الیاف به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند: الیاف طبیعی، مصنوعی، ترکیبی از این دو. هریک از این‌ها دارای مزایا و معایبی هستند. طبیعی‌ها از حیوانات و گیاهان به‌دست می‌آیند و مصنوعی‌ها حاصل ترکیبات شیمیایی هستند. هریک از این الیاف در صنعت نساجی ارزشمند هستند و کاربردهای خاص خود را دارند. در ادامه شما را با الیاف طبیعی بیشتر آشنا می‌کنیم.
الیاف طبیعی چیست؟
الیاف طبیعی از موادی در طبیعت ساخته می‌شوند. این که واضح است. اما اجازه بدهید درباره ریشه طبیعی‌شان برایتان بگوییم. الیاف طبیعی یا منشأ حیوانی دارند یا گیاهی یا معدنی. مواد طبیعی و خام به شکل تاروپود درمی‌آیند و به شکل‌های مختلف بافته می‌شوند و در نهایت پارچه و منسوجات مختلف تولید می‌کنند. سه دسته‌بندی کلی برای الیاف طبیعی به شکل زیر است:
- الیاف با منشأ حیوانی یا جانوری؛ مانند پشم و ابریشم.
- الیاف با منشأ گیاهی؛ مانند نخ و کتان؛
- الیاف با منشأ معدنی؛ مانند سرامیک و فلزات.
الیاف حیوانی یا جانوری
الیاف طبیعی جانوری به‌طور کلی از پروتئین درست شده‌اند. همان‌طور که پیش‌تر هم گفته شد، ابریشم و پشم نمونه‌هایی از این الیاف‌اند. از موارد دیگر می‌توان به موی شتر الپاکا، موهِر (الیاف گرفته‌شده از پشم نژادی از بز یا نوعی خرگوش) و موی خرگوش اشاره کرد. الیاف جانوری به این شرح‌اند:
- موی حیوانات: مو یا پشم حیوانات به‌ویژه پستانداران در تولید الیاف برای نساجی کاربرد دارند.
- الیاف ابریشمی: برخی از الیاف از بزاق خشک‌شده حشرات در طول تنیدن پیله به دست می‌آیند؛ مانند پیله کرم ابریشم.
- الیاف ماکیان: از پر ماکیان و پرندگان مختلف هم می‌توان الیافی برای تولید منسوجات تهیه کرد.
الیاف گیاهی
سلولز عنصر و مولفه اصلی الیاف گیاهی است. الیاف گیاهی را می‌توان به شکل زیر تقسیم‌بندی کرد:
- الیاف دانه‌ای: این الیاف از دانه گیاهان مختلف به‌دست می‌آیند. مثلا پنبه از نمونه این الیاف است.
- الیاف برگی: این الیاف از برگ گیاهان مختلف به‌دست می‌آیند. مثلا گیاه سیسال یا آگاوه از نمونه این الیاف است.
- الیاف تنه گیاهان: این الیاف از پوست تنه درختان و گیاهان مختلف به‌دست می‌آیند. ضخامت‌شان هم بیشتر از الیاف دیگر است و برای تولید محصولات مختلفی کاربرد دارند؛ برای نمونه محصولاتی که برای بسته‌بندی مواد گوناگون استفاده می‌شوند. پوست تنه درخت موز، کنف، کتان و… از این نمونه‌ها هستند.
- الیاف میوه‌ای: برخی از الیاف هم از میوه‌ها به‌دست می‌آیند. میوه نارگیل از نمونه این الیاف است.
- الیاف ساقه‌ای: این الیاف از ساقه گیاهان گوناگون به‌دست می‌آیند. برنج، گندم و بامبو از نمونه این الیاف هستند.
الیاف معدنی
الیافی که منشأ معدنی دارند، در پارچه‌بافی و نساجی کاربرد ندارند و معمولا به همان شکلی که از منبعشان استخراج می‌شوند، در صنایع گوناگون به کار گرفته می‌شوند. گروه‌بندی‌های زیر برای این دسته از الیاف وجود دارد:
- الیاف پنبه‌نسوز: این الیاف به‌طور طبیعی به شکل رشته‌ای هستند.
- الیاف سرامیکی: این الیاف شکل شیشه‌ای دارند مثلا اکسید آلومینیوم.
- الیاف فلزی: فیبرها و الیاف آلومینیومی از این دسته‌اند.
الیاف معدنی در نساجی کاربردی ندارند و در صنایع دیگر استفاده می‌شوند. در پارچه‌بافی و تهیه پوشاک هم هیچ حضوری ندارند و برای همین هم در این مقاله در ادامه به آنها نمی‌پردازیم.
کاربردهای الیاف طبیعی در صنایع مختلف چیست؟
بعد از جنگ جهانی دوم، تولید الیاف مصنوعی رشد قابل‌توجهی کرد. استفاده از الیاف طبیعی هم کمتر شد. اما در سال‌ها و دهه‌های اخیر، با توجه به افزایش دغدغه‌های بشر درباره محیط زیست و مشکلات مختلف در تولید الیاف مصنوعی بر پایه موادی چون نفت، دوباره نقش الیاف طبیعی در صنایع گوناگون پررنگ شده است. دغدغه‌های زیست‌محیطی اصلا شوخی و افکاری تجملاتی نیستند. وضعیت کره زمین خوب نیست و اگر می‌خواهیم سال‌های پیش رویش را ببینیم باید بیشتر با آن راه بیاییم. استفاده از الیاف طبیعی می‌تواند راهی برای نجات زمین از دست فراورده‌های نفتی و سمی باشد. البته هزینه‌ها گاهی در تولید این الیاف بسیار بیشتر از الیاف مصنوعی می‌شود اما با فناوری‌های امروزی و توسعه ارتباطات، قطعا راه‌هایی برای مدیریت این موضوعات هم وجود دارد. بشر باید آستین‌ها را به‌طور جدی بالا بزند و کاری برای استفاده بهینه‌تر از الیاف طبیعی کند.
از الیاف طبیعی در صنایع مختلفی استفاده می‌شود:
- صنایع نساجی؛
- صنایع ساختمانی؛
- تولید مواد پلاستیکی؛
- و… .
فرانسه از جمله کشورهای معروفی است که در زمینه تولید الیاف طبیعی فعال است. این کشور در هر سال، ۵۰هزار تُن کنف را به بازار عرضه می‌کند. چین و روسیه هم از کشورهای دیگری هستند که در تولید الیاف طبیعی حضوری مهم و پررنگ دارند. کشورهای مختلف باید در این زمینه فعال‌تر شوند و زمین و ما را از دست الیاف نامناسب و سمی نجات بدهند.
مزایای استفاده از الیاف طبیعی چیست؟
الیاف طبیعی بادوام‌اند و برای طبیعت خطری در پی ندارند. از مزایای دیگر آنها هم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قدرت جذب بالا: قدرت جذب الیاف طبیعی گیاهی و جانوری بسیار بالاست. این ویژگی باعث می‌شود که چنین الیافی به گزینه‌هایی درجه یک برای تولید پارچه‌های ملحفه و حوله تبدیل شوند. جذب بالا برای پارچه‌های حوله و ملحفه بسیار مهم است چون از آنها استفاده مداوم می‌شود و شست‌وشوی‌شان هم زیاد صورت می‌گیرد.
- همراه با طبیعت: الیاف طبیعی برای طبیعت ضرر چندانی ندارند و در مسیر تولیدشان هم نسبت به الیاف مصنوعی از مواد شیمیایی کمتری استفاده می‌شود.
- پایداری و مقاومت: الیاف گیاهی به‌خاطر وجود سلولز در بافتشان دوام زیادی دارند. این پایداری برای الیاف جانوری مانند ابریشم و پشم هم وجود دارد.
مزایای استفاده از الیاف طبیعی بسیار است و فقط به این موارد ختم نمی‌شود. زمانی که بحث پوشش و آرایش به میان می‌آید، می‌دانیم که حدود ۶۰درصد از الیاف لباس‌ها و مواد آرایشی به بدنمان جذب می‌شوند. ورود مواد مختلف به جریان خون موضوع حساسی است. اگر بافت و الیاف لباس‌هایمان حاوی مواد شیمیایی باشد، این مواد به‌سادگی وارد جریان خون و اعضای مختلف بدن می‌شوند. به موارد مصنوعی زیر دقت کنید:
- پلی‌استر از الیاف مصنوعی بسیار مضری است که تماس آن با بدن باعث ورود مهمان‌های ناخوانده می‌شود.
- آکریلیک هم از الیاف مصنوعی دیگری است که حتی می‌تواند موجبات پیدایش سرطان را در بدن بیدار کند.
- ریون هم از الیاف دست‌ساز دیگری است که برای آماده‌سازی با انواع مواد شیمیایی مانند آمونیاک در ارتباط است و همین از آن گزینه‌ای خطرناک برای پوشش می‌سازد.
موارد مصنوعی دیگری هم هستند که همگی در فرایند تولید از مواد شیمیایی بهره می‌برند یا با تماس با مواد خطرناک تولید می‌شوند. پس استفاده از الیاف طبیعی در منسوجات مختلف می‌تواند راهی برای رهایی از تماس بدن با مواد سمی و نامناسب باشد.
نکته مثبت دیگری که درباره الیاف طبیعی وجود دارد، زیست‌تخریب‌پذیری آنهاست. این الیاف بعد از اینکه به زباله تبدیل می‌شوند به طبیعت برمی‌گردند و مانند الیاف مصنوعی نیستند که از نفت و فراورده‌هایش تولید می‌شوند و در طبیعت تخریب نمی‌شوند.
از همه این‌ها که بگذریم، استفاده از لباس‌های دوخته و تهیه‌شده با الیاف طبیعی باعث می‌شود که عمر لباس‌هایتان بیشتر شود و کمتر نیاز به صرف هزینه برای خرید لباس داشته باشید. اگر نگاهی غیرعلمی هم به داستان داشته باشید، متوجه خواهید شد که لباس‌های الیاف طبیعی دوام زیادی دارند. به کمدتان نگاه کنید. دیده‌اید که برخی از تی‌شرت‌های نخی را سال‌هاست که دارید؟
الیاف نخی و طبیعیِ دیگر دیر خراب می‌شوند. پس به‌جای اینکه پولمان را صرف لباس‌هایی با الیاف مصنوعی کنیم، بهتر است که با یک تیر به چند نشان بزنیم. هم لباس‌هایی بخریم که برای سلامت خودمان و محیط زیست بهتر هستند و هم مراقب جیب‌مان‌اند و دیر خراب می‌شوند. یعنی از مسئولانه‌بودن انتخاب لباس‌هایی با الیاف طبیعی که بگذریم و بُعد همراهی با محیط زیست را هم که کنار بگذاریم، طبیعی‌ها برای کنترل خرج و مخارجمان هم بهتر خواهند بود.
نمونه‌هایی از الیاف گیاهی
پیش‌تر با گروه‌بندی الیاف گیاهی آشنا شدیم. حالا نمونه‌هایی از آنها را به شما معرفی می‌کنیم:
آباچا
آباچا از الیاف گیاهی برگی است. این جنس از الیاف به واسطه مقاوت و طول بلندی که هر ساقه‌اش (حدود ۳ متر) دارد، شهرت پیدا کرده است. از الیاف این گیاه برای تولید طناب‌های محکم صنعتی استفاده می‌کنند.
نارگیل
الیاف نارگیل هم از الیاف پرکاربرد گیاهی‌اند. این الیاف سفت‌اند و انعطاف‌پذیری بالایی ندارند. همین هم باعث می‌شود که سخت‌تر قابلیت رنگ‌کردن پیدا کنند. برای تولید صندلی اتومبیل‌ها، برس‌های مو، خوش‌خواب و… از الیاف این میوه استفاده می‌شود.
کتان
کتان هم مانند پنبه پلیمری سلولزی است. اما نسبت به پنبه ساختار محکم‌تری دارد. ضمن اینکه الیاف و پارچه‌های ساخته‌شده از آن زودتر از پنبه‌ای‌ها چروک می‌شوند. جذب و پس‌دادن آب در پارچه‌های کتانی به سرعت صورت می‌گیرد. از الیاف کتانی در تولید انواع پارچه بسیار استفاده می‌شود.
کنف
الیاف کنفی هم به‌شدت مقاوم‌اند. حدود ۷۰درصد آنها را سلولز می‌سازد و ویژگی‌های مثبت مختلفی دارند: خوب و زود رنگ را به خود جذب می‌کنند، رسانای گرما هستند، اشعه ماورابنفش را مسدود می‌کنند و دارای خواص ضدمیکروبی‌اند. از کنف در صنایع مختلف مانند تولید پنل‌های اتاقک خودرو و لباس استفاده می‌شود.
رامی
رامی هم از الیاف گیاهی است که رنگی سفید و برقی ابریشمی دارد. قدرت جذب در این الیاف هم مانند کتان بالاست. رامی خاصیت ارتجاعی اندکی دارد و به‌سادگی رنگ می‌پذیرد. پارچه‌هایی که از این الیاف درست می‌شوند، خاصیت تهویه خوبی دارند؛ یعنی هوا به‌خوبی در بافتشان در گردش خواهد بود. سبکی و خنکی پارچه‌های رامی از آنها گزینه‌ای ناب برای تابستان می‌سازد.
الیاف سیسال
سیسال الیافی کرم‌رنگ و براق دارد و چندان برای تولید پارچه و منسوجات مناسب نیست. دوام سیسال زیاد است و بافت محکمی دارد. رنگ‌کردن این الیاف کار سختی نیست و در ضمن، رطوبت را به‌خوبی جذب نمی‌کند. از سیسال در تولید لباس و پوشاک استفاده نمی‌شود اما در تولید برخی لوازم خودرو و وسایل خانه کاربرد دارد.
نمونه‌هایی از الیاف جانوری
پیش‌تر با گروه‌بندی الیاف جانوری آشنا شدیم. حالا نمونه‌هایی از آنها را به شما معرفی می‌کنیم:
آلپاکا
آلپاکا پشم شتری به همین نام است. از پشم آن الیاف طبیعی به‌دست می‌آید. این الیاف از پشم گوسفند معمولی ضخیم‌تراند و می‌توانند عایق‌های بسیار خوبی باشند. از آلپاکا برای تولید لباس‌هایی نرم و گرم استفاده می‌شود و ترکیبش با موهر، پشم و ابریشم فکر خوبی است.
آنقوره
موی ابریشمی خرگوش آنقوره هم الیاف طبیعی خوبی برای تهیه انواع بافت و نخ در اختیارمان قرار می‌دهد. آنقوره یکی از ابریشمی‌ترین الیاف جانوری موجود در طبیعت را به ما تقدیم می‌کند. از این الیاف در تولید منسوجات و لباس‌های بافتنی نرم استفاده زیادی می‌شود.
شتر
پشم شتر کودک بسیار گران و ظریف است. کیفیت و قیمت بالای این الیاف طبیعیِ جانوری باعث شده که در تولید منسوجات لوکس از آن استفاده شود. بهترین پشم شتر را زنان کوچ‌نشین مغول و چینی‌ها می‌بافند.
ابریشم
ابریشم الیافی زیبا با رنگ‌پذیری بالاست که قدرت جذب بالایی دارد. ابریشم نرم و زیبا از الیاف لوکس و مجلل به‌شمار می‌رود و خاستگاه آن هم کشور چین است؛ جایی که در آن به ابریشم ملکه پارچه‌ها می‌گویند.
کشمیر
الیافی که از بز کشمیر تهیه می‌شوند هم بسیار گرم و سبک‌اند. در میان بافت این الیاف هوا وجود دارد و همین باعث می‌شود که حالتی عایق پیدا کنند و ضمن سبک‌بودن بسیار گرم باشند. بافت‌های کشمیر براق و نرم‌اند و البته تولیداتی که از آن درست می‌شود، کمیاب و گران هستند. برای تهیه یک کت و ژاکت ورزشی نیاز به پشم ۶ بز کشمیر وجود دارد.
موهِر
الیاف موهر هم از پشم بعضی نژادهای گوسفند و خرگوش به‌دست می‌آید. سطح الیاف موهر هم نرم و نازک است و وزن زیادی هم ندارد. موهر بافتی براق و زیبا دارد.
پشم
پشم مقاوم و گرم است. خاصیت ارتجاعی دارد و الیاف حجیمی با آن درست می‌شود. الیاف پشمی در تجارت بین‌المللی بسیار مهم است. پشم معروف‌ترین الیاف طبیعیِ جانوری است و در صنایع نساجی کاربردهای زیادی دارد.
در آخر
پوشیدن لباس‌هایی از الیاف طبیعی فکر بهتری است. هم از نظر سلامت برایمان بهتر هستند و هم از نظر همراهی‌شان با طبیعت و آسیب‌های کمتری که به محیط زیست وارد می‌کنند. تولید لباس‌هایی با الیاف مصنوعی می‌تواند به کره زمین‌مان آسیب‌های جدی وارد کند. انواع الیاف جانوری و گیاهی را به زندگی‌مان راه بدهیم و از مزایای مفیدشان بهره ببریم.
به لباس‌هایتان با الیاف طبیعی فکر کنید؛ در میان آنها چه ویژگی و خاصیتی بیش از همه نظرتان را جلب می‌کند؟ با برندهایی که از الیاف طبیعی لباس تولید می‌کنند، آشنایی دارید؟
