می‌گویند که پاییز پادشاه فصل‌هاست و قدم‌زدن در میان برگ‌های زرد و طلایی‌اش شبیهِ قدم‌زدن در یک تابلوی زیباست. زمستان هم که، در نظر اهل شعر و شاعری، قدم‌زدن در یک قصیدۀ سفید است. اما کافی است سرما بخورید و مریض شوید تا همۀ این‌ها در یک چشم‌به‌هم‌زدن از یادتان برود. دقت کرده‌اید که در زمستان و پاییز شمار افراد دستمال‌به‌دستی که مجبور به کنترل آبریزش بینی خود هستند و بخورلازم می‌شوند از همیشه بیشتر است؟ چرا؟ متخصصان می‌گویند که احتمال دچارشدن به سرماخوردگی در زمستان و پاییز بیشتر است اما علتش هوای بارانی و وضعیت آب‌وهوایی نیست. پس علت چیست؟ در این مطلب علت را با هم بررسی می‌کنیم.
علت افزایش سرماخوردگی‌ها در زمستان و پاییز چیست؟
متخصصان معتقدند که علت افزایش سرماخوردگی‌ها و بیماری ها در فصول سرد سال بارش باران و برف نیست. علت این است که، در این فصل‌ها، افراد بیشتر در منزل و فضاهای بسته می‌مانند و همین باعث می‌شود که احتمال بروز عفونت افزایش پیدا کند. ضمن اینکه، ویروس‌ها در رطوبت کمتر و دمای پایین‌تر بیشتر زنده می‌مانند.
اکنون در آستانۀ سردشدنِ هوا هستیم. برگ‌ها در حال تغییر رنگ هستند و دمای هوا هم کم‌کم کاهش پیدا می‌کند. پس باید حواس‌تان را بیشتر جمع کنید تا سلامت بمانید!
دکتر ویلیام شافنر (William Schaffner)، متخصص بیماری های عفونی و استاد دانشگاه وندربیلت (Vanderbilt) تنسی امریکاست. او می‌گوید، نرخ ابتلا به مشکلات تنفسی در پاییز و زمستان بیشتر می‌شود. انتقال و شیوع عفونت در زمستان‌ها به دو علت بیشتر از فصل‌های دیگر است. نخست اینکه، در فصول سرد، افراد بیشتر در محیط‌های بسته می‌مانند و تماس‌شان با یکدیگر بیشتر می‌شود. به همین علت، امکان انتقال بیماری‌ها نیز افزایش پیدا می‌کند. دلیل دیگر هم به رطوبت هوا مربوط می‌شود.
ویروس‌ها حدودا از فاصلۀ یک‌متری از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شوند. به این فاصله ناحیۀ تنفسی (breathing zone) می‌گویند. در زمستان و پاییز که رطوبت هوا کم است رطوبت اندکی که اطراف ویروس‌ها وجود دارد تبخیر می‌شود و به همین علت ویروس‌ها مدتی طولانی در هوا باقی می‌مانند. پس اگر شخصی در محیط مبتلا به عفونت و ویروس باشد، امکانِ بیمارشدنِ او بیشتر می‌شود.
باران را فراموش کنید؛ مقصر سرماخوردگی‌تان چیز دیگری است
شاید شما هم از آن دسته افرادی هستید که فکر می‌کنید ماندن زیر باران و لباس‌های خیس باعث سرماخوردگی می‌شود. اما چنین چیزی صحت ندارد. استفان مورس (Stephen Morse)، استاد اپیدمیولوژی و بیماری‌های عفونی در دانشگاه کلمبیا (Columbia) در نیویورک، می‌گوید: «در فصول سرد، بیشتر والدین برای حفاظت از فرزندان دربرابرِ بیماری‌ها آنها را در منزل نگه‌می‌دارند.
تجربۀ انسان‌ها در طول تاریخ به آنها نشان می‌دهد که در فصول پاییز و زمستان که هوا سرد است و بارندگی وجود دارد بیماری‌ها افزایش پیدا می‌کنند. پس، به‌زعمِ خودشان یک رابطۀ منطقی میان این فصول و بیماری‌ها پیدا کرده‌اند و باران و هوا را مقصر ابتلا به سرماخوردگی و بیماری‌های دیگر اعلام کرده‌اند. اما این تمام ماجرا نیست. زیرا وجود هم‌بستگی و ارتباط میان دو پدیده لزوما به معنای وجود رابطۀ علت و معلولی میان آنها نیست. یعنی اگرچه سرماخوردگی و بیماری‌های عفونی در فصول سرد بیشتر است، اما دلیل نمی‌شود که علت ابتلا به آنها ریشه در هوا و وضعیت آن داشته باشد».
نقش ویروس‌ها در ارتباط با بیماری‌های مختلف را دست‌کم می‌گیرید؟
دکتر جیمی فریدمن (Jaime Friedman)، متخصص کودکان در سن‌دیه‌گو، اعتقاد دارد که دانستن زمستان و پاییز به‌عنوانِ علت ابتلا به بیماری‌هایی مانند سرماخوردگی ریشه در شناخت اندک افراد نسبت به ویروس‌ها دارد. مثلا قبل از اینکه انسان‌ها درباره میکروب‌ها بیشتر بدانند، این‌طور فکر می‌کردند که احساس سرما و لرزی که از خیس‌شدن ناشی می‌شود مشابه همان تب و لرز سرماخوردگی است. به همین علت، باد و باران را مقصر درجه‌یک بیماری‌های خود در فصل پاییز و زمستان می‌دانستند.
اگرچه ویروس‌ها در سرما شکوفاتر می‌شوند و بیشتر زنده می‌مانند و ما هم در پاییز و زمستان بیشتر مریض می‌شویم اما باید بدانیم که علت بروز سرماخوردگی ویروس‌ها هستند و زمانی به سینه پهلو دچار می‌شویم که در معرض ویروس و باکتری‌ها قرار بگیریم. درنتیجه، اگر در پاییز و زمستان خود را از قرارگرفتن در معرض میکروب‌ها و ویروس‌ها در امان نگه‌داریم، امکان دچار شدن به سرماخوردگی و… وجود نخواهد داشت.
بنا به گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها در آمریکا (CDC)، سالانه میلیون‌ها نفر به سرماخوردگی مبتلا می‌شوند. هر فرد بزرگسال به‌طورِ متوسط دو تا سه‌بار در سال سرما می‌خورد. این رقم برای کودکان بیشتر هم می‌شود. بیشتر افراد در فصل بهار و زمستان دچار سرماخوردگی می‌شوند اما ابتلا به این بیماری در هر زمان و فصلی از سال ممکن است.
آیا فصل خاصی برای بروز بیماری آنفولانزا وجود دارد؟
آنفولانزای فصلی می‌تواند در هر فصلی از سال رخ دهد اما بیشتر در زمستان و پاییز شاهدِ آن هستیم. برخی واژۀ آنفولانزا را ریشه‌یابی کرده‌اند و به عبارت لاتینیِ «influenza di freddo» رسیده‌اند. این عبارت یعنی تأثیر سرما. متخصصان معتقدند که سرما و وضعیت هوا در زمستان و پاییز به ویروس‌ها اجازه می‌دهد تا راحت‌تر در محیط به گردش درآیند. البته علل دیگری هم در شیوع این بیماری در فصول سردترِ سال وجود دارد. اگر زمینۀ رشد ویروس‌ها مهیا باشد، بیشتر انواع آنها در هوای سرد بیشتر دوام می‌آورند.
در آزمایشگاه‌ها، امکان نگهداری ویروس‌ها در یخچال به‌مدتِ چند روز وجود دارد. اما در دمای عادی فریزر به‌سرعت، بی‌اثر و غیرفعال می‌شوند. دما و رطوبت در ماندگاری و فعالیت ویروس‌ها نقش دارند اما همۀ تقصیرها به گردن آنها نیست. فعالیت‌های افراد و تماس بیشتر آنها در فضاهای بسته در فصول سرد هم علت دیگری در ابتلا به بیماری است.
در مناطق معتدل، فصل شیوع آنفولانزا معمولا در زمان‌های سرد سال است. اما در مناطق استوایی، بیشتر در فصول بارانی رخ می‌دهد و امکان وقوع آن، هم در ماه‌های زمستان و هم تابستان، وجود دارد. درواقع، در نواحی گرمسیری در هر فصلی می‌توانید به آنفولانزا مبتلا شوید. همچنین بسیاری از بیماری‌های همه‌گیر در اواخر بهار و تابستان به وقوع می‌پیوندند یعنی زمانی که فصل آنفولانزا به پایان می‌رسد. مثلا آنفولانزای خوکی که شیوع آن از مکزیک آغاز شد به همین ترتیب و در این‌زمان در جهان گسترش پیدا کرد.
علت‌های دیگر ابتلا به بیماری‌ها در زمستان و پاییز چیست؟
در فصل‌های سرد سال، بدن کمتر در معرض نور آفتاب قرار دارد و همین موضوع باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود. البته متخصصان معتقدند که این فرضیه به مطالعات بیشتر نیاز دارد. نقش نور خورشید در ابتلا به بیماری‌ها چندان قطعی نیست و به بررسی‌های گسترده‌تر نیاز است. اما اشعۀ فرابنفش خورشید، به‌سببِ خاصیتِ ضدعفونی‌کنندگی شهرت دارد. مثلا قبل از اینکه آنتی بیوتیک ها به صحنه بیایند، از این اشعه برای درمان بیماری سل استفاده می‌شد.
چطور از خطر ابتلا به بیماری در زمستان و پاییز جلوگیری کنید؟
مؤثرترین راه در پیشگیری از سرماخوردگی شستن دست‌ها با صابون به‌مدتِ حداقل ۲۰ ثانیه است. ضمن اینکه لمس‌نکردن دهان، بینی، صورت و چشم‌ها هم از ابتلا به بیماری‌ها جلوگیری می‌کند. پرهیز از نزدیک‌شدن به افرادی که سرفه و عطسه می‌کنند نیز، در کنار ضدعفونی کردن دستگیره درها و نقاط این‌چنینی از منزل به‌صورت گاه‌گاه، خطر بیمار شدن را می‌کاهد.
درست است که باران و خیس شدن زیر ابرهای زمستانی و پاییزی دلیل اصلی ابتلا به سرماخوردگی نیست اما هرقدر از خود بیشتر مراقبت کنید، کمتر زیر باران خیس شوید، لباس گرم بپوشید، به بدن‌تان آب کافی برسانید و از حرکاتِ ورزشیِ به‌شدت سنگین دور شوید، احتمال حفظ سلامتی‌تان هم بیشتر خواهد شد. اگر هم دچار سرماخوردگی و آنفلونزا شدید در منزل بمانید تا زودتر خوب شوید و بیماری را به دیگران منتقل نکنید.
