پاره شدن کیسه آب جنین پیش از زایمان یا در طول آن رخ می‌دهد، یعنی زمانی که انقباضات رحم شروع می‌شوند؛ ولی گاهی پارگی کیسه آب در بارداری مشکل‌ساز می‌شود و عوارض و مشکلاتی را برای مادر و جنین ایجاد می‌کند. در این مقاله، با چگونگی و دلایل پاره شدن کیسه آب و روش تشخیص آن آشنا می‌شویم و روش‌های درمان و جلوگیری از عوارض ناشی از آن را بیان می‌کنیم.
پارگی کیسه آب چگونه است؟
جنین در کیسه‌ای پر از مایع آمنیوتیک قرار دارد. این مایع جنین را راحت، ایمن و در دمایی ثابت نگه می‌دارد و فضایی را برای رشد جنین فراهم می‌کند. وقتی بدن برای زایمان آماده می‌شود، کیسه آب پاره شده و از طریق واژن تخلیه می‌شود.
اگر کیسه آب پیش از شروع انقباضات رحم و زایمان پاره شود، پارگی زودرس کیسه آب یا پرده‌های جنینی (PROM) نامیده می‌شود. پاره‌شدن ناگهانی کیسه آب پیش از شروع انقباضات رحم در حدود ۱۰ درصد از زایمان‌های ترم کامل (full-term، زایمان در فاصله هفته ۳۰ تا ۴۰) اتفاق می‌افتد. ممکن است که این اتفاق مدتی طولانی پس از شروع زایمان نیز رخ دهد.
اگر کیسه آب جنین پیش از هفته ۳۷ بارداری پاره شود، پارگی زودرس پیش از موعد پرده‌های جنینی (PPROM) نامیده می‌شود. پارگی کیسه آب در ۸ تا ۱۰ درصد بارداری‌ها رخ می‌دهد. بهتر است بدانید که پارگی زودرس پیش از موعد پرده‌های جنینی (پیش از هفته ۳۷) عامل یک‌چهارم تا یک‌سوم زایمان های زودرس است.
علت پارگی کیسه آب چیست؟
پاره شدن کیسه آب در اواخر بارداری ترم (term، بارداری به‌مدت ۳۷ تا ۴۲ هفته پس از لقاح) یا PROM ممکن است به‌دلیل ضعیف‌شدن طبیعی پرده‌های جنینی یا نیروی انقباض‌ها باشد. سایر عواملی که می‌توانند با PROM مرتبط باشند عبارت‌اند از:
- وضعیت اجتماعی ـ اقتصادی نامناسب (زنانی که در وضعیت اجتماعی ـ اقتصادی نامناسبی قرار دارند کمتر از دیگران از مراقبت‌های پیش از زایمان مناسب برخوردار می‌شوند)؛
- عفونت‌ها و بیماری های مقاربتی مانند کلامیدیا و سوزاک؛
- سیگارکشیدن در دوران بارداری؛
- زایمان زودرس قبلی؛
- خون‌ریزی واژینال؛
- دلایل ناشناخته.
تمام چیزهایی که باید درباره خرید لباس بارداری بدانید
پاره شدن کیسه آب پیش از موعد
در حدود ۳ درصد از زنان، پیش از هفته ۳۷ بارداری، کیسه آب جنین پاره می‌شود. این حالت، پارگیِ زودرسِ پیش از موعد پرده‌های جنینی (PPROM) نامیده می‌شود. PPROM در پیش از ترم (پیش از هفته ۳۷) معمولا ناشی از عفونت رحم است.
احتمال بروز این حالت بیشتر است اگر:
- سیگاری باشید؛
- کمبود وزن داشته باشید؛
- عفونت مجاری ادراری درمان‌نشده داشته باشید؛
- در بارداری پیشین خود دچار PPROM شده باشید؛
- در طول دوران بارداری، با دهانه رحم مشکلی داشته باشید؛
- در هر زمانی در دوران بارداری دچار خون‌ریزی واژینال شده باشید.
اگر دست‌کم ۳۴ هفته از بارداری شما سپری شده باشد، پزشک ممکن است از شما بخواهد فرزندتان را به دنیا بیاورید تا احتمال بروز عفونتی خطرناک در شما یا نوزاد کاهش یابد.
اگر در هفته ۲۳ تا ۳۴ بارداری باشید، معمولا بهتر است زایمان را به تأخیر بیندازید تا جنین زمان بیشتری برای رشد داشته باشد. برای جلوگیری از عفونت، به شما آنتی بیوتیک داده می‌شود و برای رشد سریع‌تر ریه‌های نوزاد نیز یک دوره داروهای استروئیدی مصرف خواهید کرد. ممکن است که تا زمان زایمان در بیمارستان بستری شوید.
اگر کیسه آب قبل از هفته ۲۳ پاره شود، پزشک درمورد خطرات و مزایای ادامه بارداری با شما صحبت خواهد کرد. احتمال زنده‌ماندن کودکانی که پس از این‌گونه پارگی‌های کیسه آب به دنیا می‌آیند کمتر است. در کودکانی که زنده می‌مانند نیز احتمال بروز ناتوانی‌های ذهنی و جسمی بالاتر است.
چرا پارگی کیسه آب نگران‌کننده است؟
پاره شدن کیسه آب از عوامل مشکل‌ساز در یک‌سوم زایمان‌های زودرس است. از خطرات مهم PPROM بالابودن احتمال تولد نوزاد ظرف چند روز پس از پاره شدن کیسه آب است. خطر مهم دیگر ایجاد عفونت جدی در بافت‌های جفتی است که کوریوآمنیونیت نامیده می‌شود و برای مادر و جنین بسیار خطرناک است. عوارض دیگری که ممکن است همراه با PROM ایجاد شوند شامل دکولمان جفت (جداشدن زودهنگام جفت از رحم)، فشردگی بندناف، زایمان سزارین و عفونت پس از زایمان هستند.
نشانه‌های پاره شدن کیسه آب
موارد زیر رایج‌ترین علائم پاره شدن کیسه آب جنین‌اند. البته ممکن است که این علائم در هر فرد به‌شکل متفاوتی بروز کنند.
- چکه‌کردن آهسته؛
- نشت مداوم و رطوبت دائمی لباس زیر؛
- نشت مایعی که شروع و متوقف می‌شود؛
- جاری‌شدن مایع آبکی از واژن، طوری که گویی در لباس زیرتان ادرار کرده‌اید.
ممکن است که صدای ترکیدن کوچکی را بشنوید یا حس کنید. فراموش نکنید که بوی مایع آمنیوتیک شبیه بوی ادرار نیست. اگر متوجه هریک از علائم پاره شدن کیسه آب شدید، فورا با پزشک خود تماس بگیرید. ممکن است که علائم پاره شدن کیسه آب شبیه علائم سایر مشکلات سلامتی باشند. برای تشخیص علت این علائم با پزشک خود مشورت کنید.
تشخیص پاره شدن کیسه آب
علاوه بر بررسی سابقه پزشکی کامل و معاینه فیزیکی، از روش‌های فراوان دیگری نیز می‌توان برای تشخیص پاره شدن کیسه آب جنین استفاده کرد. بعضی از این روش‌ها عبارت‌اند از:
- استفاده از سونوگرافی؛
- معاینه دهانه رحم برای مشاهده نشت مایع؛
- انجام آزمایش pH برای تشخیص اسیدی یا قلیایی بودن مایع؛
- بررسی مایع خشک‌شده زیر میکروسکوپ که ممکن است که الگوی سرخس‌مانند خاصی را نشان دهد.
در صورت پاره شدن کیسه آب چه کنیم؟
اگر فکر می‌کنید ممکن است کیسه آب شما پاره شده باشد، از نوار بهداشتی (نه تامپون) استفاده کنید و فورا با پزشک یا مامای خود تماس بگیرید. معمولا پزشک یا ماما به شما می‌گوید به مطب بروید یا مستقیما به بیمارستان مراجعه کنید. اگر پزشک از پاره‌شدن کیسه آمنیوتیک مطمئن نباشد، می‌تواند آزمایش ساده‌ای را روی مایع خارج‌شده انجام دهد.
اگر در سه هفتۀ پس از موعد زایمان قرار داشته باشید، پزشک یا ماما از شما می‌خواهد چند ساعت صبر کنید تا فرایند زایمان شروع شود یا از القای زایمان استفاده می‌کند. بیشترِ زنان ظرف ۱۲ ساعت بدون نیاز به اقدام خاصی زایمان می‌کنند.
تحقیقات نشان داده است که نوزادان متولدشده از مادرانی که فورا تحت القای زایمان قرار می‌گیرند کمتر دچار عفونت می‌شوند، به مراقبت‌های ویژه کمتری نیاز دارند و زودتر از نوزادانی که پس از چند ساعت انتظار و بدون زایمان القایی متولد شده‌اند از بیمارستان به خانه می‌روند. از پزشک متخصص زنان یا مامای خود بپرسید که چه روشی برای شما بهتر است.
درمان پاره شدن کیسه آب
پزشک درمان مناسب برای پاره شدن کیسه آب جنین را بر اساس موارد زیر تعیین می‌کند:
- وسعت پارگی؛
- نظر یا اولویت شما؛
- بارداری، سلامت کلی و سابقه پزشکی شما؛
- انتظارات موجود درمورد روند پارگی کیسه آب؛
- تحمل شما برای داروها، فرایندها یا درمان‌های خاص.
انواع درمان‌ها
درمان‌های پاره شدن کیسه آب جنین شامل موارد زیرند:
- بستری‌شدن در بیمارستان؛
- استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها برای جلوگیری یا درمان عفونت‌ها؛
- کنترل علائم عفونت (مانند تب، درد، افزایش ضربان قلب جنین) و انجام تست‌های آزمایشگاهی؛
- استفاده از داروهای توکولیتیک (Tocolytics)، یعنی داروهایی که برای جلوگیری از زایمان زودرس استفاده می‌شوند؛
- دادن داروهای کورتیکواستروئید به مادر که می‌توانند به رشد و بلوغ ریه‌های جنین کمک کنند (عدم‌بلوغ ریه از مشکلات اصلی نوزادان نارس است)، ولی ممکن است کورتیکواستروئیدها عفونت در رحم را پنهان کنند؛
- درمان انتظاری یا Expectant Management (در موارد اندکی از PPROM ممکن است کیسه آب با گذشت زمان جوش بخورد و نشت مایع، بدون درمان متوقف شود. البته چنین اتفاقی رایج نیست، مگر اینکه پاره شدن کیسه آب ناشی از فرایندی مانند آمنیوسنتز در اوایل دوران بارداری باشد).
در صورت پاره‌نشدن کیسه آب چه رخ می‌دهد؟
اگر زایمان شروع شده باشد ولی به‌کندی پیش برود، ممکن است پزشک کیسه آب را پاره کند. پزشک برای این کار، ابزار پلاستیکی استریلی را داخل واژن قرار می‌دهد و تا زمانی که کیسه بترکد روی آن فشار می‌آورد. البته پژوهش‌ها نشان داده‌اند که در بیشتر زنان این کار فرایند زایمان را سریع‌تر نمی‌کند؛ بنابراین پزشک فقط باید زمانی این کار را انجام دهد که سر کودک در لگن قرار گرفته باشد و به‌اندازه کافی و تا دهانه رحم پایین آمده باشد. در غیر این صورت، معمولا بدن مادر زایمان را طبق روال خود ادامه می‌دهد و پاره‌کردن کیسه آب فرایند زایمان را سریع‌تر نمی‌کند.
آیا می‌توانیم از پاره شدن کیسه آب جلوگیری کنیم؟
متأسفانه هیچ راهی برای جلوگیری از پاره شدن کیسه آب وجود ندارد؛ ولی آگاهی از علائم پارگی کیسه آب و مراجعه فوری به پزشک در صورت مشاهده این علائم اهمیت زیادی دارد. البته میان بروز این مشکل و سیگارکشیدن ارتباط زیادی وجود دارد؛ بنابراین مادران سیگاری باید هرچه زودتر برای ترک سیگار اقدام کنند.
