یکی از اعضای مهم دستگاه گوارش کلون یا روده بزرگ است و سلامت دستگاه گوارش تاحد زیادی به سلامت آن وابسته است. برخی معتقدند که برای بهبود عملکرد دستگاه گوارش، روده‌ها باید پاکسازی شوند، اما تحقیقات مختلف حاکی از اثرگذاری پاکسازی روده در عملکرد دستگاه گوارش نیستند. بااین‌وجود، باز هم پاکسازی روده ابعاد مثبتی دارد و به رفع مشکلاتی نظیر یبوست و حرکات غیرعادی روده کمک می‌کند. برخی شواهد هم نشان می‌دهد که پاکسازی این عضو مهم دستگاه گوارش مانع از ابتلا به سرطان روده می‌شود. در این مقاله شما را با روش های پاکسازی روده، هدف پاکسازی روده، خطرات پاکسازی روده و ۷ روش خانگی برای پاکسازی روده در منزل آشنا خواهیم کرد.
آیا پاکسازی روده لازم است؟
قدمت پاکسازی روده به یونان باستان بازمی‌گردد. در کشورهای دیگر هم این عمل در گذشته‌ها صورت می‌گرفت. برای مثال، در دهه‌ی ۱۹۰۰ در آمریکا، پاکسازی روده مورد توجه بود. اما با کم‌رنگ‌شدن فرضیاتی که درباره‌ی پاکسازی روده مطرح می‌شد، رونق این عمل رنگ باخت. اخیرا پاکسازی روده با استفاده از انواع چای، آنزیم‌ها یا شست‌وشوی روده مجددا مورد توجه قرار گرفته است. هر چند که از نظر علمی، شواهد محکمی برای اثرگذاری آن در سلامت بیشتر وجود ندارد.
پاکسازی طبیعی روده چه روش هایی دارد؟
دو روش عمده برای پاکسازی روده وجود دارد: مصرف داروها و مراجعه به پزشکی که امکان شست‌وشوی روده برایش فراهم است:
پاکسازی روده با مصرف مکمل‌های پودری یا مایع
برخی از مکمل‌های پاکسازی روده به صورت خوردنی هستند و برخی دیگر نیز باید از طریق رکتوم یا راست‌روده وارد بدن شوند. در هر دو روش، هدف دفع مواد داخل روده است. تهیه مکمل‌های پاکسازی روده از داروخانه‌ها و فروشگاه‌های مختلف امکان‌پذیر است. این داروها و مکمل‌ها از این قرار هستند:
- تنقیه یا اماله؛
- ملین‌های محرک و غیرمحرک؛
- چای های گیاهی دارویی؛
- آنزیم‌ها؛
- منیزیم
پاکسازی روده با شست‌وشو
اولین دستگاه برای پاکسازی روده حدودا ۱۰۰ سال پیش ساخته شده است. این روزها دستگاه تغییراتی داشته و متخصصان ترجیح می‌دهند از دستگاه‌های جدیدتر بهره ببرند. دستگاه پاکسازی روده بزرگ تقریبا شبیه تنقیه عمل می‌کند، اما در آن از میزان آب بیشتری استفاده می‌شود. وقتی روی تخت دراز می‌کشید، با پمپی کم‌فشار یا منبعی آب، داخل روده‌ها با گالون‌ها آب شست‌وشو داده می‌شود. آب از طریق لوله‌ای کوچک که درون رکتوم قرار می‌گیرد، شروع به شست‌وشودادن کلون می‌کند.
وقتی آب درون روده بزرگ قرار گرفت، پزشک شروع به ماساژدادن شکم می‌کند. سپس با عادی‌شدن حرکات روده، آب هم از بدن دفع می‌شود و طی فرایندی مایعات و مواد زائد از روده خارج می‌شوند. ممکن است، پزشک فرایند را تکرار کند و هر جلسه تا یک ساعت به طول بیانجامد. دما و فشار آبی که برای شست‌وشو از سوی پزشکان مختلف انتخاب می‌شود، معمولا متفاوت است. برخی از پزشکان از آنزیم‌ها، داروهای گیاهی، قهوه یا پروبیوتیک هم استفاده می‌کنند. پروبیوتیک‌ها مکمل‌هایی حاوی باکتری‌های مفید برای بدن هستند.
فرضیه‌ی پنهان در پشت پاکسازی روده چیست؟
یکی از فرضیه‌هایی که برای شست‌وشوی روده مطرح شده، رفع مسمومیت خودکار یا «autointoxication» است. براساس این فرضیه، گوشت و سایر غذاهای هضم‌نشده، باعث ایجاد مخاط در روده می‌شوند. این مخاط، سمی در بدن تولید می‌کنند که وارد گردش خون می‌شود و در بدن مسمومیت ایجاد می‌کند. برخی افراد معتقد هستند که این مسمومیت، نشانه‌هایی به قرار زیر در بدن به‌وجود می‌آورد:
- خستگی
- سردرد
- افزایش وزن
- کاهش انرژی
در نگاهی سطحی، این نظریه که سموم در بدن بازجذب می‌شوند، تاحدی معقول به نظر می‌رسد. در نهایت هم از شیاف‌های مقعدی برای اثرگذاری سریع‌تر داروها استفاده می‌شود. اما به‌طور کلی، فرضیه‌ی رفع مسمویت روده بزرگ منتفی است، زیرا شواهد علمی آن را ثابت نکرده‌اند.
هدف از پاکسازی روده چیست؟
تولیدکنندگان داروهای پاکسازی روده و متخصصان شست‌وشوی کلون، ادعاهای زیادی در باب مفیدبودن پاکسازی روده مطرح می‌کنند. هدف اصلی آنها زدودن مواد سمی و راکدی است که در دیواره‌های روده بزرگ قرار می‌گیرند. بنابراین، با پاکسازی روده تا حد زیادی عملکرد آن بهبود می‌یابد و تر و تازه‌تر می‌شود. از جمله سایر اهداف پاکسازی روده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بهبود روحیه
- بهبود و توسعه‌ی دستگاه ایمنی
- کاهش وزن
- کاهش خطرات سرطان روده
البته تحقیقات علمی چندان گسترده‌ای درخصوص مفیدبودن پاکسازی روده صورت نگرفته است و این مزایا ریشه‌های علمی دقیقی ندارند.
پاکسازی طبیعی روده لازم است؟
آیا حرکات روده برای پاکسازی کلون کافی است؟ آیا پاکسازی روده مفید است؟ ما می‌دانیم که بدن قادر به انجام فعالیت‌های زیر است:
- باکتری‌های طبیعی روده می‌توانند ضایعات مواد غذایی را سم‌زدایی کنند؛
- کبد هم به خنثی‌کردن سموم کمک می‌کند؛
- مخاط موجود در روده از ورود مجدد مواد ناخواسته به خون و بافت‌ها جلوگیری می‌کند؛
- پوشش درونی روده‌ها نسبت به تمام بافت‌های بدن قدرت خودترمیمی بالاتری دارد و از تولید مواد مضر جلوگیری می‌کند؛
- افزایش حرکات روده باعث کاهش وزن نمی‌شود، به این خاطر که بدن بیشتر کالری‌ها را قبل از رسیدن به روده بزرگ جذب می‌کند.
خطرات پاکسازی روده بزرگ چیست؟
یادتان باشد که طبیعی‌بودن لزوما به معنای بی‌خطربودن نیست. همیشه قبل از انجام عملیاتی مانند پاکسازی روده بهتر است از پزشک خود در این‌باره مشورت بگیرید. تعدادی عوارض جانبی برای این عملیات وجود دارد:
- حالت تهوع، استفراغ، دردها و انقباضات شکمی؛
- سرگیجه به عنوان نمادی از بی‌آبی در بدن؛
- برهم‌خوردن تعادل مواد معدنی؛
- سوراخ‌شدن روده؛
- عفونت؛
- نارسایی کلیوی؛
- ایجاد تداخل با داروهایی که برای جذب دارو استفاده می‌شوند؛
- تخلیه‌ی میکروارگانیسم‌های مفید و طبیعی روده (از این موضوع می‌توان با جایگزین‌کردن باکتری‌های مفیدی مانند پروبیوتیک جلوگیری کرد).
یادتان باشد درصورتی‌که در هنگام شست‌وشوی روده، پزشک به آب چیزی اضافه کند، احتمال بروز حساسیت هم وجود خواهد داشت. درصورت وجود خطرات جانبی پاکسازی روده، موارد زیر بیشتر می‌شود:
- دیورتیکولیت؛
- کولیت روده؛
- بیماری کرون؛
- بواسیر شدید؛
- وجود تومور در روده بزرگ یا راست‌ٰوده (کلون)؛
- جراحی روده در فاصله‌ی زمانی کم از زمان شست‌وشو؛
- بیماری های قلبی و بیماری های کلیوی.
برای بهبود و توسعه‌ی سلامت روده بزرگ چه باید کرد؟
آنچه که می‌خورید، تأثیرات زیادی بر سلامت روده‌ها دارد و باعث کاهش خطرات سرطان روده می‌شود. ضمن اینکه به بهبود سلامت عمومی بدن هم کمک می‌کند. افزایش میزان مصرف فیبرهای محلول و نامحلول به رفع بسیاری از بیماری‌های رودوی نظیر: یبوست، «دیورتیکولوز» و سرطان روده بزرگ کمک می‌کند. برای حفظ سلامت روده‌ها باید روزانه ۲۵ تا ۳۰ گرم فیبر مصرف کنید. اگر مشکلی برای مصرف «گلاتن» ندارید، بهتر است از منابع فیبر محلول مانند: سبوس، میوه‌ها، سبزیجات و بلغور جو دوسر استفاده کنید. منابع فیبر نامحلول نظیر غلات و غلات کامل هم مفید واقع می‌شود. نوشیدن مایعات زیاد، پرهیز از مصرف الکل، تنباکو و محدودکردن گوشت قرمز هم مفید است. در آغاز دهه‌ی ۵۰ زندگی یا حتی قبل از آن برای بررسی ابتلا به سرطان روده با نظر پزشک باید تحت آزمایش‌های لازم قرار بگیرید.
روش‌های پاکسازی روده در منزل چیست؟
به جز مصرف دارو یا تنقیه برای پاکسازی روده، چند راه خانگی هم وجود دارد. این روش‌های خانگی ارزان هستند و اگر به درستی صورت بگیرند، هیچ خطری ندارند:
۱. پاکسازی با آب
مصرف مقدار زیادی آب و آبرسانی به بدن باعث می‌شود تا دستگاه گوارش به درستی عمل کند. افرادی که برای پاکسازی روده از پاکسازی با آب استفاده می‌کنند، باید روزانه ۶ تا ۸ لیوان آب ولرم بنوشند. ضمن اینکه لازم است تا مواد غذایی پر آب نیز مصرف کنند. برای مثال سبزی و میوه‌هایی مانند: هندوانه، گوجه فرنگی، کرفس، کاهو و … بخورند. مواد غذایی بسیاری برای پاک‌کردن روده‌ها به شکل طبیعی وجود دارد.
۲. پاکسازی با آب نمک
این شیوه پاک‌کردن روده‌ها برای افرادی که دچار یبوست و نامنظم‌بودن دفع هستند، بسیار مفید است. برخی مطالعات در سال ۲۰۱۰ نشان از این داشت که پاکسازی روده با آب نمک در کنار انجام برخی از تمرینات یوگا نتایج خوبی به همراه دارد. قبل از خوردن صبحانه، ۲ قاشق چای‌خوری نمک را با آب ولرم مخلوط کنید و آب‌نمک را با معده‌ی خالی بنوشید، (نمک دریایی یا هیمالیایی استفاده کنید). بعد از چند دقیقه، نیاز به دفع در شما شکل خواهد گرفت. این کار را شب‌ها و صبح‌ها تکرار کنید. سعی کنید در خانه بمانید؛ چون احتمالا بارها نیاز به استفاده از سرویس بهداشتی خواهید داشت.
۳. رژیم غذایی پر از فیبر
فیبر یکی از مواد مغذی است که اغلب در رژیم های غذایی نادیده گرفته می‌شود. فیبر در مواد سالم و کاملی نظیر: میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات، دانه‌ها و آجیل وجود دارد. گیاهان حاوی سلولز و فیبر به تجمع مواد و زائدات در روده کمک می‌کنند. آنها باعث درمان یبوست و افزایش حرکات روده هم می‌شوند و به تقویت باکتری‌های مفیدی چون پروبیوتیک ها هم یاری می‌رسانند. برای داشتن روده بزرگ سالم، باید مقدار زیادی فیبر بخورید. فیبر برای تقویت باکتری‌های مفید روده هم مناسب هستند.
۴. آبمیوه‌ها و اسموتی‌ها
آبمیوه‌ها از مواد معروف پاک‌کننده روده هستند. آبمیوه‌ها و سبزیجات فرایند پاک‌کنندگی روده را سریع و مؤثر انجام می‌دهند. تحقیقات زیادی در این حوزه صورت نگرفته، اما گویا خطراتی نیز در مورد مصرف زیاد فیبر وجود دارد.
بااین‌حال، مصرف متعادل آبمیوه‌ها و سبزیجات می‌تواند مفید واقع شود. آبمیوه‌ها حاوی فیبر و مواد مغذی هستند و به عملکرد بهتر دستگاه گوارش کمک می‌کنند. علاوه‌بر این، آب را نیز نگهداری و به دفع منظم کمک می‌کنند. در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۵ مشخص شد که ویتامین C در بسیاری از آبمیوه‌ها و سبزیجات وجود دارد. آب سبزیجات، لیمو و سیب از جمله مواد مفید برای تسریع و بهبود پاکسازی روده هستند. البته برخی از متخصصان تغذیه، مصرف اسموتی ها را مفیدتر از آبمیوه می‌دانند. علت این است که گوشت و پالپ میوه در درست‌کردن آبمیوه‌ها کنار گذاشته می‌شود، در نتیجه از میزان فیبر موجود در آنها کاسته خواهد شد.
فیبر برای روده بزرگ ضروری و مفید است و اسموتی‌ها از فیبر فراوانی برخوردار هستند. برای اثرگذاری مصرف اسموتی‌ها لازم نیست، سایر مواد غذایی روزانه را حذف کنید. بلکه باید در کنار سایر مواد موجود در رژیم غذایی از فیبر موجود در اسموتی‌ها هم بهره ببرید.
۵. مصرف بیشتر نشاسته‌های مقاوم
نشاسته‌های مقاوم هم مانند فیبر هستند و در مواد غذایی نظیر: سیب زمینی، سبزیحات، موز سبز و حبوبات هم یافت می‌شوند. این مواد با تقویت باکتری‌های مفید روده اثرات مثبتی از خود به جای می‌گذارند. برخی مطالعات درباره‌ی مفیدبودن نشاسته‌های مقاوم در جلوگیری از ابتلا به سرطان روده هم صحبت کرده‌اند. نشاسته‌های مقاوم در کربوهیدرات‌ها هم وجود دارند. کسانی که رژیم کم کربوهیدرات دارند، نیز می‌توانند از نشاسته‌هایی استفاده کنند که کمتر باعث افزایش قند خون می‌شوند. سیب‌زمینی‌های رنگی کم‌نشاسته و برنج موادی با چنین خاصیتی هستند. استفاده از نشاسته‌های مقاوم در رژیم غذایی مانند استفاده از فیبر مفید است.
۶. پروبیوتیک ها
اضافه‌کردن پروبیوتیک‌ها به رژیم غذایی راه دیگری برای پاکسازی روده است. پروبیوتیک‌ها مزایای دیگری هم برای سلامت دارند. برای ایجاد پروبیوتیک بیشتر در بدن، می‌توانید از مکمل‌های پروبیوتیکی بهره ببرید یا مواد حاوی پروبیوتیک نظیر: ماست، ترشی و سایر مواد تخمیر شده مصرف کنید. پروبیوتیک‌ها، باکتری‌های مفیدی به بدن معرفی می‌کنند. باکتری‌های مفید در کنار نشاسته مقاوم و فیبر برای روده مفید واقع می‌شود. این مواد التهاب را محدود و باعث دفع منظم می‌شوند. دفع منظم و عدم وجود التهاب در روده برای سلامت این عضو از بدن لازم است.
سرکه سیب هم نوعی پروبیوتیک و برای سلامت روده‌ها مفید است. آنزیم‌ها و اسید موجود در سرکه‌ی سیب به سرکوب باکتری‌های بد کمک می‌کند. البته اخیرا مطالعاتی در این حوزه صورت نگرفته است.
۷. چای های درمانی
مصرف چای های درمانی هم به سلامت و پاکسازی روده کمک می‌کند. گیاهان دارویی ملین نظیر: بارهنگ کتانی، آلوئه ورا، ریشه‌ی گل‌ختمی و نارون قرمز در رفع یبوست مؤثر هستند. قبل از استفاده از این گیاهان دارویی با پزشک درباره‌ی شیوه‌ی مصرف مشورت کنید. مصرف این گیاهان در صورتی که زیاد از حد باشد، خطرناک خواهد بود. سایر گیاهان مانند: زنجبیل، سیر، فلفل آنوم (نوعی گونه از سرده فلفل) هم حاوی مواد ضدمیکروبی فتوکمیکال هستند. این مواد ظاهرا باکتری‌های بد را دفع می‌کنند. به همین خاطر در پاکسازی روده هم مفید واقع می‌شوند، البته قطعیتی در این زمینه اعلام نشده و نیاز به مطالعات بیشتری وجود دارد.
مصرف یکی از انواع این چای‌های گیاهی را به میزان ۳ بار در روز امتحان کنید. اما چای‌هایی را که دارای خاصیت لینت‌دهندگی هستند، فقط یکبار در روز مصرف کنید.
قبل از پاکسازی روده چه باید کرد؟
اگر از روش‌های خانگی پاکسازی روده خوش‌تان آمده است، به دقت و رعایت دستورالعمل‌ها می‌توانید از آنها در منزل استفاده کنید. اگر این مواد را بدون خوردن سایر مواد غذایی بنوشید و بخورید، به احتمال زیاد مشکل خاصی نخواهید داشت، ولی اگر در مصرف زیاده‌روی کنید، احتمال بروز خطراتی وجود خواهد داشت. اگر دچار فشار خون هستید و نیاز به پایین نگه‌داشتن میزان سدیم در بدن دارید، باید از روش فشار آب‌نمک پرهیز کنید. عوارض پاکسازی روده به شرح زیر است:
- حالت تهوع؛
- استفراغ؛
- سرگیجه
- کمبود آبرسانی به بدن؛
- به‌هم‌خوردن تعادل الکترولیت‌های بدن (الکترولیت‌ها مواد معدنی محلول در خون یا سایر مایعات بدن هستند)؛
- انقباضات شکمی.
اگر هر یک از عوارض فوق بر اثر استفاده از یکی از راه‌های پاکسازی روده در شما به وجود می‌آید، باید سریعا پاکسازی را متوقف کنید و به پزشک مراجعه داشته باشید. در صورت تداوم پاکسازی روده، این عوارض می‌توانند منجر به نارسایی قلبی و مشکل در هاضمه بشوند. تنقیه و پاکسازی روده اگر به اندازه انجام شود، مشکلی در پی نخواهند داشت، اما استمرار آنها به سرعت باعث یبوست مزمن یا صدمه‌زدن به روده‌ها می‌شود.
برای تغییر رژیم غذایی در جهت پاکسازی روده هم باید با پزشک متخصص صحبت کنید. تغییرات رژیم غذایی شامل مواردی نظیر: اضافه‌کردن فیبر به رژیم، آبمیوه‌ها و اسموتی‌ها، نشاسته‌های مقاوم و … است. نشاسته‌های مقاوم نوعی کربوهیدرات هستند که بدن قادر به جذب آنها نیست. در مصرف چای‌های نام‌برده برای پاکسازی هم دقت کنید؛ زیرا با برخی داروها تداخل مصرف دارند. چای‌های مُلیِن هم در صورت مصرف بیش‌ازحد خطر دارند؛ چون باعث کاهش توانایی بدن در دفع و یبوست مزمن می‌شوند. پاکسازی روده برای همه مناسب نیست؛ به ویژه اگر دچار بیماری‌های مزمن هستید، هم باید حتما با پزشک قبل از انجام پاکسازی مشورت کنید.
به‌طور کلی پاکسازی روده می‌تواند به بهبود دستگاه گوارش کمک کند. البته در این‌باره بحث‌هایی وجود دارد. به‌هرحال استفاده از روش‌های پاکسازی در صورت رعایت تعادل و مشورت با پزشک، می‌تواند مفید باشد.
