این روزها چای رویبوس به‌عنوان یک نوشیدنی خوش‌طعم و سالم طرفداران زیادی پیدا کرده است. این چای که قرن‌هاست در آفریقای جنوبی مصرف می‌شود، به نوشیدنی محبوبی در سرتاسر دنیا هم بدل شده است. چای رویبوس جایگزین خوشمزه و بدون کافئینی برای چای سیاه و چای سبز است. علاوه‌براین، طرفداران این چای، از آن به‌خاطر فواید بالقوه‌اش برای سلامتی انسان تعریف و تمجید می‌کنند. خیلی‌ها معتقدند آنتی‌اکسیدان‌های موجود در این چای می‌توانند برای مقابله با سرطان، بیماری قلبی و سکته مفید باشند. اما چقدر از این ادعاها درست هستند؟ این مقاله، خودِ چای رویبوس، ۵ فایده‌ی برتر آن برای سلامتی و عوارض جانبی مصرف آن را تشریح می‌کند.
چای رویبوس چیست؟
چای رویبوس (Rooibos Tea) را به نام چای قرمز یا چای بوته‌ی سرخ هم می‌شناسند. رویبوس را با استفاده از برگ‌های یک درختچه به نام آسپالاتوس لینیرایز (Aspalathus linearis) درست می‌کنند که معمولا در سواحل غربیِ آفریقای جنوبی رشد می‌کند. این چای گیاهی است و ربطی به چای سبز یا چای سیاه ندارد.
رویبوس سنتی با تخمیر برگ‌ها درست می‌شود، که آن‌ها را به رنگ قرمز قهوه‌ای درمی‌آورد. رویبوس سبز هم وجود دارد که تخمیر نشده است. این نوع رویبوس گران‌تر بوده و طعم علفی بیشتری نسبت به نسخه‌ی سنتی آن دارد. نکته‌ی دیگر رویبوس سبز این است که آنتی‌اکسیدان‌های بیشتری نسبت به رویبوس قرمز سنتی دارد.
چای رویبوس معمولا به همان شیوه‌ی چای سیاه مصرف می‌شود. بعضی‌ها دوست دارند، شیر یا شکر به آن اضافه کنند تا طعم بهتری بگیرد. اخیرا در بعضی کشورها انواع یخ‌چای، اسپرسو، لاته و کاپوچینو هم از این چای تولید و عرضه شده است.
برخلاف بعضی ادعاها، چای رویبوس منبع خوب ویتامین‌ها و مواد معدنی نیست، البته به‌جز مس و فلوراید. اما سرشار از آنتی‌اکسیدان‌های قوی است که فواید فراوانی برای سلامتی دارند.
۱. نسبت به چای سیاه و چای سبز فواید بیشتری دارد
کافئین ماده‌ی محرک طبیعی است که هم در چای سیاه و هم چای سبز یافت می‌شود. مصرف متعادل کافئین عموما بی‌خطر است. حتی ممکن است فوایدی هم در عملکرد ورزشی، تمرکز و حال‌وهوای آدم داشته باشد.
بااینحال، مصرف بیش‌ازاندازه‌ی کافئین، با تپش قلب، افزایش اضطراب، مشکلات خواب و سردرد ارتباط دارد. بنابراین بعضی‌ها ترجیح می‌دهند مصرف کافئین را قطع یا محدود کنند. ازآنجاکه چای رویبوس به‌طور طبیعی فاقد کافئین است، جایگزین مناسبی برای چای سیاه یا سبز محسوب می‌شود.
سطح تانن کمتر نسبت به چای سیاه معمولی یا سبز، امتیاز دیگر این چای است. تانن‌ها ترکیبات طبیعی موجود در چای سبز و سیاه هستند. این مواد شهرت خوبی ندارند، چون مانع جذب مواد مغذی خاصی مانند آهن می‌شوند.
درنهایت اینکه رویبوس قرمز برخلاف چای سیاه و به‌میزان کمتری نسبت به چای سبز، حاوی اسید اگزالیک نیست. مصرف زیاد اسید اگزالیک ممکن است خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهد، بنابراین چای رویبوس انتخاب خوبی برای کسانی است که مشکلات کلیوی دارند.
۲. سرشار از آنتی‌اکسیدان‌هاست
رویبوس به‌دلیل داشتن مقدار زیادی از آنتی‌اکسیدان‌های تقویت‌کننده‌ی سلامتی همچون آسپالاتین و کورستین، بین مردم محبوبیت زیادی پیدا کرده است. آنتی‌اکسیدان می‌تواند سلول‌ها را از آسیب رادیکال‌های آزاد محافظت کند. همچنین در بلندمدت می‌توانند خطر بیماری‌هایی همچون بیماری‌های قلبی و سرطان را هم کاهش دهد.
شواهد نشان می‌دهند که نوشیدن چای رویبوس می‌تواند سطح آنتی‌اکسیدان را در بدن افزایش دهد. اما طبق آنچه به ثبت رسیده، هرگونه افزایشی کوتاه‌مدت بوده و زیاد طول نمی‌کشد.
مطالعه‌ای بین ۱۵ نفر نشان داد، نوشیدن چای رویبوس قرمز ۲/۹ درصد و چای رویبوس سبز ۶/۶ درصد سطح آنتی‌اکسیدان خون را افزایش می‌دهند. این افزایش سطح آنتی‌اکسیدان پس از مصرف ۱۷ اونس (۵۰۰ میلی‌لیتر) چای تهیه‌شده با ۷۵۰ میلی‌گرم برگ چای رویبوس به‌مدت پنج ساعت دوام داشت.
در مقابل، مطالعه‌ای بین ۱۲ مرد سالم هم نشان داد که نوشیدن چای رویبوس در مقایسه با چای معمولی تأثیری روی آنتی‌اکسیدان خون ندارد. احتمالا به این دلیل که آنتی‌اکسیدان‌های رویبوس عمر کوتاهی داشته یا آن‌طور که باید جذب بدن نمی‌شوند.
۳. برای افرادی که با خطر بیماری قلبی مواجه هستند، مفید است
آنتی‌اکسیدان‌های موجود در چای با سلامت قلب در ارتباط هستند. این امر می‌تواند به شیوه‌های مختلفی اتفاق بیفتد. اول اینکه نوشیدن چای رویبوس می تواند با مهار آنزیم تبدیل آنژیوتنسین (ACE)، اثر مفیدی بر فشار خون داشته باشد. آنزیم تبدیل آنژیوتنسین فشار خون را به‌طور غیرمستقیم با منقبض کردن رگ‌های خونی افزایش می‌دهد.
مطالعه‌ای بین ۱۷ نفر نشان داد که ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پس از نوشیدن چای رویبوس، فعالیت ACE در شرکت‌کنندگان مهار می‌شود، اما باعث هیچ‌گونه تغییری در فشار خون نشد.
شواهد امیدوارکننده‌ای مبنی بر این وجود دارد که این چای می‌تواند سطح کلسترول خون را هم بهبود ببخشد. در مطالعه‌ای، اثرات رویبوس روی ۴۰ مرد و زنِ دارای اضافه‌وزن و درمعرض خطر ابتلا به بیماری قلبی بررسی شد. محققان دریافتند که نوشیدن روزانه شش فنجان جای رویبوس به‌مدت شش هفته باعث می‌شود کلسترول با لیپوپروتئين کم‌چگالی (LDL) که به‌عنوان کلسترول «بد» شناخته می‌شود کاهش پیدا کند. این امر با افزایش کمی در کلسترول با لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) یا کلسترول خوب نیز همراه بود. با این‌حال اثرات مشابه در افراد سالم دیده نشد.
سطح کلسترول سالم به‌معنی محافظت بیشتر در برابر بیماری‌های مختلف قلب، ازجمله حمله‌ها و سکته‌های قلبی است.
۴. آنتی‌اکسیدان‌های این چای سبب کاهش خطر ابتلا به سرطان می‌شود
آزمایش‌هایی نشان دادند که آنتی‌اکسیدان‌های کورستین و لوتئولین که در چای رویبوس یافت می‌شوند، می‌توانند سلول‌های سرطانی را ازبین ببرند و از رشد تومور جلوگیری کنند.
بااینحال، مقدار کورستین در یک فنجان چای تنها درصد کمی از کل آنتی‌اکسیدان موجود است. بنابراین معلوم نیست که آیا مقدار کافی از این دو آنتی‌اکسیدان وجود دارد یا نه، و آیا به‌اندازه‌ی کافی جذب بدن شده‌اند تا اثرات مفید داشته باشند یا نه.
برای یافتن شواهد قوی از اثر نوشیدن چای رویبوس روی جلوگیری از رشد سرطان، باید مطالعات بیشتری روی انسان انجام شوند.
۵. ترکیبات موجود در این چای برای افراد با دیابت نوع دو مفید است
چای رویبوس یکی از معدود منابع طبیعی شناخته‌شده‌ی آنتی‌اکسیدانی به نام آسپالاتین است. مطالعه روی حیوانات نشان می‌دهد که آسپالاتین می‌تواند اثر ضددیابتی داشته باشد.
مطالعه‌ای در موش‌های مبتلا به دیابت نوع دو نشان داده که آسپالاتین به تعادل قند خون و کاهش مقاومت به انسولین کمک می‌کند. این خبر امیدوارکننده‌ای برای کسانی محسوب می‌شود که مبتلا به دیابت نوع دو هستند یا آن‌هایی که خطر ابتلا تهدیدشان می‌کند. بااینحال برای تأیید این اثر مثبت، باید مطالعات بیشتری روی انسان صورت بگیرد.
سایر فواید بالقوه‌ی چای رویبوس
فواید چای رویبوس برای سلامتی انسان طیف گسترده‌ای دارند، اما شواهد کافی برای اثبات خیلی از آن‌ها وجود ندارد:
سلامت استخوان: شواهد اندکی از تأثیر مصرف رویبوس بر تقویت سلامت استخوان وجود دارند. علاوه‌براین، مطالعات چندانی با تمرکز روی چای رویبوس انجام نشده‌اند.
تقویت گوارش: خیلی‌ها مصرف این چای را راهی برای کاهش مشکلات گوارشی می‌دانند، اما شواهد آن بسیار ضعیف هستند.
سایر فواید مورد ادعا: علی‌رغم برخی گزارش‌های غیرموثق از بهبود، شواهد کافی وجود ندارند که چای رویبوس بتواند به مشکلات خواب، حساسیت‌ها و سردرد کمکی بکند.
البته کمبود شواهد به این معنی نیست که این‌ها اشتباه هستند. فقط اینکه هنوز مطالعه نشده‌اند.
آیا این چای عوارض جانبی هم دارد؟
چای رویبوس به‌طور کلی بی‌خطر است.
اگرچه عوارض جانبی منفی بسیار به‌ندرت دیده شده‌اند، اما گزارش‌هایی در این زمینه وجود دارند.
یک مطالعه‌ی موردی نشان داد که نوشیدن مقدار فراوان چای رویبوس به‌صورت روزانه موجب افزایش آنزیم‌های کبد می‌شود، که خودِ این می‌تواند باعث مشکل کبدی شود. البته این یک مورد بیشتر نبود.
برخی ترکیبات موجود در این چای فعالیت‌های استروژنی از خود نشان داده‌اند، به این معنی که می‌توانند موجب تولید استروژن، هورمون جنسی زنانه شوند. بنابراین برخی منابع توصیه می‌کنند افرادی که دچار شرایط خاصِ حساسیت به این هورمون هستند، مثل مبتلایان به سرطان سینه، بهتر است چای رویبوس مصرف نکنند.
البته این اثر بسیار اندک است و احتمالا تنها مصرف مقدار فراوان آن است که چنین اثری به دنبال خواهد داشت.
جمع‌بندی
چای رویبوس نوشیدنی سالم و خوش‌طعمی است. این چای بدون کافئین، با مقدار اندک تانن و سرشار از آنتی‌اکسیدان‌هاست که باعث می‌شود فواید زیادی برای سلامتی داشته باشد.
البته برخی ادعاها که در مورد فواید این چای مطرح می‌شوند، غیرموثق بوده و شواهد چندانی برای اثبات‌شان وجود ندارد. هنوز مشخص نیست که آیا فواید چای رویبوس که در مطالعه روی حیوانات و آزمایش‌ها دیده شده‌اند، به‌معنای مزایای آن در دنیای حقیقی برای انسان هم هست یا نه.
