نه تنها همه‌مان نام رمان بینوایان را شنیده‌ایم بلکه با اسامی شخصیت‌های اصلی آن و ویژگی‌هایشان هم آشنا هستیم. رمانی شاهکار از ویکتور هوگو که این روزها به خاطر اجرای نمایش آن در تهران دوباره سر زبان‌ها افتاده است. تابه‌حال بیش از صدها بار براساس رمان بینوایان فیلم یا نمایش ساخته شده و همواره با استقبال مردم مواجه شده است. دلیل استقبال همیشگی از این رمان چیست؟
ویکتور هوگو در سال ۱۸۴۵ شروع به نوشتن رمان بینوایان کرد. رمانی که نوشتن آن هفده سال طول کشید و در نهایت در سال ۱۸۶۲ منتشر شد. بینوایان درباره فرانسه قرن نوزدهم و وضعیت اجتماعی و سیاسی آن روزهای فرانسه است. ویکتور هوگو با آدم‌هایی که از هر طبقه دستچین کرده است، با توضیحاتی دقیق طبقه‌های جامعه قرن ۱۹ فرانسه و اتفاقات پیرامون هرکدام را تعریف می‌کند. اما بینوایان صرفا یک رمان تاریخی یا اجتماعی نیست. این کتاب بیش از آن که یک رمان تاریخی باشد درباره آدم‌ها، زشتی‌ها و پلیدی‌ها و خوبی‌ها و نیکی‌های آن‌هاست. خود ویکتور هوگو درباره کتابش می‌گوید «این کتاب که خواننده پیش از این لحظه در کلیات و جزئیات از این سو به آن سو می‌رود… یک فرایند از شر به خیر، از بی عدالتی به عدالت، از بطلان به حقیقت، از شب به روز، از اشتها به وجدان، از فساد اداری به زندگی؛ از حیوانیت به وظیفه، از جهنم به بهشت، از هیچ به خدا. نقطه شروع: جسم، مقصد: روح.» نویسنده با اضافه کردن به موقع چاشنی‌های مختلف از عشق تا ترس و هیجان، رمان بینوایان را به شاهکاری تبدیل کرده است که با وجود حجم زیادش، مخاطب را هرگز خسته نمی‌کند. علاوه بر همه این‌ها بینوایان شخصیت‌پردازی فوق‌العاده‌ای دارد. هوگو شخصیت‌های داستانش را دقیق و با جزئیات می‌شناسد و همین باعث شده تا بتواند لایه‌ها و زوایای مختلف شخصیت هر کدام را برای خواننده شرح دهد. مثلا تقریبا صد صفحه از کتاب را به توصیف شخصیت مسیو بی‌ین وُنو میری‌یل، اسقف شهر و مهربانی‌ها و کمک‌های او به مردم می‌پردازد. اسقفی که بعد‌تر دیدار ژان والژان با او باعث انقلاب بزرگی در روح ژان والژان می‌شود.
کدام ترجمه را بخوانیم؟
از آن جایی که رمان بینوایان یک شاهکار ادبی است اختلافات زیادی بر سر ترجمه‌های آن وجود دارد. اولین بار اعتصام‌الملک پدر پروین اعتصامی یک جلد از رمان بینوایان را با نام تیره‌بختان ترجمه می‌کند. پس از او افراد زیادی این رمان را ترجمه می‌کنند که یکی از پرطرفدارترین آن‌ها ترجمه حسینقلی مستعان است. او ماجرای جالبی از آغاز ترجمه کتاب تعریف می‌کند:
تاثیر این شاهکار بزرگ ادب و اخلاق، در وجود من چندان شدید و نافذ بود که به یک دفعه مطالعه‌اش اکتفا نکردم و پس از مدتی کوتاه که طی آن هیچ‌گاه دل و جانم را از یادش خالی نمی‌یافتم، مطالعه‌اش را از سر گرفتم و نه فقط یک دفعه، بلکه بار سوم هم که بینوایان را خواندم حرص و ولعی که به مطالعه این کتاب در خود احساس می‌کردم تسکین نیافت، تا سرانجام به ترجمه‌اش مصمم شدم.
درباره ترجمه حسینقلی مستعان نظرهای متفاوتی وجود دارد و اگرچه عده زیادی ترجمه او را بهترین ترجمه از متن اصلی و وفادارترین آن‌ها می‌دانند اما برخی هم معتقدند فاصله کیفیت نثر اصلی تا ترجمه آن زیاد است. در هر حال اگر قصد خواندن نسخه کامل کتاب را دارید این ترجمه از انتشارات امیرکبیر مطمئن‌ترین انتخابی است که می‌توانید داشته باشید. همچنین نشر افق نیز متن کوتاه شده این رمان را با ترجمه محسن سلیمانی منتشر کرده است که نسبت به دیگر ترجمه‌ها بهتر و روان‌تر است.
