یکی از روش‌های شناخت زیروبم روش تفکر طراحی‌محور تهیه‌ی پروتوتایپ، نمونه‌ی اولیه یا پیش‌الگوست. در این روش برای کشف مشکلات طراحی کنونی، نمونه‌ی اولیه‌ای کم‌هزینه و در مقیاس کوچک ساخته می‌شود. ساخت پروتوتایپ به طراحان فرصت عملی‌کردن ایده‌هایشان، آزمایش میزان کاربردی بودن طراحی کنونی و بررسی نظر کاربران درباره‌ی محصول را می‌دهد. برای درک پروتوتایپ و انواع روش‌های تهیه‌ی آن، در ادامه‌ی این مطلب با ما همراه باشید.
تهیه‌ی پروتوتایپ اغلب در مرحله‌ی پایانی فرایند «تفکر طراحی» انجام می‌شود و هدف از آن، کشف واکنش کاربران به پروتوتایپ، معرفی راه‌حل‌های جدید برای مشکلات موجود و تعیین این نکته است که آیا راه‌حل‌های پیاده‌سازی شده موفق بوده‌اند یا خیر. بر مبنای نتایج حاصل از این آزمایش، ممکن است مسائل و مشکلات در مراحل پیشین پروژه بازتعریف شوند تا درک بهتر و مؤثرتری از مشکلات احتمالی کاربران هنگام کار با محصول در محیط مورد نظر حاصل شود.
وقتی هدف، کشف چگونگی ارتباط و برخورد کاربر با محصول است، بدیهی‌ترین روش، آزمایش برخورد و واکنش کاربر نسبت به آن محصول است! ارائه‌ی محصولی کامل و سپس ارزیابی واکنش کاربران، کاری غیرمعقول و بیهوده به‌نظر می‌رسد. در مقابل، طراحان می‌توانند نمونه‌ای ساده را در مقیاس کوچک عرضه کنند و به مشاهده، ثبت، ارزیابی، سنجش سطح کارایی بر مبنای عواملی خاص یا برخورد کلی کاربر و واکنشش نسبت به آن بپردازند. این نمونه‌های اولیه را پروتوتایپ می‌نامند که در سطح و اندازه‌ی محصول اصلی نیستند زیرا هزینه و زمان کمتری صرف تولید آنها می‌شود.
پروتوتایپ به طراحان این امکان را می‌دهد که راه‌حل‌هایشان را به روشی متفاوت بررسی کنند (بر پایه‌ی محصولی ملموس و عینی، و نه ایده‌های ذهنی)، همچنین هزینه‌ی شکست را کاهش می‌دهد زیرا وقت و پول کمتری صرف آن می‌شود. شاید تیم براون (Tim Brown) مدیرعامل شرکت طراحی و نوآوری IDEO بهترین تعریف را از پروتوتایپ داشته باشد.
پروتوتایپ مانند سرعت‌گیری است که به ما امکان سرعت گرفتن در آینده را می‌دهد! با صرف زمان برای تهیه‌ی پروتوتایپِ ایده‌هایمان، می‌توانیم از اشتباهات سنگین اجتناب کنیم؛ اشتباهاتی مانند پیچیدگی زودهنگام یا درگیر ایده‌ای ضعیف و بی‌آینده شدن برای مدت طولانی.
به‌طور مثال هنگام تهیه‌ی یک نرم افزار، تیم طراحی احتمالا یک پروتوتایپ کاغذی تهیه می‌کند که به کاربر امکان می‌دهد گام‌به‌گام با آن پیش برود، در نتیجه تیم طراحی و کارشناسان می‌بینند چطور کاربر با برخی مشکلات و وظایف سروکله می‌زند. هنگام طراحی محصول عینی مانند ماوس رایانه، طراحان از مواد مختلفی که امکان آزمایش امکانات اولیه‌ی محصول را به آنها می‌دهد، استفاده می‌کنند. امروزه چاپگرهای سه‌بُعدی تولید پروتوتایپ را سریع و کم‌هزینه کرده‌اند، در نتیجه طراحان می‌توانند پیش از تأیید یک طرح خاص، نمونه‌های قابل‌آزمایش و قابل‌استفاده‌ی آن را بررسی کنند.
انواع روش‌های تهیه‌ی پروتوتایپ
روش‌های تهیه‌ی پروتوتایپ به دو نوع عمده تقسیم می‌شوند. روش‌های با دقت بالا و روش‌های با دقت پایین.
پروتوتایپ با دقت پایین
در این روش، کاربردِ نمونه‌ی اولیه یا نمونه‌های مشابه آن، مورد آزمایش قرار می‌گیرد. مثلا ممکن است یک نمونه‌ی ناقص که تنها شامل برخی ویژگی‌های طرح نهایی است مورد آزمایش قرار گیرد، یا نمونه‌ای که از موادی متفاوت از آنچه برای ساخت نمونه‌ی نهایی به‌کار می‌رود، مانند چوب، پلاستیک، کاغذ یا فلز ساخته شده است. پروتوتایپ‌های با دقت پایین، نمونه‌هایی هستند که با هزینه‌ی اندک و به‌سادگی تهیه می‌شوند یا تنها تجمسی از طرح نهایی هستند. برخی از روش‌های تهیه‌ی پروتوتایپ با دقت پایین عبارتند از:
- استوری‌بورد یا طرح مصور داستان؛
- رسم و نقشه‌کشی ساده (البته برخی مانند بیل باکستون (Bill Buxton) پیشگام عرصه‌ی ارتباط انسان و کامپیوتر، نقشه‌کشی را به عنوان روشی برای تهیه‌ی پروتوتایپ قبول ندارند)؛
- دسته‌بندی کارت‌ها؛
- جادوگر شهر اُز (پاردایم اُز).
مزیت‌های پروتوتایپ با دقت پایین:
- سرعت بالا و هزینه‌ی پایین؛
- امکان ایجاد تغییرات در زمان کم و آزمایش‌های پی‌در‌پی؛
- در دسترس بودن؛
- به‌جای تمرکز بر جزئیات پنهان در حین تغییرات کند و تدریجی، با کمترین هزینه و وقت به طراح دیدی کلی از محصول می‌دهد؛
- فارغ از توانایی و میزان تجربه، هر کسی می‌تواند یک نسخه‌ی ابتدایی از یک محصول تهیه کند و نظر کاربران و طرف‌های درگیر را بسنجد؛
- فرایند تفکر طراحی را تقویت می‌کند.
عیب‌های پروتوتایپ با دقت پایین:
- به‌اندازه‌ی کافی واقع‌گرا نیست. ابتدایی بودن این پروتوتایپ‌ها باعث می‌شود نتایج حاصل از آزمایش آنها همیشه معتبر نباشد.
- بسته به نوع محصولتان ممکن است چنین پروتوتایپی مناسب آزمایش گروه هدف‌تان نباشد. به‌طور مثال اگر محصولتان باید متناسب با کاربر، ویژگی‌های خاصی داشته باشد (مثلا محصولی که برای معلولین و افراد با نیازهای ویژه طراحی شده است)، یک نمونه‌ی ابتدایی که همه‌ی ویژگی‌های محصول نهایی را ندارد، نمی‌تواند معیار خوبی برای سنجش واکنش کاربر نهایی باشد.
- چنین نمونه‌هایی معمولا حس اختیار را از مصرف‌کننده می‌گیرند زیرا آنها حین استفاده از نمونه‌ی اولیه باید پیوسته به ارزیاب گزارش بدهند که چطور از محصول نهایی استفاده خواهند کرد!
پروتوتایپ با دقت بالا
پروتوتایپ‌های با دقت بالا از نظر ظاهر و عملکرد شباهت بیشتری به محصول نهایی دارند. به‌طور مثال نمونه‌ی پلاستیکی سه‌بُعدی با اجزای متحرک (که امکان کار با نمونه را به‌شکلی مشابه استفاده از محصول پایانی به کاربر می‌دهند) در مقایسه با یک نمونه‌ی چوبی قابل‌اعتمادتر است. به‌همین شکل، نمونه‌ای از یک سیستم نرم افزاری که با ابزاری مانند Adobe Illustrator ارائه می‌شود، خیلی با دقت‌تر از نمونه‌ای است که روی کاغذ توصیف شده است.
مزیت‌های پروتوتایپ با دقت بالا:
- افرادِ درگیر پیوسته تجسم ذهنی‌شان را در واقعیت می‌بینند و می‌توانند درباره‌ی قابلیت تأمین خواسته‌ها و نیازهایشان تصمیم بگیرند؛
- داده‌های حاصل از آزمایش این نمونه‌ها توسط کاربران اعتبار و کاربردپذیری بالاتری دارند. هرچه پروتوتایپ به نمونه‌ی نهایی نزدیک‌تر باشد، تیم طراحی می‌تواند با اطمینان بیشتری به واکنش کاربر به محصول و برهم‌کنش آنها نسبت به یکدیگر تکیه کند.
عیب‌های پروتوتایپ با دقت بالا:
- معمولا زمان طولانی‌تری برای تهیه‌ی آنها نیاز است؛
- هنگام کار با نمونه، کاربران تمایل بیشتری به نظر دادن درباره‌ی ویژگی‌های ظاهری و سطحی دارند؛
- پس از صرف ساعت‌ها و روزها برای تهیه‌ی یک نمونه‌ی دقیق و مشابه محصول اصلی، معمولا طراحان میلی به ایجاد تغییرات جدید نشان نمی‌دهند؛
- پروتوتایپ‌های نرم افزاری معمولا درباره‌ی کیفیت و جذابیت محصول نهایی تأثیر نادرستی بر کاربران می‌گذارند؛
- ایجاد تغییرات در پروتوتایپ ممکن است زمان زیادی بطلبد و در نتیجه کل پروژه به تأخیر بیفتد.
با توجه به مزیت‌ها و عیب‌های این دو روش، روشن است که پروتوتایپ‌های با دقت پایین در مراحل آغازین تفکر طراحی به‌کار می‌روند و پروتوتایپ‌های با دقت بالا در مراحل پایانی و پس از اصلاح و ویرایش پرسش‌های آزمون مورد استفاده قرار می‌گیرند.
راهنمای تهیه‌ی پروتوتایپ
فراموش نکنید که پروتوتایپ ابزاری برای آزمودن سریع راه‌حل است. در ادامه چند توصیه برای‌تان داریم:
ساختن را شروع کنید
تفکر طراحی معمولا نسبت به اقدام و عمل تردید دارد! بنابراین اگر نسبت به آنچه برای دستیابی به آن تلاش می‌کنید چندان مطمئن نیستید، بهترین کار این است که به آن عینیت ببخشید. با ساخت پروتوتایپ ایده‌تان را به‌شکلی سخت و مجسم می‌بینید و بهتر می‌توانید نقص‌هایش را برطرف کنید و آن را بهبود ببخشید.
بیش از اندازه وقت صرف آن نکنید
سرعت حرف اول را در تهیه‌ی پروتوتایپ می‌زند! هرچه بیشتر روی آن وقت بگذارید، بیشتر دل‌بسته‌ی ایده‌تان می‌شوید و بنابراین احتمال ناتوانی در قضاوت و سنجش بی‌طرفانه افزایش می‌یابد.
آنچه را می‌خواهید بسنجید، مشخص کنید
پروتوتایپ برای سنجش عنصر یا موضوعی خاص ساخته می‌شود. از این موضوع غافل نشوید اما در عین حال چنان هم متمرکز آن نشوید که نکته‌ها و کشف‌های جنبی از چشم‌تان پنهان بمانند.
با تمرکز بر ویژگی‌های کاربر پروتوتایپ بسازید
پروتوتایپ با هدف آزمایش رفتار و نیازهای پیش‌بینی‌شده‌ی کاربر ساخته می‌شود. از فاصله‌ی انتظارات و واقعیات درس بگیرید و ایده‌هایتان را بهبود ببخشید.
ساخت پروتوتایپ روشی مؤثر برای عینیت بخشیدن به ایده‌های خود یا مشتری‌تان است. همان‌طور که گفتیم به دو روش می‌توان پروتوتایپ ساخت که هریک از آنها مزایا و معایبی دارند. بنابراین طراحان با توجه به زمان و بودجه‌ای که در اختیار دارند باید درباره‌ی تناسب و انتخاب یکی از این دو روش تصمیم بگیرند.
برگرفته از: interaction-design.org
