پت اسکن یا توموگرافی؛ هرآنچه باید درباره این ابزار تشخیص بیماری بدانید

سوخت‌و‌ساز سلول‌های سرطانی بیشتر از سلول‌های عادی است. به‌سبب این فعالیت شیمیایی زیاد، سلول‌های سرطانی نقاط روشنی را در پت اسکن نشان می‌دهند. به همین دلیل پت اسکن هم برای تشخیص سرطان و هم برای موارد زیر مفید است:

• بررسی انتشار سرطان؛
• بررسی تأثیر درمان سرطان؛
• بررسی بازگشت سرطان.

البته این اسکن را پزشک به‌دقت بررسی می‌کند، چون ممکن بیماری‌های غیرسرطانی هم در اسکن مانند سرطان به نظر برسند. همچنین ممکن است تومورهای جامد و بعضی از انواع سرطان در توموگرافی مشخص نشوند.

مشکلات قلبی

پت اسکن نواحی کاهش جریان خون در قلب را مشخص می‌کند. قلب سالم از بافت ناسالم یا بافتی که جریان خون کمی دارد، میزان ردیاب بیشتری دریافت می‌کند.

رنگ‌های مختلف و درجات روشنایی سطوح مختلف، عملکرد بافت را نشان می‌دهند و پزشک می‌تواند قدم‌های بعدی درمان را مشخص کند.

اختلالات مغزی

گلوکز سوخت اصلی مغز است. هنگام توموگرافی، ردیاب به ترکیباتی مثل گلوکز متصل می‌شود. پت اسکن با تعیین گلوکز رادیواکتیو، بخش‌هایی از مغز با بالاترین میزان مصرف گلوکز را مشخص می‌کند. بنابراین پزشک با استفاده از اسکن، عملکرد مغز و نواحی غیرطبیعی را بررسی می‌کند.

پت اسکن برای تشخیص اختلالات سیستم عصبی مرکزی هم استفاده می‌شود، مانند:

• بیماری آلزایمر؛
• افسردگی؛
• صرع؛
• آسیب سر؛
• بیماری پارکینسون.

مقایسه پت اسکن با سایر آزمایش‌ها

پت اسکن تغییرات سوخت‌و‌ساز را در سطح سلولی اندام یا بافت نشان می‌دهد. این مسئله مهم است، چون معمولا بیماری‌ها در سطح سلولی شروع می‌شوند. سی.تی اسکن (CT scan) و ام.آر.آی (MRI) نمی‌توانند مشکلات را در سطح سلولی نشان بدهند.

تشخیص بیماری در سطح سلولی به پزشک امکان می‌دهد که دید بهتری به بیماری سیستمیک پیچیده داشته باشد، بیماری‌هایی مانند:

• بیماری عروق کرونر یا عروق مسدود قلب؛
• تومورهای مغزی؛
• اختلالات حافظه؛
• اختلالات تشنجی.

در بسیاری از موارد می‌توان از اسکن پت سی.تی یا پت ام.آر.آی استفاده کرد. سی تی اسکن از تجهیزات ویژه اشعه ایکس فقط برای تصویربرداری از داخل بدن استفاده می‌کند. در ام.آر.آی اسکن از زمینه مغناطیسی و پالس‌های مداوم رادیویی برای ایجاد تصاویری از ساختارهای درونی مانند اندام‌ها، بافت‌های نرم و استخوان استفاده می‌شود.

زمانی که هرکدام از این اسکن‌ها با پت اسکن همراه می‌شود، تصاویر حاصل از آن «ادغام تصویر» نامیده می‌شود. یک کامپیوتر تصاویر این اسکن‌ها را با هم ترکیب می‌کند تا تصویری سه‌بعدی ایجاد شود که با ارائه اطلاعات بیشتر امکان تشخیص دقیق‌تر را فراهم می‌کند. بعضی از تومورهای جامد به این روش تشخیص داده می‌شوند، از جمله:

• ریه؛
• مغز؛
• حلق؛
• سینه؛
• گردن؛
• کلورکتال؛
• سر و گردن؛
• سیستم لنفی؛
• پانکراس؛
• پروستات؛
• پوست؛
• تیروئید.

گالیوم اسکن شبیه پت اسکن است که در آن گالیوم سیترات به‌عنوان ردیاب رادیواکتیو تزریق می‌شود. گالیوم اسکن معمولا ۱ تا ۳ روز بعد از تزریق دارو انجام می‌شود. پس فرایندی چندروزه است.

این اسکن‌ها معمولا برای تشخیص سرطان استفاده نمی‌شوند، هرچند بعضی از انواع گالیوم اسکن با آزمایشات جدید مثل توموگرافی ترکیب می‌شوند.

مضرات پت اسکن

پت اسکن ردیاب رادیواکتیو دارد، اما مقدار رادیواکتیو موجود در ردیاب اندک است و خطر کمی برای بدن دارد. البته بهتر است درباره خطرات احتمالی آن با پزشک صحبت کنید.

ردیاب در اصل گلوکز با جزء رادیواکتیوِ متصل است. حتی اگر سابقه بیماری کلیوی یا دیابت داشته باشید، بدنتان به‌راحتی ردیاب را دفع می‌کند. البته بعضی افراد با احتیاط بیشتری باید این آزمایش را انجام بدهند که در ادامه توضیح داده‌ایم.

افراد مبتلا به حساسیت یا سایر بیماری‌ها

بعضی افراد ممکن است به ردیاب حساسیت داشته باشند. افرادی که به ید، آسپارتام یا ساخارین حساسیت دارند باید به پزشک اطلاع بدهند.

افرادی که نمی‌توانند از ردیاب ید استفاده کنند معمولا ردیاب باریمِ رقیق‌شده و شیرین‌شده با ساخارین دریافت می‌کنند. این افراد معمولا دچار یکی از موارد زیر هستند:

• آسم؛
• حساسیت؛
• کمبود آب؛
• بیماری قلبی؛
• بیماری کلیوی؛
• سابقه واکنش حساسیتی به پت اسکن؛
• اختلالات سلول خونی، پلی‌سیتمی‌ورا، مالتیپل‌میلوما؛
• رژیم دارویی شامل مسدودکننده بتا، داروهای ضدالتهابی غیراستروئید یا اینترلوکین-۲.

خانم‌های باردار

امواج رادیواکتیو برای جنین در حال رشد ایمن نیست. اگر باردار هستید یا فکر می‌کنید باردار هستید، نباید توموگرافی انجام بدهید.

افرادی که از پت سی.تی اسکن استفاده می‌کنند

فردی که از این روش استفاده می‌کند، ردیاب اضافی نیاز دارد. بنابراین این روش برای بیماران کلیوی یا افرادی که به‌علت مصرف دارو میزان کراتینین‌شان بالا رفته است شاید مضر باشد.

سایر خطرات

اگر ترس از تاریکی دارید یا از سوزن می‌ترسید، شاید این آزمایش برایتان کمی ناراحت‌کننده باشد. همچنین تزریق می‌تواند علائمی مثل خونریزی، کبودی یا ورم را به همراه داشته باشد.

آمادگی برای پت اسکن

پزشک نحوه آمادگی برای پت اسکن را به شما توضیح می‌دهد، فقط درباره همه داروهای تجویزی، داروهای بدون نسخه و مکمل‌های مصرفی‌ با پزشک صحبت کنید.

چند روز قبل از پت اسکن

ممکن است از شما بخواهند ۲۴ تا ۴۸ ساعت قبل از انجام آزمایش، فعالیت‌های بدنی سخت مثل ورزش را محدود کنید.

روز قبل از پت اسکن

ممکن است از شما بخواهند تا ۲۴ ساعت قبل از نوبت آزمایشتان رژیم کم‌کربوهیدراتِ بدون قند بگیرید. همچنین باید از غذاها و نوشیدنی‌های زیر پرهیز کنید:

• نان؛
• برنج؛
• پاستا؛
• الکل؛
• غلات؛
• ماست و شیر؛
• میوه و آب‌میوه؛
• آب‌نبات، از جمله آدامس و قرص نعناع.

غذاهایی که می‌توانید از آنها استفاده کنید:

• توفو؛
• آجیل؛
• گوشت؛
• سبزیجات غیرنشاسته‌ای.

ساعاتی قبل از پت اسکن

• اگر برای پت اسکن بیهوش می‌شوید، صبح آزمایش چیزی نخورید. اگر باید دارویی مصرف کنید، فقط مقداری آب بنوشید.
• اگر بیهوش نمی‌شوید، ۶ ساعت قبل از آزمایش چیزی نخورید. به یادداشته باشید که از آدامس، آب‌نبات، آب‌نبات سرماخوردگی یا قرص نعناع استفاده نکنید. البته می‌توانید آب بنوشید یا داروهای توصیه‌شده را مصرف کنید.
• ممکن است از شما بخواهند لباس بیمارستان بپوشید. فلز می‌تواند باعث اختلال تجهیزات آزمایشگاهی شود، پس باید جواهرات خود را دربیاورید.
• اگر از پت سی.تی استفاده می‌کنید، تجهیزات پزشکی مثل ضربان‌ساز یا مفصل مصنوعی در نتیجه آزمایش شما تداخلی ندارد، اما با وجود این وسایل نمی‌توانید از پت ام.آر.آی استفاده کنید.

سایر ملاحظات

باید پزشک را در جریان سایر شرایط‌ بگذارید، مثلا اگر:

• باردار هستید یا فکر می‌کنید باردار هستید.
• در دوران شیردهی هستید: لازم است ۲۴ ساعت قبل از انجام آزمایش شیرتان را بدوشید. همچنین تا ۲۴ ساعت بعد از آزمایش نباید به کودکتان شیر بدهید.
• دیابت دارید: ناشتابودن می‌تواند روی میزان قند خون‌ اثر بگذارد، پس لازم است از پروتکل خاصی برای انجام آزمایش استفاده کنید. احتمالا به شما گفته می‌شود دوز معمولی انسولین خود را مصرف کنید و ۴ ساعت قبل از دریافت اسکن، یک وعده غذایی سبک بخورید.

نحوه انجام پت اسکن

قبل از انجام آزمایش، ردیاب را با تزریق، محلول نوشیدنی یا گاز استنشاقی دریافت می‌کنید. بدن‌ برای جذب ردیاب به زمان نیاز دارد، بنابراین قبل از انجام اسکن باید یک ساعت منتظر بمانید. البته زمان لازم برای جذب کامل ردیاب در بدن به ناحیه مدنظر بستگی دارد.

در زمان انتظار حرکت‌تان را محدود کنید، آرام باشید و خودتان را گرم نگه دارید. اگر اسکن مغزی دارید، بهتر است از تلویزیون، موسیقی و مطالعه پرهیز کنید. اسکن ممکن است ۳۰ تا ۴۵ دقیقه طول بکشد. در این زمان روی یک میز کم‌عرض دراز می‌کشید که به ماشین پت (ماشینی شبیه حرف O) ختم می‌شود. میز به‌آرامی درون ماشین سر می‌خورد و اسکن انجام می‌شود. این آزمایش بدون درد است.

در طول اسکن باید دراز بکشید. تکنسین در این باره به شما توضیح می‌دهد. ممکن است از شما بخواهد چند ثانیه نفستان را نگه دارید. در طول آزمایش صدای وزوز و کلیک می‌شنوید. زمانی‌ که تمام تصاویر مدنظر گرفته شد، از ماشین بیرون می‌آیید و آزمایش کامل انجام شده است.

بعد از پت اسکن

بعد از آزمایش اگر پزشک توصیه خاصی نداشته باشد، می‌توانید کارهای روزانه‌تان را انجام بدهید.

البته مواد رادیواکتیو ۱۲ ساعت در بدنتان باقی می‌ماند، پس بهتر است در این مدت تماستان با زنان باردار و نوزادان محدود باشد. بعد از آزمایش، مقدار زیادی آب بنوشید تا ردیاب از بدنتان خارج شود. به‌طور کلی تمام ردیاب بعد از دور روز از بدنتان خارج می‌شود. در این مدت یک متخصص تصاویر توموگرافی شما را تفسیر می‌کند و در اختیار پزشک قرار می‌دهد و بعد از چند روز پزشک درباره نتیجه آزمایش با شما صحبت می‌کند.

مراکز پت اسکن در ایران

بر اساس گفت‌وگوی خبرگزاری تسنیم با سجاد رضوی، مدیرکل دفتر بازرسی وزارت بهداشت، استفاده از دستگاه تشخیصی پت اسکن در مراکز جامع سرطان امکان‌پذیر است. راه‌اندازی و استفاده از این دستگاه باید با ایمنی کامل و دقت لازم صورت پذیرد و بخش خصوصی در صورت داشتن ظرفیت می‌تواند از این دستگاه استفاده کند.

همچنین در گفت‌وگوی ابراهیم رئیسیون، مشاور اقتصادی سابق وزیر بهداشت، با خبرنگار سلامت ایرنا مقرر شده بود که ۱۴ قطب و مركز جامع سرطان در كشور دایر شود و در تمام این ۱۴ مرکز دستگاه‌های پیشرفته پت اسكن مستقر گردد. این دستگاه بسیار پیشرفته با كمک تكنولوژی رادیواكتیو در تشخیص سریع و درمان سرطان کاربرد دارد. از جمله مراکزی که دستگاه پت اسکن دارند:

• بیمارستان مسیح دانشوری؛
• بیمارستان شریعتی؛
• بیمارستان فارابی؛
• مراکز پزشکی هسته‌ای استان‌ها.

هزینه پت اسکن چقدر است

به‌گفته مسعود وفامنش، در ایران سه تعرفه برای استفاده از این دستگاه تصویب‌ شده است که برای بخش دولتی ۲میلیون و ۹۰۰هزار تومان، بخش نیمه‌دولتی مثل بیمارستان مسیح دانشوری حدود ۴میلیون و ۵۰۰هزار تومان و برای بخش خصوصی ۶میلیون و ۵۰۰هزار تومان است.

شما بگویید

شما چقدر با آزمایش پت اسکن آشنایی داشتید؟‌ تا به حال آزمایش پت اسکن را انجام داده‌اید؟‌ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه با ما به اشتراک بگذارید و این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی برای دوستانتان ارسال کنید.