ورم معده؛ علائم، علل ایجاد و روش‌های درمان آن

شایع‌ترین علائم ورم معده عبارتند از:

• احساس سوزش در معده یا بالای آن، مخصوصا در هنگام غذا خوردن؛
• معده درد؛
• حالت تهوع؛
• نفخ معده؛
• کاهش اشتها، احساس سیریِ زودهنگام و احتمالا کاهش وزن؛
• سکسکه و آروغ زدن؛
• تغییر در حرکات روده‌ای و مدفوع سیاه.

علائم ورم معده در افراد مختلف با هم متفاوت است. ورم معده می‌تواند خفیف، مزمن یا حاد باشد. ممکن است برخی از افراد علائم ورم معده را تجربه نکنند، ولی آزمایش‌هایی مانند آندوسکوپی، تست خون و مدفوع، مشخص کنند که فرد به ورم معده مبتلاست. متخصصان گوارش پس از انجام آندوسکوپی (بافت‌برداری از غشای مخاطی معده) و مشاهده‌ی نشانه‌های التهاب مانند افزایش گلبول‌های سفید، قرمزی، ورم و خون‌ریزی یا مشاهده‌ی شکاف‌های کوچک در سطح غشای مخاطی معده، این بیماری را تشخیص می‌دهند.

انواع ورم معده

• ورم معده‌‌ی مزمن: این بیماری به‌تدریج پیشرفت می‌کند و می‌تواند عوارض بلندمدتی داشته باشد. برخی ممکن است بعد از گذشت چند سال و زمانی که در اثر التهابات دچار مشکلات دیگری می‌شوند، متوجه‌ بیماری خود شوند. ورم معده‌‌ی مزمن، موجب نازک‌شدن دیواره‌ی معده و افزایش تدریجی التهابات می‌شود. تمام این اتفاقات می‌توانند احتمال بروز سرطان معده را افزایش بدهند.
• ورم معده‌‌ی حاد: علائم این بیماری به‌طور ناگهانی پدیدار می‌شوند و زود برطرف می‌شوند. علائم ورم معده‌ی حاد می‌توانند شدت بیشتری داشته باشند. ظهور و ناپدید شدن علائم این بیماری، به عادات زندگی فرد و تأثیر آنها بر دستگاه گوارش بستگی دارد.
• ورم معده‌ی آتروفیک: این بیماری نوعی ورم معده‌ی مزمن است که در آن سلول‌های معده کاهش می‌یابند و جای آنها را بافت فیبری و روده‌ای پر می‌کند. با تغییر لایه‌ی غشایی معده، احتمال کاهش جذب مواد مغذی و واکنش‌های خودایمنی افزایش می‌یابد. ورم معده‌ی آتروفیک، تولید اسید معده را کاهش می‌دهد، نتیجه‌ی این امر می‌تواند بروز کم خونی و رشد تومورها باشد.

علائمی که در بالا نام بردیم، فقط به‌مدت چند هفته نمایان می‌شوند. اگر علائم‌تان مدت بیشتری به طول انجامید یا علائم جدی‌تری مانند وجود خون در مدفوع مشاهده کردید، ممکن است مشکل‌تان از جایی غیر از معده نشئت گرفته باشد. این علائم می‌توانند ناشی از مصرف برخی داروها، حساسیت‌های غذایی، عدم تحمل برخی غذاها یا سایر بیماری‌ها باشد. بنابراین اگر این علائم را به‌مدت طولانی مشاهده کردید، حتما به پزشک مراجعه کنید.

درمان‌ ورم معده

اگر تصور می‌کنید معده‌‌دردتان ناشی از ورم معده است، بهتر است به دکتر مراجعه کنید تا وضعیت‌تان به‌درستی تحت بررسی قرار بگیرد. خبر خوب این است که اگر دردتان ناشی از ورم معده‌ی حاد باشد، می‌توانید با تغییراتی در سبک زندگی‌تان در زمان کوتاهی بهبود پیدا کنید. ورم معده‌ی مزمن نیز قابل کنترل و درمان است اما معمولا علاوه بر تغییر عادات زندگی، نیاز به مصرف دارو خواهید داشت.

پزشک ممکن است روش‌های مختلفی را برای درمان‌تان انتخاب کند. این روش‌ها می‌توانند شامل تغییر رژیم غذایی‌، تغییر نوع یا مقدار داروهای مصرفی‌، کمک به کنترل استرس‌ و تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهایی برای کنترل عفونت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری باشند. برخی ترجیح می‌دهند از داروهای ضداسید بدون نسخه‌ برای کنترل علائم‌شان استفاده کنند، درحالی‌که عده‌ای دیگر از مهارکننده‌های پروتون پمپ (گروهی از داروها هستند که وظیفه‌شان کاهش پایدار اسید معده است) یا سایر داروهای تجویزی پزشک برای کنترل اسید معده‌شان استفاده می‌کنند. در مواردی که ورم معده‌ی مزمن به کم‌خونی منجر شود، معمولا ویتامین B۱۲ به بیمار تزریق می‌شود.

در ادامه راه‌هایی برای کاهش علائم ورم معده و جلوگیری از بازگشت آنها، معرفی شده است.

۱. حذف مواد غذایی تحریک‌کننده از رژیم غذایی

مهم‌ترین اقدام برای درمان ورم معده، حذف عواملی است که دیواره‌ی معده را تحریک می‌کنند. مصرف زیاد غذاهای فرآوری‌شده، غذاهای سرخ‌شده و غذاهای تند و پُرادویه، می‌توانند علائم ورم معده را در افراد تشدید کنند. رژیم غذایی نامناسب با افزایش التهابات دستگاه گوارش، باعث بدتر شدن وضعیت فرد می‌شود. در این وضعیت احتمال حساسیت‌های غذایی در فرد افزایش می‌یابد. نتیجه‌ی این امر کمبود مواد مغذی در بدن و وخامت علائم ورم معده است.

نکات تغذیه‌ای برای کنترل ورم معده:

• کاهش مصرف غذاهای فرآوری‌شده‌ و غذاهای محتوی مواد شیمیایی و مصنوعی در رژیم غذایی؛
• جایگزین کردن غذاهای فرآوری‌شده با میوه‌ها و سبزیجات تازه (مخصوصا میوه‌ها و سبزیجات ارگانیک)؛
• نوشیدن آب به میزان حداقل ۸ لیوان در روز و خودداری از مصرف نوشیدنی‌های محتوی شکر؛
• به‌جای مصرف وعده‌های غذایی سنگین و با فاصله‌ی زمانی زیاد، آنها را سبک‌تر و در بازه‌های زمانی کوتاه‌تر (به‌عنوان مثال هر ۲ تا ۴ ساعت) مصرف کنید. صبحانه را فراموش نکنید. بهتر است حداقل ۳ ساعت قبل از رفتن به رختخواب، آخرین وعده‌ی غذایی‌تان را میل کنید.
• غذاهای پرادویه را امتحان کنید و در صورتی که علائم‌تان با مصرف این غذاها بدتر شد، مصرف آنها را تا حد امکان کاهش بدهید.
• غذاهای تحریک‌کننده‌ی معده‌تان را شناسایی کنید و مصرف آنها را به حداقل برسانید. کافئین، گوجه‌فرنگی، مرکبات، لبنیات، نعناع، فلفل سیاه و قرمز و … می‌توانند فرایند گوارش را تحت تأثیر قرار بدهند.

۲. مواد مغذی بیشتری مصرف کنید

ورم معده می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند کم‌خونی، نفخ، حالت تهوع، کمبود مواد مغذی و کم‌آبی بدن شود. بنابراین مصرف غذاهای مغذی و طبیعی، بهترین راه برای کاهش عوارض ورم معده است. همچنین تحقیقات نشان می‌دهند که اضافه وزن و چاقی می‌توانند خطر بروز ورم معده، زخم معده و سایر مشکلات گوارشی را افزایش بدهند. رژیم غذایی درمان‌کننده‌ی ورم معده حاوی مقدار زیادی میوه، سبزیجات، پروتئین های باکیفیت و چربی‌های مفید و سالم است. اینها به کاهش و درمان التهاب، تنظیم وزن، پیشگیری از کمبود ویتامین، مواد معدنی و آنتی اکسیدان ها کمک می‌کنند.

تحقیقات نشان داده‌اند موادی که خاصیت آنتی‌اکسیدانی بالایی دارند (مخصوصا فلاونوئیدها که در بسیاری از میوه‌های قرمز وجود دارد)، پیاز، سیر، کدو سبز، فلفل دلمه‌ای، مغزها، حبوبات، غلات کامل و گوشت و مرغ ارگانیک می‌توانند به کنترل علائم ورم معده کمک کنند. مکمل‌های امگا۳، پروبیوتیک‌ ها و ویتامین C نیز در کاهش علائم ورم معده مؤثرند.

۳. خودداری یا کاهش مصرف داروهای بدون نسخه

براساس اعلام واحد پزشکی دانشگاه مریلند، بیش از ۲۰٪ از کسانی که مقدار زیادی داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) مصرف می‌کنند، در اثر تغییرات اسید معده دچار بیماری‌های معده می‌شوند. مصرف مرتب مُسکن‌های مرسوم مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن می‌تواند موجب بروز ورم معده شود زیرا این داروها تولید طبیعی آنزیم‌هایی را که مسئول ساخت دیواره‌ی معده هستند، دچار اختلال می‌کند. بهتر است تا حد امکان از مصرف این داروها بپرهیزید و بیشتر از درمان‌های طبیعی استفاده کنید.

به‌عنوان مثال اگر درد مزمن عضله و مفصل دارید،‌ می‌توانید از روغن‌های ضروری ضدالتهاب مانند روغن نعناع استفاده کنید. برای کاهش سردرد و علائم «سندروم پیش از قاعدگی» (PMS) بهتر است از روش‌های کنترل و درمان استرس مانند مدیتیشن یا مکمل‌های منیزیم استفاده کنید. اگر قصد مصرف داروهای مُسکن را دارید، استامینوفن گزینه‌ی بهتری است زیرا هنوز نشانه‌ای از تأثیر مخرب این دارو بر دیواره‌ی معده مشاهده نشده است.

۴. کاهش التهابات به کمک ورزش و کنترل استرس

کم‌تحرکی و استرس زیاد، می‌توانند باعث افزایش التهابات شوند. نتیجه‌ی این امر آسیب به دستگاه گوارش است. پزشکان به کسانی که از ورم معده و سایر بیماری‌های گوارشی (مانند التهاب روده یا سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر) رنج می‌برند، توصیه می‌کنند ۵ مرتبه در هفته و هربار حداقل به‌مدت نیم‌ساعت ورزش کنند. ورزش راهی مناسب برای تقویت سیستم ایمنی، داشتن وزن مناسب، تنظیم هورمون‌ها و کنترل استرس است.

همچنین استرس با افزایش تولید اسید معده، باعث افزایش درد ناشی از ورم معده می‌شود. افرادی که در معرض اضطراب و استرس زیاد هستند، عملکرد سیستم ایمنی‌شان ضعیف‌تر است. ضعف سیستم ایمنی، احتمال عفونت‌های ناشی از هلیکوباکتر پیلوری، التهابات و زخم معده را افزایش می‌دهد. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد تمریناتی مانند یوگا، تنفس عمیق و مدیتیشن، می‌توانند در کنترل مشکلات گوارشی مانند ورم معده مؤثر باشند.

تفاوت ورم معده و زخم معده

اگرچه عواملی که موجب بروز ورم معده و زخم معده می‌شوند تا حد زیادی شبیه هستند، ولی علائم و درمان‌های آنها می‌تواند متفاوت باشد. یک تفاوت عمده بین این دو این است که التهابات ناشی از ورم معده به معده محدود می‌شود و به روده‌ی باریک گسترش نمی‌یابد درحالی‌که زخم معده تنها به معده محدود نمی‌شود و می‌تواند دوازدهه و مری را نیز تحت تأثیر قرار بدهد.

با اینکه در بعضی موارد میان زخم معده و ورم معده هم‌پوشانی وجود دارد، ولی شیوع زخم معده بیشتر از ورم معده است.

در زخم معده و ورم معده با آسیب به دیواره‌ی معده فرد احساس سوزش می‌کند. این بیماری‌ها می‌توانند منجر به کاهش اشتها، کاهش وزن و سایر مشکلات شوند. وجه شباهت ورم معده و زخم معده این است که هردو می‌توانند در اثر عفونت باکتری هلیکوباکتر پیلوری به‌وجود بیایند. همچنین هردوی آنها با رژیم غذایی بد، استرس، اختلالات خودایمنی و مصرف بی‌رویه‌ی داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی بدتر می‌شوند.

علل ایجاد ورم معده

ورم معده زمانی بروز می‌کند که سلول‌های دیواره‌ی معده ملتهب شوند، دستگاه گوارش مقدار کمتری اسید و آنزیم‌های گوارشی تولید کند و معده از تأثیرات اسید معده در امان نباشد. ورم معده می‌تواند در اثر عوامل مختلفی به‌وجود بیاید. تعدادی از عوامل بروز ورم معده عبارتند از:

• عفونت‌های ایجادشده توسط هلیکوباکتر پیلوری. در سیستم گوارشی بیشتر افراد، تعداد کمی هلیکوباکتر پیلوری زندگی می‌کنند ولی در برخی افراد، این باکتری‌ها می‌توانند به‌سرعت تکثیر شوند و در دیواره‌ی روده اقامت کنند و به‌مرور باعث فرسایش دیواره‌ی معده، زخم معده و سایر مشکلات شوند. ضعف عملکرد دستگاه ایمنی و استرس، عواملی هستند که می‌توانند باعث بروز عفونت توسط این باکتری شوند. احتمال بروز ورم معده‌ی مزمن در اثر عفونت هلیکوباکتر پیلوری بیشتر از بروز ورم معده‌ی حاد است؛
• رژیم غذایی نامناسب و فاقد مواد مغذی کافی. فقر مواد مغذی می‌تواند شامل کمبود ویتامین B۱۲، منیزیم، کلسیم، روی و سلنیم باشد؛
• اختلالات خوردن مانند پرخوری عصبی. در این بیماری فرد ابتدا مقدار زیادی غذا می‌خورد و سپس با ایجاد استفراغ عمدی یا مصرف داروهای ملین یا مدر، می‌کوشد از افزایش وزن خود جلوگیری کند؛
• میزان بالای استرس؛
• بیماری‌هایی که بر روی دستگاه گوارش تأثیر می‌گذارند. مانند حساسیت‌های غذایی، اختلالات خودایمنی مانند تیروئیدیت هاشیموتو یا ویروس‌هایی مانند HIV؛
• واکنش به داروهای تجویزی؛
• مصرف زیاد داروهای مُسکن مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن. این داروها می‌توانند تولید اسید معده را تحت تأثیر قرار بدهند و در فرسایش دیواره‌ی معده مؤثر باشند؛
• کم‌خونی پرشینیوز. این بیماری بر سلول‌های دیواره‌ی معده تأثیر می‌گذارد و جذب طبیعی ویتامین B۱۲ را با اختلال مواجه می‌کند. کم‌خونی در افرادی که به ورم معده‌ی مزمن دچارند، شایع‌تر است و می‌تواند علائمی مانند خستگی و بی‌حسی اندام‌ها را در فرد ایجاد کند.
• چاقی و اضافه وزن. می‌توانند موجب تشدید علائم شوند.