پلاکت خون چیست؟ یکی از انواع سلول‌های خونی است که عبارت‌اند از گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها. وقتی قسمتی از پوست آسیب می‌بیند، پلاکت‌ها با تشکیل لخته از ادامه‌ی خون‌ریزی جلوگیری می‌کنند. اگر شدت عارضه وخیم باشد و درمان‌نشده باقی بماند، ممکن است که فرد بر اثر خون‌ریزی کنترل‌نشده با تهدید مرگ روبه‌رو شود. در این مقاله همراه ما باشید تا شما را با علائم، علل و راه‌های تشخیص و درمان پایین بودن پلاکت خون آشنا کنیم.
- علائم پایین بودن پلاکت خون
- علت پایین بودن پلاکت خون
- درمان پلاکت خون پایین
- تشخیص پایین بودن پلاکت خون
علائم پایین بودن پلاکت خون
همان‌طور که گفته شد، بروز علائم پایین بودن پلاکت خون به‌شدتِ این عارضه بستگی دارد. در موارد خفیف، مثلا اگر افت پلاکت خون ناشی از بارداری باشد، معمولا علائمی ایجاد نمی‌شود. اما در موارد وخیم‌تر ممکن است به خون‌ریزی کنترل‌نشده بینجامد که نیازمند فوریت‌های پزشکی است.
علائم پلاکت خون پایین عبارت‌اند از:
- پورپورا (کبودی‌های قرمز، بنفش یا قهوه‌ای)؛
- پِتِشی (لکه‌های جوش‌مانندی که به‌شکل نقاط کوچک قرمز یا قهوه‌ای دیده می‌شوند)؛
- خون‌ریزی از بینی و لثه‌ها؛
- خون‌ریزی از زخم‌ها به‌‌مدت طولانی یا بندنیامدن خودبه‌خودی خون‌ریزی؛
- خون‌ریزی سنگین در دوران قاعدگی؛
- خون‌ریزی از مقعد؛
- وجود خون در ادرار یا مدفوع.
در موارد وخیم‌تر ممکن است که خون‌ریزی داخلی ایجاد شود. علائم خون‌ریزی داخلی عبارت‌اند از وجود خون در ادرار یا مدفوع و استفراغ خونی یا خیلی تیره. اگر متوجه علائم خون‌ریزی داخلی شدید، فورا به نزدیک‌ترین مرکز درمانی مراجعه کنید.
پایین بودن پلاکت خون به‌ندرت موجب بروز خون‌ریزی مغزی می‌شود. اما اگر می‌دانید که پلاکت خونتان پایین است و علائمی مانند سردرد یا هرگونه مشکل عصبی دارید، حتما با پزشک‌‌تان در میان بگذارید.
علت پایین بودن پلاکت خون
علل احتمالی پلاکت خون پایین عبارت‌اند از:
۱. بیماری‌های مغز استخوان
مغز استخوان به بافت اسفنجی داخل استخوان گفته می‌شود و محل تولید اجزای تشکیل‌دهنده‌ی خون از جمله پلاکت‌هاست. اگر مغز استخوان قادر به تولید پلاکت‌های کافی نباشد، بدن به کمبود پلاکت خون دچار خواهد شد. مهم‌ترین عللی که باعث کاهش تولید پلاکت‌ها توسط مغز استخوان می‌شوند، عبارت‌اند از:
- کم‌خونی آپلاستیک؛
- کمبود ویتامین ب۱۲؛
- کمبود فولات؛
- کمبود آهن؛
- عفونت‌های ویروسی مانند ایدز، اِپشتاین بار و آبله مرغان؛
- شیمی درمانی، پرتودرمانی یا مواجهه با مواد شیمیایی سمی؛
- مصرف بیش‌ازحد الکل؛
- سیروز کبدی؛
- لوسمی؛
- میلودیسپِلازی.
۲. ازبینرفتن پلاکت‌ها
هر پلاکت در بدن سالم حدود ۱۰ روز قادر به زندگی است. پایین بودن پلاکت خون می‌تواند ناشی از نابودی بیش‌ازحد پلاکت‌ها در بدن باشد که از عللی مانند مصرف برخی داروهای خاص شامل داروهای مُدِر و ضد تشنج ناشی می‌شود. ازبینرفتن شمار زیاد پلاکت‌ها در بدن همچنین می‌تواند علامت یکی از وضعیت‌های زیر باشد:
- هایپِراِسپلنیسم یا بزرگ‌شدن طحال؛
- اختلالات خودایمنی؛
- بارداری؛
- عفونت میکروبی در خون؛
- ایدیوپاتیک ترومبوسیتوپِنیک پورپورا (ITP)؛
- ترومبوتیک ترومبوسیتوپِنیک پورپورا (TTP)؛
- سندرم هِمولیتیک اورِمیک؛
- انعقاد داخل عروقی منتشره (DIC).
درمان پلاکت خون پایین
نوع درمان پایین بودن پلاکت خون به علت ریشه‌ای بیماری و نیز شدت این عارضه بستگی دارد. اگر شدت عارضه خفیف باشد، ممکن است درمان خاصی تجویز نشود و فقط باید تحت‌نظر باشید. همچنین شاید پزشک معالج صلاح ببیند که به توصیه‌های زیر عمل کنید تا وضعیت‌تان وخیم‌تر نشود:
- پرهیز از ورزش‌های برخوردی؛
- پرهیز از فعالیت‌های دارای احتمال ایجاد خون‌ریزی یا کبودی؛
- محدودیت مصرف الکل؛
- قطع یا تغییر داروهایی که روی پلاکت‌های خون تأثیر می‌گذارند مانند آسپرین و ایبوپروفن.
اما اگر شدت عارضه وخیم‌تر باشد، به درمان‌های جدی نیاز خواهد بود. ازجمله‌ی این راهکارها عبارت‌اند از:
- تزریق خون یا پلاکت؛
- تغییر داروهایی که باعث کاهش شمار پلاکت‌ها در خون می‌شوند؛
- استروئیدها؛
- ایمنوگلوبولین؛
- کورتیکواستروئیدها (جلوی آنتی‌بادی‌های پلاکتی را می‌گیرند)؛
- داروهای سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنی؛
- اِسپلِنِکتومی (جراحی برداشتن طحال).
بنابراین تمام کسانی که پلاکت خون‌شان پایین است، به درمان خاصی نیاز ندارند. برخی علل ایجادکننده‌ی این عارضه پس از مدتی برطرف می‌شوند و شمار پلاکت‌های خون به میزان طبیعی بازخواهد گشت. اما درصورت وخامت عارضه باید علت ریشه‌ای بیماری را پیدا و درمان کرد.
تشخیص پایین بودن پلاکت خون
اگر پزشک به کمبود پلاکت خون شک کند، ابتدا معاینه‌ای بالینی انجام خواهد داد تا ببیند که آیا در بدن‌تان هیچ علامتی از کبودی یا پِتِشی وجود دارد یا خیر. همچنین ممکن است که پزشک روی شکم‌‌تان را فشار دهد تا اندازه‌ی طحال را بررسی کند. درمورد سابقه‌ی خانوادگی اختلالات خون‌ریزی نیز شاید از شما سؤال کند.
۱. انواع آزمایش خون
برای تشخیص پایین بودن پلاکت خون لازم است که آزمایش کامل شمارش سلول‌های خونی (CBC) انجام شود. پزشک می‌تواند از نتایج این آزمایش تعداد سلول‌های خونی بیمار ازجمله پلاکت‌ها را بفهمد. همچنین ممکن است پزشک صلاح ببیند که خونتان از لحاظ آنتی‌بادی‌هایی که بدن علیه پلاکت‌ها تولید می‌کند، آزمایش شود. این آنتی‌بادی‌ها پروتئین‌هایی هستند که پلاکت‌ها را از بین می‌برند و گاهی بر اثر مصرف برخی داروهای خاص مانند کلوپیدوگرِل (پلاویکس) و گاهی نیز به عللی نامعلوم تولید می‌شوند. به‌علاوه شاید نیاز باشد که آزمایش‌های مربوط به تشکیل لخته مانند آزمایش زمان نسبی ترومبوپلاستین (PTT) و آزمایش زمان پروترومبین (PT) نیز انجام شوند. انجام این آزمایش‌ها فقط به نمونه‌گیری ساده از خون نیاز دارد. در آزمایشگاه مواد شیمیایی خاصی را به نمونه اضافه می‌کنند تا ببینند چقدر طول می‌کشد تا خونِ آزمایش‌شده لخته شود.
۲. سونوگرافی
اگر پزشک معالج احساس کند که طحال‌تان بزرگ شده است، باید سونوگرافی انجام دهید. سونوگرافی ازطریق امواج صدا کار می‌کند و براساس تصویری که از طحال‌تان به‌دست می‌دهد، پزشک می‌تواند بفهمد که آیا طحال‌تان دارای اندازه‌ی طبیعی است یا خیر.
۳. بیوپسی و آسپیراسیون مغز استخوان
اگر پزشک معالج احساس کند که پایین بودن پلاکت خونتان به‌علت وجود مشکلات مربوط به مغز استخوان ایجاد شده است، آسپیراسیون مغز استخوان تجویز خواهد کرد. یعنی با استفاده از یک سوزن مقدار کوچکی از مغز استخوان را برای بررسی بیشتر از بافت استخوانی جدا می‌کنند. بیوپسی مغز استخوان نیز ممکن است تجویز شود. در این روش به‌وسیله‌ی یک سوزن از مغز استخوان نمونه‌برداری می‌شود و نمونه هم معمولا از استخوان لگن خاصره گرفته خواهد شد. آسپیراسیون و بیوپسی به‌عنوان دو روش بررسی مغز استخوان ممکن است هم‌زمان انجام شوند.
