پارکینسون بیماری است که سیستم حرکتی بدن را مختل می‌کند. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که برخی سلول‌های خاص در مغز دچار مشکل می‌شوند. معمولا این سلول‌های عصبی مسئول تولید ماده‌ی شیمیایی مهمی به‌نام دوپامین هستند. دوپامین ماده‌ای است که با بخش کنترل‌کننده‌ی حرکات بدن در مغز مرتبط است. سیگنال‌هایی که دوپامین به مغز می‌فرستد به ماهیچه‌ها اجازه‌ی حرکت می‌دهند. هنگامی که فرد به پارکینسون مبتلا می‌شود، این سلول‌های عصبی از کار می‌افتند و دوپامین به اندازه‌ی کافی ترشح نمی‌شود، در نتیجه فرد برای حرکت دچار مشکل می‌شود.
پارکینسون بیماری‌ای پیش‌رونده است و به مرور زمان بدتر می‌شود، اما معمولا روند این وخامت کُند است و بیش از چندین سال طول می‌کشد. بنابراین روند درمانی مناسب می‌تواند به داشتن زندگی عادی در فرد بیمار کمک کند.
تا به حال هیچ‌کس به علل معیوب شدن سلول‌هایی که باعث بروز این بیماری می‌شوند پی نبرده است، اما محققان همچنان در حال انجام مطالعات گسترده برای یافتن پاسخ این سؤال و اثبات علل احتمالی بیماری پارکینسون از جمله بالا رفتن سن و سموم موجود در محیط زیست هستند.
با این مقاله از «چطور» همراه باشید؛ می‌خواهیم بدانیم پارکینسون چیست.
دلایل ابتلا به بیماری پارکینسون
همان‌طور که گفته شد سطوح پایین دوپامین در مناطقی از مغز که کنترل حرکات بدن را به عهده دارند، باعث بروز پارکینسون می‌شود. سطح دوپامین زمانی پایین می‌آید که سلول‌های عصبی در مناطقی از مغز تجزیه می‌شوند، اما دلیل تجزیه‌ی این سلول‌ها هنوز به‌درستی مشخص نیست. اگرچه محققان در حال بررسی دلایل بروز پارکینسون و ارتباط آن با مسائل ژنتیکی، رادیکال‌های آزاد و سموم موجود در محیط زیست هستند اما هنوز دلیل واقعی این بیماری تشخیص داده نشده است.
به نظر می‌رسد وجود یک ژن غیرطبیعی در برخی افراد منجر به بروز پارکینسون می‌شود، اما تاکنون دلایل کافی برای آنکه بتوان این بیماری را کاملا ارثی دانست به‌دست نیامده است. معمولا درصد کمی از افراد پارکینسون را از پدر، مادر و افراد درجه‌ی یک فامیل خود به ارث می‌برند اما این بیماری در افرادی که در سنین پایین‌تر دچار آن می‌شوند معمولا جنبه‌ی ارثی دارد. از طرفی فرد ممکن است دچار علائمی شبیه به بیماری پارکینسون باشد اما در واقع مبتلا به پارکینسون نیست. در ادامه درباره‌ی علائم دقیق‌تر پارکینسون صحبت خواهیم کرد.
علائم بیماری پارکینسون
علائم بیماری پارکینسون در افراد مختلف متفاوت است و معمولا همگام با پیشرفت بیماری تغییر می‌کند. از طرفی ممکن است علائمی که فردی در مراحل اولیه‌ی بیماری دارد، شخص دیگری در پیشرفته‌ترین زمان بیماری هم نداشته باشد. این بیماری هم علائم حرکتی و هم علائم غیرحرکتی دارد. مهم‌ترین علائم پارکینسون موارد زیر هستند:
- لرزش، که به معنی تکان خوردن یا لرزیدن دست و بازوهاست و در مواردی هم پاها را تحت تأثیر قرار می‌دهد
- انقباض و سفتی عضلات
- کندی حرکت
- عدم تعادل یا وجود مشکل در راه رفتن
بیماری پارکینسون معمولا با بروز مشکل در عضلات بدن شروع می‌شود و تا مشکلات در بلع و یبوست پیش می‌رود. در مراحل بعدی این بیماری، فرد مبتلا ممکن است دچار لکنت یا ناتوانی در بیان کلمات شود. برخی از افراد مبتلا هم ممکن است به دمانس (زوال عقل) دچار شوند. عموما اولین علائم این بیماری بین سنین ۵۰ تا ۶۰ سال و گاهی اوقات زودتر بروز می‌کند.
لرزش
لرزش دست اولین و شایع‌ترین نشانه این بیماری است که فرد و خانواده‌ی او را متوجه بروز مشکل می‌کند، گرچه همه‌ی افراد مبتلا آن را تجربه نمی‌کنند. نکته مهم‌تر این است که هرکس دچار لرزش بشود، به معنای آن نیست که مبتلا به پارکینسون است. در این بیماری معمولا فقط یک دست یا پا، یا فقط یک طرف بدن دچار لرزش می‌شود. این لرزش معمولا زمانی که فرد بیدار است شدت می‌گیرد و در هنگام خواب علائم بیماری خفیف‌تر است. لرزش ممکن است چانه، لب‌ها و زبان فرد بیمار را هم درگیر کند.
با پیشرفت بیماری، امکان سرایت لرزش به هر دو سمت بدن وجود دارد، اما در بیشتر موارد به یک طرف بدن محدود می‌شود. در حالی که فشارهای عاطفی و جسمی لرزش را تشدید می‌کند، خواب، استراحت و آرامش کامل، تحرک و فعالیت معمولا باعث کاهش یا توقف لرزش می‌شود. گرچه لرزش از شایع‌ترین علائم پارکینسون است اما دلیل هر لرزشی بیماری پارکینسون نیست. برخلاف لرزش ناشی از پارکینسون که با حرکت بهتر می‌شود، لرزش‌های ناشی از عوامل دیگر با تحرک بدتر می‌شوند. شایع‌ترین لرزشی که به بیماری پارکینسون مربوط نمی‌شود، لرزش ضروری است. این بیماری قابل درمان است ولی اغلب با پارکینسون اشتباه گرفته می‌شود.
سایر علائم شایع پارکینسون
سفت شدن و درد عضلات: یکی از رایج‌ترین نشانه‌های اولیه‌ی این بیماری است که معمولا با کاهش چرخش بازو در یک سمت بدن هنگام راه رفتن بروز می‌کند و دلیل آن انقباض عضلات است. سفتی عضلات ممکن است در عضلات پا، صورت، گردن یا دیگر قسمت‌های بدن اتفاق بیفتد و باعث احساس خستگی و درد شود.
کندی حرکت: حرکت فرد مخصوصا زمانی که آهسته و از حالت استراحت شروع شود، به‌کندی صورت می‌گیرد. مثلا ممکن است فرد مبتلا به این بیماری به‌سختی از روی صندلی یا تخت‌خواب خود بلند شود.
ضعف عضلات صورت و گلو: ممکن است فرد برای صحبت کردن و غذا خوردن دچار مشکل شود. همچنین به دلیل ضعف عضلات گلو، گاهی فرد دچار خفگی، سرفه و عدم کنترل آب دهان می‌شود (اطلاعات بیشتر درباره راه‌ها درمان سرفه). حرف زدن با وقفه و یکنواختی همراه می‌شود. ضعف عضلات صورت باعث می‌شود بیمار نتواند عکس‌العمل‌های مناسب را با چهره‌اش منتقل کند؛ به این سردی و بی‌روح بودن صورت اصطلاحا ماسک پارکینسون می‌گویند.
عدم تعادل و بروز مشکل در راه رفتن: فرد مبتلا به این بیماری معمولا هنگام راه رفتن گام‌های کوچک و نزدیک به هم برمی‌دارد و قوز کرده راه می‌رود و سخت می‌تواند بدنش را به اطراف بچرخاند. فرد مبتلا به پارکینسون بیشتر اوقات تعادل حرکتی ندارد، اما معمولا این مشکل تا مدت‌ها بعد از شروع بیماری اتفاق نمی‌افتد.
در جا خشک شدن: فرد به‌طور ناگهانی و به‌مدت خیلی کوتاه نمی‌تواند حرکت کند و در همان حالت باقی می‌ماند و اصطلاحا در جا خشکش می‌زند. معمولا این علامت هنگام راه رفتن خود را نشان می‌دهد.
بسیاری از افراد علائم بیماری پارکینسون را تنها در یک سمت بدن تجربه می‌کنند و این علائم هرگز به سمت دیگر سرایت نمی‌کند.
علائم غیرحرکتی
پارکینسون علائم دیگری هم دارد که به اندام‌های حرکتی مربوط نمی‌شود اما بدن را دچار مشکلاتی از جمله یبوست، مشکلات خواب و افسردگی می‌کند.
سطوح بیماری پارکینسون
درمان معمولا به کنترل علائم در مراحل اولیه بیماری پارکینسون کمک می‌کند و اغلب با پیشرفت بیماری تأثیر داروها کمتر می‌شود. علائمی که در مراحل اولیه بیماری زندگی فرد را تحت تأثیر قرار می دهد معمولا با ناتوانی بیمار برای کار کردن و انجام فعالیت‌های روزانه آغاز می‌شود.
مرحله‌ی اولیه
مراحل اولیه بیماری معمولا با لرزش در یک سمت بدن شروع می‌شود. با پیشرفت بیماری بیشتر اوقات (نه همیشه) ممکن است لرزش به سمت دیگر هم منتقل شود. در این هنگام ممکن است درد مفاصل، ضعف و خستگی هم رخ دهد.
مرحله‌ی میانه
در این مرحله با پیشرفت بیماری، ممکن است علائم حرکتی بدتر شود. فرد دچار کندی حرکت، سفتی و ضعف در هماهنگی عضلات می‌شود و در انجام کارهایی مثل نوشتن، اصلاح صورت و مسواک زدن دچار مشکل می‌شود. تغییر دست‌خط بیمار از اتفاقات رایج در این مرحله است. فرد با مشکل تعادل روبه‌روست و همان‌طور که پیشتر هم گفتیم هنگام راه رفتن به جلو خم می‌شود و ممکن است پایش را روی زمین بکشد.
مرحله پیشرفته
پس از چندین سال که فرد با علائمی مثل انقباض عضلات و افزایش لرزش بدن دست‌وپنجه نرم می‌کند، به‌خصوص اگر مراقب خودش نباشد ممکن است مجبور شود از ویلچر استفاده کند یا بستری شود.
افرادی که دارو مصرف می‌کنند ممکن است علائم معمول پیشرفت بیماری را تجربه نکنند اما شاید دچار دیگر علائم حرکتی شوند. این نوسانات حرکتی، ممکن است به تغییرات دارویی نیاز داشته باشد. تغییر دارو اغلب با عدم کنترل و توجه بیمار همراه است و ممکن است روند درمان را پیچیده‌تر کند.
یکی دیگر از مشکلاتی که فرد در مرحله‌ی پیشرفته ممکن است به آن دچار شود، زوال عقل است. فرد دچار سردرگمی شبانه و گیجی می‌شود و حافظه‌اش را از دست می‌دهد. متأسفانه درمان‌هایی که برای این بیماری استفاده می‌شود می‌تواند به بروز این مشکلات دامن بزند.
چه عواملی خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد
عوامل پرخطر در ابتلا به یک بیماری، هر چیزی است که شانس ابتلا به بیماری را افزایش دهد. متأسفانه عوامل خطر در بیماری پارکینسون به‌سختی قابل شناسایی است، زیرا علل این بیماری ناشناخته است.
کهولت سن
افزایش سن، ریسک ابتلا به نوع معمول بیماری پارکینسون (نه پارکینسون زودرس) را افزایش می‌دهد. زیرا در اکثر موارد این بیماری بعد از ۵۰ سالگی بروز می‌کند. در موارد نادر ممکن است فرد در سنین بین ۳۰ تا ۵۰ سال هم به پارکینسون مبتلا شود.
سوابق خانودگی
در تعداد کمی از افراد ممکن است ابتلا به پارکینسون جنبه‌ی وراثتی داشته باشد و فردی که یکی از افراد درجه‌ی یک خانواده‌اش مبتلا به این بیماری است ممکن است به پارکینسون مبتلا شود؛ اما در نهایت به نظر نمی‌رسد سابقه‌ی خانوادگی در نوع عادی پارکینسون خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد. عامل وراثت خطر ابتلا به پارکینسون زودرس را افزایش می‌دهد.
سموم موجود در محیط زیست
برخی تحقیقات نشان می‌دهد قرارگرفتن طولانی‌مدت در معرض بعضی عوامل خطرزای محیطی مانند آفت‌کش‌ها، مواد شیمیایی، آب آلوده یا آب چاه ممکن است خطر ابتلا به بیماری پارکینسون را افزایش دهد.
پیشگیری از پارکینسون
هیچ راه شناخته‌شده‌ای برای جلوگیری از بیماری پارکینسون وجود ندارد.
تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که بیشتر میوه و سبزی‌جات می‌خورند؛ غذاهای سرشار از فیبر، ماهی و روغن‌های حاوی امگا ۳ مصرف می‌کنند و در مقابل گوشت قرمز و فرآورده‌های لبنی کمتری می‌خورند ممکن است در برابر بیماری پارکینسون مقاوم‌تر باشند.
درمان‌های پزشکی بیماری پارکینسون
زمانی که فرد با بروز مشکل به پزشک مراجعه می‌کند، مانند هر بیماری دیگری پزشک شرح‌حال بیمار را می‌گیرد و درباره‌ی سابقه‌ی بیماری از او سؤال می‌کند و در صورتی که به بیماری پارکینسون مشکوک شود تست‌های عصبی خاصی را انجام می‌دهد. این تست‌ها مشخص می‌کنند که آیا اعصاب بیمار به خوبی کار می‌کند یا نه. پزشک حرکت فرد، قدرت عضلانی، رفلکس‌های بیمار و قدرت دید او را بررسی می‌کند و از خلق‌وخوی او می‌پرسد تا به تشخیص مناسب برسد.
در برخی موارد ممکن است پزشک دارویی را تجویز کند تا با توجه به نحوه پاسخ بدن به داروی موردنظر مطمئن شود که بیمار به پارکینسون مبتلاست. در حقیقت هیچ تست یا آزمایش خونی برای تشخیص پارکینسون وجود ندارد، اما روشی مثل MRI می‌تواند به تشخیص بیماری، وجود تومور مغزی یا نشانه‌های سکته‌ی مغزی و تفکیک آن از پارکینسون کمک کند.
در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای بیماری پارکینسون وجود ندارد اما انواع مختلفی از داروها می‌تواند علائم بیماری را کنترل و زندگی را برای بیمار آسان‌تر کند. در مواردی ممکن است حتی نیاز به مصرف دارو هم نباشد. به‌طور معمول تا زمانی که بیمار مشکل خاصی نداشته باشد، برای او دارو تجویز نمی‌شود. از طرفی ممکن است بدن هرکس به نوع خاصی از دارو جواب مثبت دهد؛ بنابراین گاهی لازم است داروهای مختلف برای بیمار تجویز شود تا در نهایت پزشک به مناسب‌ترین درمان برسد.
متداول‌ترین داروی پارکینسون، لوودوپا (Levodopa) یا اِل-دوپا (L-dopa) است، اما اگر این دارو برای مدت طولانی یا با دوز بالا استفاده شود ممکن است عوارضی به دنبال داشته باشد. در مواردی هم ممکن است پزشک در مراحل اولیه داروهای دیگری را تجویز کند. روپینیرول (ropinirole) و پرامیپکسول (pramipexole) که آگونیست‌های دوپامین هستند از دیگر داروهای متداولی به شمار می‌روند که برای درمان پارکینسون تجویز می‌شوند.
تحریک عمقی مغز: در مواردی ممکن است درمانی به‌نام تحریک عمقی مغزی مورد استفاده قرار بگیرد. در این نوع درمان سیگنال‌های الکتریکی به مناطق موردنظر مغز ارسال می‌شود تا عملکرد آن بهبود یابد.
جراحی: با تشخیص پزشک در موارد خاص ممکن است فرد مجبور به عمل جراحی مغز شود که با توجه به نظر پزشک انواع جراحی ممکن است انتخاب شود.
درمان‌های خانگی
اوایل بروز بیماری پارکینسون ممکن است زندگی شما تا حد زیادی مختل شود، اما در اکثر موارد این بیماری در طول زمان اهمیت روانی کمتری پیدا می‌کند و شخص به زندگی عادی خود برمی‌گردد. درمان‌های خانگی می‌تواند به فرد کمک کند تا زمانی که ممکن است همچنان مستقل باشد و مثل یک فردی عادی زندگی کند. در زیر به تعدادی از این موارد اشاره شده است.
- تغییر اوضاع خانه و اصلاح فعالیت‌های خانگی: فرد باید سعی کند فعالیت روزانه‌ی خود را ساده‌تر کند و چیدمان منزل را به نحوی تغییر دهد که بتواند به سهولت در خانه حرکت کند.
- مصرف غذاهای سالم: مصرف میوه‌ها، سبزی‌جات، حبوبات، غلات، مرغ، ماهی، گوشت بدون چربی و فرآورده‌های لبنی کم چرب مناسب هستند.
- ورزش و انجام درمان‌های فیزیکی: این درمان خانگی هم در مراحل اولیه و هم در مراحل پیشرفته بیماری می‌تواند کمک‌کننده باشد.
- مقابله با لرزش: فرد می‌تواند با نگه‌داشتن یک وزنه‌ی سبک و تمرین کردن با آن به کاهش لرزش کمک کند و کنترل بیشتری روی آن داشته باشد.
- بهبود کیفیت گفتار بیمار با کار با متخصص گفتاردرمانی
- بهبود فعالیت‌های روزانه و شغلی با کمک متخصص فیزیوتراپی یا حرکت‌درمانی
- کاهش مشکلات مربوط به غذا خوردن و عدم کنترل آب دهان با تغییر نوع غذاها و نحوه‌‌ی غذا خوردن
- فرد می‌تواند با مشخص کردن هدف‌های متعدد روی زمین و گام برداشتن به سمت آنها مشکل توقف ناگهانی بدن را کاهش دهد.
- مقابله با افسردگی: اگر فرد احساس می‌کند افسرده یا غمگین است می‌تواند از دوستان و افراد خانواده برای رفع این مشکل کمک بگیرد. در صورتی که مشکل حادتر شود باید به متخصص مراجعه کند یا از پزشک معالج خود درخواست کند یک مشاور خوب به او معرفی کند.
- مقابله با زوال عقل: بروز زوال عقل در اواخر بیماری پارکینسون مورد شایعی است. علائم زوال عقل معمولا سردرگمی و از دست دادن حافظه است. اگر فرد بیمار (یا یکی از اعضای خانواده) متوجه این موضوع شوند حتما باید از پزشک کمک گرفت. داروهایی هستند که می‌توانند به زوال عقل در افراد مبتلا به بیماری پارکینسون کمک کنند.
پزشک معالج فرد بیمار، سایر متخصصان، و گروه‌هایی که از افراد مبتلا به بیماری‌های مختلف مانند پارکینسون پشتیبانی می‌کنند، می‌توانند با حمایت عاطفی و آموزش‌های مناسب برای کنار آمدن با بیماری پارکینسون به فرد مبتلا کمک کنند. نکته‌ی مهم این است که بیمار باید از همان مراحل ابتدایی و در تمام طول مدت بیماری این کمک‌ها را دریافت کند.
