی ضروری است. در این مطلب بکتواسیدوز دیابتی، نشانه‌ها و دلایل آن را بررسی می کنیم؛ همچنین به دیگر عوامل ایجاد بوی استون در دهان هم اشاره خواهیم کرد. همراه ما باشید.
رابطهٔ دیابت و بوی استون‌مانند دهان
در افراد مبتلا به دیابت، انسولین به‌مقدار کافی تولید نمی‌شود؛ اگر هم تولید شود، بدن نمی‌تواند انسولین را به‌شکلی اثربخش مصرف کند. انسولین با تجزیهٔ گلوکوز تولید انرژی می‌کند. اگر بدن نتواند از گلوکوز انرژی دریافت کند، برای دریافت انرژی شروع به چربی سوزی می‌کند. در فرایند تجزیهٔ چربی، ماده‌ای به‌نام «کتون» آزاد می‌شود.
استون نوعی کتون است که همان بوی لاک‌پاک‌کن را دارد. اگر دهان فردِ مبتلا به دیابت بوی استون بدهد، نشانهٔ این است که مقدار کتون در خون او بالاست. با افزایش سطح کتون، خون اسیدی‌تر می‌شود و این ممکن است منجر به مسمومیت شود.
کتواسیدوز دیابتی
فرایند تجزیهٔ چربی برای تولید انرژی، «کتوسیز» نام دارد. کبد در این فرایند، کتون و همچنین استون آزاد می‌کند. در این حالت، ممکن است نفس ما شیرین‌تر شود زیرا بدن در حال آزادسازی استون است. سوزاندن چربی معمولا آسیبی به بدن نمی‌رساند، به‌شرطی‌که سطح کتون در خون خیلی بالا نرود.
وقتی گلوکوز در خون زیاد است اما مقدار کمی از آن به سلول‌های بدن می‌رسد (وضعیتی که در بیماران دیابتی رخ می‌دهد)، ممکن است سطح کتون خیلی بالا رود. درنتیجه، احتمال کتواسیدوز (ketoacidosis) دیابتی یا DKA افزایش می‌یابد. کتواسیدوز دیابتی ممکن است باعث اسیدی شدن خون شود که عملکرد اندام‌های بدن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
کتواسیدوز دیابتی معمولا به‌تدریج بروز می‌کند اما اگر فرد استفراغ کند، یعنی پیشرفت آن سریع است. استشمام بویی شبیه میوه یا استون از نفس فرد، می‌تواند نشانهٔ کتواسیدوز دیابتی باشد. دیگر نشانه‌های کتواسیدوز دیابتی عبارت‌اند از:
- تکرر ادرار؛
- حالت تهوع و استفراغ؛
- درد در ناحیهٔ شکم؛
- سطح بالای قند خون؛
- مشکل تنفس؛
- گیجی؛
- خشکی پوست یا قرمزی پوست.
با شدت گرفتن نشانه‌ها، ممکن است فرد هشیاری‌اش را از دست بدهد و حتی به کما برود. بدون کمک پزشکی، ممکن است اندام‌ها آسیب ببینند؛ وضعیتی که می‌تواند جان فرد را به‌خطر بیندازد. بنابر توصیهٔ انجمن دیابت آمریکا، درصورت مشاهدهٔ نشانه‌های DKA از فعالیت سنگین خودداری و به‌سرعت کمک پزشکی دریافت کنید.
چه کسانی بیشتر در خطر هستند؟
این افراد ممکن است در خطر ابتلا به DKA باشند:
- کسانی که به تناسبت نیازشان، انسولین کافی دریافت نمی‌کنند؛
- کسانی که به انسولین واکنش نشان می‌دهند، مسئله‌ای که گاهی شب‌ها رخ می‌دهد؛
- کسانی که به دلایل مختلف ازجمله فراموشی یا ناتوانی مالی، به‌اندازهٔ لازم مکمل انسولین دریافت نمی‌کنند؛
- کسانی وعده‌ٔ غذایی را حذف می‌کنند یا به‌اندازهٔ کافی غذا نمی‌خورند.
عوامل دیگری که احتمال ابتلا به DKA را افزایش می‌دهند، عبارت‌اند از:
- سرماخوردگی یا آنفولانزا؛
- ناآگاهی از دلایل و چگونگی کنترل قند خون؛
- ناآگاهی دربارهٔ DKA و خطرات آن؛
- حمله قلبی، به‌ویژه در سالمندان مبتلا به دیابت؛
- مصرف کوکائین یا دیگر موادمخدر؛
- پانکراتیت (التهاب لوزالمعده)؛
- سکته مغزی؛
- مصرف برخی داروها مانند کورتون، برخی داروهای ضد روان پریشی و مُدِرهای تیازیدی (thiazide diuretics).
فراموش نکنید که شناخت DKA و نشانه‌های آن می‌تواند جان انسانی را نجات دهد.
کِی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر دهان فرد بوی استون می‌دهد، باید قند خونش را چک کند. اگر سطح قند خون بالاتر از ۲۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر خون بود، باید سطح کتون بررسی شود. برای این کار نیاز به آزمایش ادرار است. بنابر توصیهٔ انجمن دیابت آمریکا، بهتر است در بیمارانی مانند مبتلایان به سرماخوردگی، سطح کتون هر ۴ تا ۶ ساعت چک شود.
درصورت بروز عوامل زیر به‌سرعت به پزشک مراجعه کنید:
- بوی شدید استون در دهان؛
- مشاهدهٔ دیگر نشانه‌های DKA؛
- نتیجهٔ تستی که نشان‌دهندهٔ سطح بالای کتون در خون باشد.
اگر بوی استون از دهان فرد غیردیابتی استشمام شود، فرد باید برای بررسی ابتلا به دیابت یا موارد دیگر به پزشک مراجعه کند.
درمان و پیشگیری
فرد مبتلا به DKA معمولا به درمان بیمارستانی نیاز دارد. درمان‌های رایج در عبارت‌اند از:
- دریافت مایعات جایگزین در قالب سرم؛
- دریافت انسولین وریدی.
برای جلوگیری از بروز DKA فرد باید موارد زیر را رعایت کند:
- مطابق با دستور پزشک، انسولین و داروهای دیگر را مصرف و تغییرات سطح گلوکوز را یادداشت کند؛
- با تغییر سبک زندگی مانند ورزش کردن و تغییر رژیم غذایی، به پایین نگه داشتن سطح گلوکوز در خون کمک کند؛
- با مشکلات و نشانه‌های خطرناک ناشی از دیابت و واکنش مناسب آنها آشنا باشد.
دیگر دلایل بروز بوی استون‌مانند در دهان
استشمام بوی استون از دهان، تنها به‌دلیل دیابت نیست. در ادامه به دلایل دیگر می‌پردازیم.
رژیم غذایی کتوژنیک
برخی افراد رژیم غذایی کتوژنیک یا کتون‌زا دارند که دارای ویژگی‌های زیر است:
- میزان بالای چربی؛
- سطح متوسط پروتئین؛
- مقدار بسیار کم کربوهیدرات.
این رژیم باعث می‌شود بدن برای کسب انرژی، به‌جای کربوهیدرات، چربی را تجزیه کند.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند میزان بوی استون دهان فرد با میزان چربی‌ای که برای کسب انرژی می‌سوزاند، رابطه دارد. اگر افراد برای کاهش وزن، رژیم غذایی کتوژنیک را در پیش بگیرند، ممکن است نفس دهان‌شان کمی بوی استون بدهد.
این رژیم غذایی برای همه مناسب نیست و ممکن است در برخی افراد با عوارض جدی همراه باشد. عوارض کوتاه‌مدت عبارت‌اند از:
- حالت تهوع و استفراغ؛
- سردرد؛
- خستگی؛
- گیجی؛
- بی خوابی؛
- دشواری ورزش و فعالیت؛
- یبوست.
این نشانه‌ها معمولا پس از چند روز یا چند هفته از بین می‌روند اما فرد ممکن است دچار عوارض بلندمدتی مانند موارد زیر شود:
- بیماری های کبد؛
- سنگ کلیه؛
- کمبود ویتامین و مواد معدنی؛
- کمبود پروتئین.
کسانی که به‌دنبال گرفتن رژیم غذایی هستند، باید نخست با پزشک مشورت کنند. گرفتن رژیم غذایی ممکن است عوارضی داشته باشد، به‌ویژه برای کسانی که مشکلات کبدی یا پانکراتیت دارند.
افرادی که رژیم غذایی خاصی را دنبال می‌کنند باید از دریافت به‌اندازهٔ مایعات و الکترولیت‌ها اطمینان حاصل کنند.
کتواسیدوز الکلی
فردی که روزانه مقدار زیادی الکل مصرف می‌کند، معمولا رژیم غذایی سالم ندارد و غذای کافی برای تولید انرژی دریافت نمی‌کند. در این حالت، بدن ممکن است کتون تولید کند که می‌تواند منجر به کتواسیدوز الکلی شود.
نشانه‌های کتواسیدوز الکلی عبارت‌اند از:
- استشمام بوی استون از دهان؛
- حالت تهوع و استفراغ؛
- درد در ناحیه شکم.
افراد دیابتی باید مصرف الکل را کاهش دهند. یکی دیگر از عوارض مصرف الکل علاوه بر خطر بروز کتواسیدوز الکلی، این است که ممکن است باعث افزایش چشمگیر قند خون شود.
دیگر منابع استون
خارج از بدن انسان، استون در موارد زیر یافت می‌شود:
- تینر؛
- لاک ناخن؛
- لاک‌پاک‌کن؛
- فرایند تولید پلاستیک.
دیگر تأثیرات دیابت بر بوی نفس انسان
به‌طور کلی دیابت می‌تواند باعث بوی بد دهان شود.
پژوهشی در سال ۲۰۰۹ نشان داد بررسی نفس انسان به تشخیص پیش‌دیابت که مرحلهٔ آغازین دیابت است، کمک می‌کند. احتمال افزایش گلوکوز خون در افرادی که دی‌اکسید کربن بیشتری دفع می‌کنند، بیشتر است.
پیوره که نوعی بیماری لثه است، از دیگر دلایل بوی بد دهان است اما بوی استون ایجاد نمی‌کند. باید بدانید که دیابت احتمال بروز بیماری‌های دهان و دندان را افزایش می‌دهد.
خلاصهٔ مطلب
افرادی که از دهان‌شان بوی استون استشمام می‌کنند، باید میزان قند و کتون خون‌شان را آزمایش کنند. این مسئله می‌تواند نشانهٔ کتواسیدوز دیابتی باشد که بدون درمان پزشکی مناسب، جان فرد را تهدید خواهد کرد.
درصورت بالا بودن سطح کتون، به‌سرعت کمک پزشکی دریافت کنید.
همراه داشتن نشان اعلان ابتلا به بیماری، در وضعیت اورژانس، به دیگران کمک می‌کند واکنش بهتری داشته باشند.
آیا شما با دیابت دست‌وپنجه نرم می‌کنید؟ چطور نشانه های دیابت را مدیریت می‌کنید؟ آیا بوی بد دهان آزارتان می‌دهد؟ به‌دنبال شناسایی دلیل آن بوده‌اید؟ این مشکل شما چه دلیلی داشته است؟ چگونه آن را درمان کردید؟ به‌اشتراک گذاشتن تجربه‌تان دراین‌باره، می‌تواند به مخاطبانی که از مشکلی مشابه رنج می‌برند، کمک کند.
