واسکولیت چیست، چه عوارضی دارد و چگونه درمان می‌شود؟

بیماری واسکولیت انواع متفاوتی دارد که بیشتر آنها نادر و کمیاب هستند. این بیماری گاهی‌اوقات یک اندام و گاهی چند اندام را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری به شکل کوتاه‌مدت (حاد) یا بلندمدت (مزمن) دیده شده است.

هر فردی ممکن است به این بیماری مبتلا شود، اما در برخی افراد رایج‌تر است. بسته به نوع بیماری، احتمال دارد فرد مبتلا بدون درمان بهبود یابد یا برای درمان و کنترل التهاب و بروز مشکلات بعدی به تجویز دارو نیاز داشته باشد.

واسکولیت به نام‌های آنژیت و آرتریت (arteritis) هم معروف است.

علائم بیماری واسکولیت

علائم واسکولیت بسیار متفاوت هستند. این علائم بیشتر به دلیل کاهش جریان خون در کل بدن به وجود می‌آیند.

علائم رایج در بیشتر انواع واسکولیت

از علائم کلی و رایج واسکولیت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تب؛
• سردرد؛
• کاهش وزن؛
• دردهای کلی در بدن؛
• عرق کردن در شب؛
• جوش؛
• مشکلات سیستم عصبی مانند کرختی یا ضعف.

علائم انواع خاص واسکولیت

برخی از علائم این بیماری فقط منحصر به انواع خاص واسکولیت است. این علائم معمولا اوایل بیماری یا در مراحل بعدی این بیماری بروز می‌کنند.

• بیماری بهجت (Behcet)

این بیماری موجب التهاب سرخ‌رگ‌ها و سیاه‌رگ‌ها می‌شود. علائم ناشی از این التهاب، زخم در دهان و ناحیه تناسلی، ملتهب شدن و ایجاد زخم‌های جوش‌ مانند روی پوست است.

• بیماری برگر (Burger)

این بیماری موجب التهاب و لختهٔ خون در رگ‌های خونی دست‌ها و پاها و در نتیجه درد و زخم در این نواحی می‌شود. بیماری برگر به‌ندرت موجب التهاب در رگ‌های خونی شکم، مغز و قلب می‌شود. این بیماری با نام ترومبوآنژئیت (thromboangiitis) هم شناخته می‌شود.

• سندرم چرگ اشتراوس (Churg-Strauss) یا گرانولوماتوز آلرژیک با پلی‌آنژیت (Eosinophilic granulomatosis with polyangiitis)

این سندرم به‌ندرت پیش می‌آید و بیشتر روی ریه‌ها، پوست، کلیه‌ها، قلب و عصب‌های موجود اندام‌ها اثر منفی می‌گذارد. علائم این بیماری بسیار متغیر است و از آنها می‌توان آسم، تغییرات پوستی، درد عصب و آبریزش بینی را نام برد.

• کرایوگلوبولینمی (Cryoglobulinemia)

این وضعیت ناشی از وجود پروتئین‌های ناهنجار در خون است. از علائم این بیماری می‌توان به جوش، درد مفصل، ضعف و کرختی یا مورمور شدن اشاره کرد.

• آرتریت سلول ژآنت (Giant cell arteritis)

این بیماری مربوط به التهاب سرخ‌رگ‌های موجود در سر، به‌ویژه شقیقه‌هاست. آرتریت سلول ژآنت می‌تواند باعث سردرد، نازکی پوست سر، درد فک، دوبینی یا تاری دید و حتی نابینایی شود. این بیماری همچنین به آرتریت گیجگاهی شناخته می‌شود.

• گرانولوماتوز با پلی‌آنژیت (Granulomatosis with polyangiitis)

این بیماری موجب التهاب رگ‌های خونی موجود در بینی، سینوس‌ها، گلو، ریه‌ها و کلیه‌ها می‌شود. از علائم این بیماری می‌توان به عفونت بینی، عفونت سینوسی، خونریزی بینی و احتمال سرفهٔ خون‌آلود اشاره کرد. اما بیشتر مردم متوجه این علائم مشهود، تا زمانی‌که صدمات آن کاملا پیشرفت کند، نمی‌شوند.

• پورپورای هنوخ شوئن‌لاین (Henoch-Schonlein purpura) یا واسکولیت IgA

این بیماری بیشتر در کودکان دیده می‌شود، نه در بزرگسالان و ریزترین رگ‌های خونی پوست، مفاصل، روده و کلیه‌ها را ملتهب می‌کند. از علائم این بیماری می‌توان به دردهای شکمی، خون در ادرار، درد مفاصل و جوش روی باسن و ساق پاها اشاره کرد.

• واسکولیت حساسیت بالا (Hypersensitivity vasculitis)

علامت اصلی این بیماری که گاهی‌اوقات واسکولیت آلرژیک هم نامیده می‌شود، پدیدار شدن نقاط قرمز روی پوست و معمولا ساق پاهاست. این بیماری ممکن است بر اثر عفونت یا نوعی واکنش منفی به نوعی دارو به وجود آید.

• بیماری کاوازاکی (Kawasaki)

این بیماری بیشتر مواقع در کودکان کمتر از ۵ سال دیده می‌شود. از علائم آن می‌توان به تب، جوش و قرمزی چشم‌ها اشاره کرد. بیماری کاوازاکی با نام سندرم گرهٔ لنفاوی مخاطی (mucocutaneous lymph node ) هم شناخته می‌شود.

• پلی‌آنژیت میکروسکوپی (Microscopic polyangiitis)

این شکل از واسکولیت معمولا رگ‌های خونی ریز، مانند رگ‌های موجود در کلیه‌ها، ریه‌ها و عصب‌ها را درگیر می‌کند. فرد ممکن است به دردهای شکمی، جوش، تب، درد عضلانی و کاهش وزن مبتلا شود. از علائم این بیماری می‌توان جوش، کاهش وزن کلی، دردهای عضلانی و مفاصل، درد شکمی پس از غذا، فشار خون بالا، درد عضلانی، ضعف و بیماری‌های کلیوی اشاره کرد.

• آرتریت تاکایاسو (Takayasu arteritis)

این نوع واسکولیت، سرخ‌رگ‌های بزرگ‌تر، مانند سرخرگ‌های آئورت، را گرفتار می‌کند. از علائم این بیماری می‌توان به درد مفاصل، کُند شدن نبض، فشار خون بالا، تعریق در شب، تب، احساس بی‌قراری و ناراحتی، کاهش اشتها، سردرد و تغییرات در دید اشاره کرد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

زمانی که برخی از این علائم نگران‌کننده شدند، باید به پزشک مراجعه کرد. برخی از علائم واسکولیت به‌سرعت وخیم می‌شوند؛ بنابراین تشخیص زودهنگام، در درمان بسیار اثربخش است.

دلایل بیماری واسکولیت

بیشتر مواقع، دلایل ابتلا به این بیماری مشخص نیست. برخی از انواع واسکولیت به ژنتیک فرد ربط دارد. از دلایل دیگر می‌توان به حمله اشتباه سیستم ایمنی بدن به سلول‌های رگ‌های خونی اشاره کرد. هر یک از موارد زیر سیستم ایمنی را به چنین حمله‌ای تحریک می‌کند:

• عفونت، مانند عفونت ناشی از هپاتیت B و C؛
• انواع سرطان خون؛
• بیماری‌های سیستم ایمنی بدن مانند روماتیسم مفصلی، لوپوس و اسکلرودرمی.

واکنش به داروهای خاص

رگ‌های خونی که تحت‌تأثیر واسکولیت قرار می‌گیرند، ممکن است دچار خونریزی یا التهاب شوند. التهاب می‌تواند موجب ضخیم شدن لایه‌های دیوارهٔ رگ‌های خونی شود. این وضعیت، موجب باریک شدن رگ‌های خونی و عبور کم خون از درون رگ‌ها می‌شود. در نتیجه اکسیژن و مواد مغذی ناچیزی به اندام‌ها و بافت‌های بدن می‌رسد.

عوامل خطر واسکولیت

واسکولیت در افراد با هر جنسیت، نژاد یا هر سنی مشاهده شده است. اما برخی از عوامل می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد. از این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سیگار کشیدن؛
• ابتلا به عفونت ناشی از هپاتیت B یا C؛
• ابتلا به برخی از بیماری‌های خودایمنی مانند اسکلرودرمی، لوپوس یا روماتیسم مفصلی.

عوارض واسکولیت

مشکلاتی که واسکولیت در فرد به وجود می‌آورد، به نوع و شدت واسکولیت وابسته است. یا این مشکلات ممکن است مربوط به عوارض جانبی داروهای تجویزی باشد که برای درمان واسکولیت استفاده می‌شوند. از این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

صدمه به اندام‌ها

برخی از انواع بیماری واسکولیت می‌تواند چنان شدت داشته باشند که به اندام‌های اصلی بدن صدمه بزنند.

لخته‌های خون و آنوریسم

ایجاد لختهٔ خون در رگ‌های خونی جلوی جریان خون را می‌گیرد. همچنین در موارد نادر، بیماری واسکولیت می‌تواند رگ‌های خونی را ضعیف و متورم کند و باعث آنوریسم شود. در این وضعیت، دیوارهٔ یک سرخ‌رگ در اثر ضعف، بزرگ یا دچار بیرون‌زدگی می‌شود. آنوریسم معمولاً در آئورت یا سرخ‌رگ‌هایی که به مغز، پاها، یا دیوارهٔ قلب تغذیه می‌رسانند، ایجاد می‌شود.

کاهش بینایی یا نابینایی

این مشکل ناشی از واسکولیت نوع آرتریت سلول ژآنت است که بدون درمان باقی مانده است.

عفونت‌ها

این مشکل جدی است و می‌تواند جان فرد را به خطر اندازد؛ مانند عفونت‌های ناشی از ذات الریه و عفونت های خونی (سپتیسمی یا گندخونی).

تشخیص واسکولیت

برای تشخیص این بیماری، پزشک ابتدا تاریخچه بیماری را بررسی و او را معاینه می‌کند.

او ممکن است برای بیمار، یک یا دو نوع آزمایش تجویز کند تا متوجه مشکلاتی شود که شبیه علائم واسکولیت است. آزمایش‌ها و روند تشخیص این بیماری به صورت زیر است:

آزمایش‌های خون

در این آزمایش‌ها، علائمی مانند بالا بودن مقدار پروتئین واکنشی C، که ممکن است موجب التهاب شوند، بررسی می‌شوند. شمارش کامل گلبول‌های خون نشان می‌دهد که فرد به اندازه کافی گلبول‌ قرمز خون دارد یا خیر. پزشک با تجویز آزمایش خون معمولا به دنبال وجود پادتن‌های خاصی در بدن است. از این آزمایش ها می‌توان به آزمایش پادتن ضدنوتروفیل سیتوپلاسمی (anti-neutrophil cytoplasmic ) اشاره کرد که به تشخیص واسکولیت کمک می‌کند.

آزمایش‌های ادرار

این آزمایش‌ها مقدار گلبول‌های قرمز خون یا وجود بیش از حد پروتئین را بررسی می‌کند. هر دو حالت می‌توانند نشان‌دهنده مشکلی در بدن باشند.

تصویربرداری

روش‌های غیرتهاجمی تصویربرداری می‌تواند نشان دهد که کدام از رگ‌های خونی و اندام‌ها دچار مشکل شده‌اند. آنها همچنین می‌توانند به پزشک در بررسی وضعیت پاسخ بیمار به درمان کمک کنند. آزمایش‌های تصویربرداری برای تشخیص واسکولیت عبارت‌اند از پرتو ایکس، توموگرافی کامپیوتری اولتراساوند (سی‌تی)، ام‌آر‌آی و پت اسکن (PET، برش‌نگاری با گسیل پوزیترون).

پرتونگاری رگ‌های خونی (آنژیوگرافی)

هنگام انجام این آزمایش با استفاده از نوعی ابزار به نام کاتتر (catheter) که منعطف و شبیه نی بسیار نازکی است، نوعی رنگ خاص (ماده کنتراست) وارد سرخ‌رگ یا سیاه‌رگ می‌کنند. این ماده باعث می‌شود که هنگام پرتونگاری، وقتی پرتوهای ایکس به سرخ‌رگ یا سیاه‌رگ‌های پر از رنگ برخورد می‌کند، رگ‌های خونی کاملا مشخص شوند.

بافت‌برداری (بیوپسی)

این آزمایش طی فرایند جراحی انجام می‌شود و پزشک نمونه کوچکی از بافت ناحیه صدمه‌دیده بدن را برمی‌دارد و در آن علائم واسکولیت را جست‌وجو می‌کند.

درمان واسکولیت

در درمان این بیماری معمولا پزشک با استفاده از دارو، روی کنترل التهاب و علایم و بیماری‌های مهم ناشی از واسکولیت متمرکز می‌شود. برای درمان واسکولیت، ممکن است دو مرحله درمان لازم باشد. مرحله اول، متوقف کردن التهاب و مرحله دوم، پیشگیری از عود آن است ( درمان نگهدارنده).

برای طی هر دو مرحله تجویز دارو لازم است. نوع دارو و مدت زمان استفادهٔ آن به نوع بیماری واسکولیت، اندام‌های درگیر و شدت بیماری وابسته است.

درمان برخی از مبتلایان با موفقیت اولیه همراه است اما بعدها ممکن است بیماری عود کند. برخی از بیماران هم هرگز کاملا درمان نمی‌شوند و ممکن است مجبور به ادامه روند درمان باشند.

داروهای واسکولیت

پزشک ممکن است برای کنترل التهاب، نوعی داروی کورتیکواستروئید مانند پردنیزون یا متیل پردنیزولون (مدرول، Medrol) تجویز کند. مصرف طولانی‌مدت داروهای کورتیکواستروئید می‌تواند عواض جانبی شدیدی به همراه داشته باشد. از برخی از عوارض جانبی احتمالی این دارو می‌توان به اضافه‌وزن، دیابت و نازک شدن استخوان‌ها (پوکی استخوان) اشاره کرد. اگر مصرف این دارو برای مدت طولانی و برای پیشگیری از عود آن (درمان نگهدارنده) لازم است، باید پایین‌ترین دوز ممکن آن مصرف شود.

برای کنترل بهتر التهاب و مصرف کمتر داروهای کورتیکواستروئید ممکن است در کنار این داروها، داروهای دیگری هم تجویز شوند. این داروها معمولا برای صرفه‌جویی در مصرف استروئيدها تجویز می‌شوند که از آنها می‌توان به متوتروکسات (تریکسال)، آزاتیوپرین (ایموران، آزاسان)، مایکوفنولیک (سل‌سپت) یا سیکلوفسفامید اشاره کرد.

داروی مورد نیاز بیماران، بسته به نوع و شدت واسکولیت و اندام درگیر این بیماری و هر بیماری دیگری که فرد به آن مبتلا شده است، تجویز می‌شود. ممکن است درمان‌های زیست‌شناختی هم مانند ریتوکسی‌مب (ریتوکسان) یا توسیلیزومب (آس‌تمرا) تجویز شود.

جراحی واسکولیت

گاهی اوقات واسکولیت موجب برآمدگی توپ‌مانند (آنوریسم) در دیوارهٔ یک رگ خونی می‌شود. این برآمدگی باید با جراحی برطرف شود. سرخ‌رگ‌های مسدودشده هم باید از طریق درمان‌های جراحی باز شوند.

تحمل و سازش با بیماری

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زندگی با بیماری واسکولیت، تحمل عوارض جانبی داروهای تجویزی است. برای تحمل این شرایط، روش‌های زیر پیشنهاد می‌شود:

شناخت بیماری

اگر به این بیماری مبتلا هستید، بیماری و روش‌های درمان آن را کاملا شناسایی کنید. عوارض جانبی داروهای مصرفی‌تان را بشناسید و به‌محض مشاهدهٔ هر نوع تغییر در سلامت بدن‌تان، پزشک را در جریان بگذارید.

اهمیت به روند درمان

هنگام درمان باید با پزشک‌تان به طور مرتب در تماس باشید تا در صورت نیاز، آزمایش‌های بیشتری برایتان تجویز و فشار خون‌تان بررسی شود.

انتخاب رژیم غذایی سالم

مصرف غذای سالم می‌تواند جلوی مشکلات احتمالی ناشی از مصرف داروهای تجویزی، مانند نازک شدن استخوان‌ها، فشار خون بالا و دیابت را بگیرد. رژیم غذایی‌تان باید سرشار از میوه‌ و سبزیجات تازه، حبوبات کامل، محصولات لبنی کم‌چرب، گوشت کم‌چرب و ماهی باشد. اگر داروی کورتیکواستروئید مصرف می‌کنید، از پزشک‌تان بپرسید که آیا لازم است ویتامین D یا مکمل کلسیم هم مصرف کنید.

واکسیناسیون‌های معمول

واکسن‌های لازم مانند آنفولانزا و ذات‌الریه را بزنید تا از بیماری‌های ناشی از نوع داروی مصرفی‌تان، مانند ابتلا به عفونت، پیشگیری کنید. در مورد این واکسن‌ها با پزشک‌تان مشورت کنید.

ورزش

هر روزِ هفته باید ورزش های هوازی مانند پیاده روی انجام دهید تا دچار پوکی استخوان، فشار خون بالا و دیابت نشوید که با مصرف داروهای کورتیکواستروئید مرتبط هستند. ورزش همچنین برای قلب و شش‌هایتان مفید است. علاوه بر آن، بسیاری از مبتلایانی که ورزش می‌کنند، معقتدند که ورزش، حال روحی و به طور کلی جسم‌شان را خوب می‌کند. اگر تابه‌حال ورزش نکرده‌اید، به‌تدریج و آرام‌آرام شروع کنید. از پزشک‌تان نوع ورزش مناسب‌تان را جویا شوید.

سیستم حمایتی قوی

خانواده و دوستان می‌توانند به شما در تحمل این بیماری کمک کنند. اگر فکر می‌کنید که گفت‌وگو با بیمارانِ دیگرِ مبتلا به واسکولیت، در حفظ روحیه‌تان مؤثر است، از پزشک‌تان بخواهید شما را با افرادی که به این بیماری مبتلا هستند، آشنا کند. بدین ترتیب می‌توانید از حمایت این افراد هم بهره‌مند شوید.

آماده شدن برای ملاقات پزشک

اگر متوجه علائمی شدید که نشان می‌دهد شما به بیماری واسکولیت مبتلا شده‌اید، به پزشک مراجعه کنید. اگر پزشک هم به ابتلای شما به این بیماری مشکوک شده باشد، شما را به متخصص مفاصل و عضلات (روماتولوژیست) که در درمان این بیماری تجربه دارد، ارجاع می‌دهد. حتی ممکن است مجبور شوید به چندین پزشک متخصص مراجعه کنید. متخصصانی که برای تشخیص واسکولیت و شدت بیماری‌تان، شما را معاینه و وضعیت‌تان را بررسی می‌کنند، عبارت‌اند از:

• متخصص مفاصل و بافت همبند (روماتولوژیست)؛
• متخصص سیستم عصبی و مغز (عصب‌شناس)؛
• متخصص چشم (چشم‌پزشک)؛
• متخصص قلب (متخصص قلب و عروق)؛
• متخصص بیماری‌های عفونی؛
• متخصص کلیه (نفرولوژیست)؛
• متخصص ریه؛
• متخصص پوست؛
• متخصص اورولوژی و دستگاه ادراری- تناسلی.

کارهایی که می‌توانید انجام دهید

برای اینکه متخصصان متعددی باید شما را معاینه کنند، بهتر است برای موارد زیر آماده باشید:

• زمان ملاقات با پزشک معمولا محدود است. بنابراین هر کاری که لازم است، پیش از مراجعه به پزشک برای معاینه انجام دهید. به طور مثال، زیاد غذا نخورید.
• تمام علائمی را که مشاهده کرده‌اید، در جایی یادداشت کنید و به پزشک اطلاع دهید.
• سابقهٔ پزشکی‌ شخصی و دیگر بیماری‌های اخیر یا اضطراب‌های احتمالی‌تان و هر داروی دیگری را که مصرف می‌کنید، به پزشک‌ اطلاع دهید. حتی اگر ویتامین و مکمل مصرف می‌کنید، آن را با پزشک در میان بگذارید.
• بهتر است هنگام مراجعه به پزشک، دوست یا یکی از اعضاء خانواده‌تان، همراه شما باشند. بدین ترتیب اگر برخی از صحبت‌های پزشک را فراموش کردید، فرد همراه‌تان کمک‌تان خواهد کرد.
• سؤال‌هایتان از پزشک را، پیش از مراجعه، فهرست کنید.

از این سؤال‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• چه نوع واسکولیتی دارم؟
• علت ابتلای من به واسکولیت چیست؟
• آیا باید آزمایش‌های بیشتری انجام بدهم؟
• واسکولیت من حاد است یا مزمن؟
• آیا بیماری من خودبه‌خود درمان می‌شود؟
• بیماری من جدی است؟
• آیا واسکولیت به بخشی از بدنم صدمه زده است؟
• بیماری‌ام درمان‌شدنی است؟
• چه روش‌های درمانی مناسب من است؟
• فواید و خطرات هر کدام از درمان‌ها چیست؟
• آیا درمانی که فکر می‌کنید برای من بهترین باشد، سراغ دارید؟
• مدت زمان درمان چقدر است؟
• من به بیماری دیگری هم مبتلا هستم. چگونه می‌توانم هر دو بیماری‌ را کنترل کنم؟
• آیا باید به یک پزشک متخصص مراجعه کنم؟
• آیا دستور خاصی یا بروشورهای آموزشی در زمینه بیماری واسکولیت دارید؟ مطالعه مطالب چه وب‌سایت‌هایی را پیشنهاد می‌دهید؟

پرسش‌هایی که پزشک از شما می‌پرسد

پزشک‌تان هم ممکن است سوال‌های زیر را از شما بپرسد:

• چه زمانی متوجهٔ این علائم شدید؟
• آیا این علائم دایمی است یا هرازگاهی خود را نشان می‌دهند؟
• شدت این علائم چقدر است؟
• فکر می‌کنید چه چیزی باعث می‌شود علائم بهبود یابند؟
• فکر می‌کنید چه چیزهایی این علائم را بدتر می‌کنند؟

با مراجعه به‌موقع به پزشک می‌توانید درمان موفقیت‌آمیزی داشته باشید. بنابراین با مشاهدهٔ هر نوع علائمی که نشان‌دهنده واسکولیت باشد، به مراکز درمانی مراجعه کنید.