اگر بخواهیم در چند کلمه وابی سابی را تعریف کنیم، یعنی درک زیبایی چیزهای ناقص و ناتمام. البته این توصیف برای این مفهوم عمیق و ریشه‌دار ژاپنی بیش از حد ساده‌انگارانه است. وابی سابی در واقع چیزی بین مفهومی هنری، فلسفه‌ای برای زندگی و احساسی شخصی است. این مفهوم زیبا در تمام بخش‌های فرهنگ ژاپنی وجود دارد. در ادامه، شما را با این مفهوم فوق‌العاده زیبا بیشتر آشنا می‌کنیم و از درس‌هایی می‌گوییم که می‌توان از آن گرفت.
وابی سابی چیست؟
اصطلاح وابی سابی از ۲ واژه ژاپنی تشکیل شده است:
- وابی: در قرن پانزدهم به‌معنی دقت‌کردن به زیبایی‌های مراسم چای ژاپنی و مکان و اشیای استفاده‌شده در این آیین سنتی بود. امروزه این واژه معانی مختلفی دارد مثل حس تنهایی و قدردانی از زندگی آرام به دور از هیاهوی شهری.
- سابی: این واژه در قرن هشتم ابداع شد و به‌معنی لذتِ فکرکردن درباره چیزهای کهنه و فرسوده است. همچنین برای صحبت از زیبایی چیزهای پژمرده از واژه سابی استفاده می‌شد. این واژه به‌معنی آرامش وصف‌ناپذیرِ چیزهای قدیمی و ظریف یا زنگ‌زده هم هست.
وابی سابی برای مردم ژاپن به‌معنی احساسی نگفتنی است که در چیزهای زیبا می‌توان دید. این مفهوم را می‌توان در چنین چیزهایی احساس کرد:
- گل‌آرایی؛
- ادبیات؛
- فلسفه؛
- شعر؛
- مراسم سنتی چای.
در ژاپن وابی سابی نامحسوس است اما همه‌جا وجود دارد، مثلا در:
- تَرک روی قوری؛
- چوب دری قدیمی؛
- خزه سبزرنگ روی سنگ؛
- منظره مه‌آلود؛
- فنجان کج‌وکوله؛
- انعکاس ماه روی آب برکه.
اندرو جونیپر در کتاب «وابی سابی؛ هنر ژاپنیِ فانی‌بودن»، این مفهوم را این‌طوری تعریف می‌کند: «درک شهودیِ زیباییِ زودگذر در دنیای مادی. این درک از زیبایی جریان برگشت‌ناپذیر زندگی در دنیای معنوی را منعکس می‌کند.»
هدف از وابی سابی:
- درک زیباییِ محکوم به نابودی مناظر، اشیاء و حتی انسان؛
- فکرکردن درباره چیزهایی که به‌مرور زمان جذاب‌تر و زیباتر می‌شوند.
اصطلاح وابی سابی از کجا آمده است؟
مفهوم وابی سابی که همیشه بخشی از فرهنگ ژاپنی بوده از ماجرای مرد جوانی به‌نام سِن‌نو ریکیو نشئت گرفته است. سِن‌نو ریکیو راهبی در قرن شانزدهم بود که مراسم چای را به‌شکلی طراحی کرد که امروزه اجرا می‌شود.
طبق افسانه‌های ژاپنی، ریکیو مشتاق یادگیری فوت‌وفن آیین اجدادی چای بود و برای یادگرفتن این مراسم سراغ استاد مشهوری به‌نام تاکینوجو رفت. این استاد برای محک‌زدن توانایی‌های ریکیو، از او خواست از باغش مراقبت کند. ریکیو باغ را سروسامان داد، اما پیش از آنکه کارش تمام شود، درخت گیلاس را تکان داد و چند شکوفه گیلاس (ساکورا) به زمین افتاد. این شکوفه‌های کوچک باعث زیبایی باغ شدند. همین مسئله باعث شد مفهوم وابی سابی برای اولین بار شکل بگیرد.
سِن‌نو ریکیو یکی از بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین استادان مراسم چای در تاریخ است. مراسم چای به‌کمک او با ظروف مجلل طراحی شد. زیبایی مراسم چای از سادگی وصف‌ناپذیر اشیاء و فضای مینیمالیستی آن نشئت می‌گیرد.
ریکیو با استفاده از اشیاء معیوب و اغلب شکسته و تعمیرشده در اتاقی عاری از چیزهای اضافی، لحظه نوشیدن چای را به لحظه‌ای همراه با همدلی، خلوص نیت، احترام و آرامش تبدیل کرد. این مراسم به مراسم «وابی‌چا» هم معروف است. چا در زبان ژاپنی یعنی چای.
امروزه نیز اصیل‌ترین مراسم‌های چای‌خوری با فنجان‌های چندصدساله و ظروف عتیقه برگزار می‌شوند. زیبایی وابی سابی در بسیاری از هنرهای ژاپنی دیده می‌شود که آیین سنتی چای فقط یکی از آنهاست.
وابی سابی در هنر ژاپنی
وابی سابی همان‌قدر که حسی زودگذر زیبایی‌شناسانه است، حساسیتی هنری هم هست. در این سبک هنری، گذر زمان و آسیب‌های ناشی از آن جشن گرفته می‌شوند. در بسیاری از هنرهای ژاپنی این مفهوم وجود دارد.
۱. هایکو
می‌توانید وابی سابی را در شعرهای هایکو حس کنید. این سبک شعری بیان زیبایی زودگذر و آنی را ساده کرده است.
۲. شاکوهاچی
شاکوهاچی یک فلوت سنتی ژاپنی است که مفهوم وابی سابی را تداعی می‌کند. این فلوت ساختار ساده‌ای دارد. شاکوهاچی یک نی بامبوی سخت است که دو طرفش باز است. روی این بامبو ۵ سوراخ وجود دارد و بخش انتهایی‌اش از ریشه بامبو ساخته شده است. ممکن است این فلوت ساختار ساده‌ای داشته باشد، اما اثر هنری زیبایی است و برای نواختن قطعات موسیقی هونکیوکو استفاده می‌شود.
۳. ایکِبانا
ژاپنی‌ها در سرزمینی زندگی می‌کنند که در معرض انواع بلایای طبیعی مثل زلزله و سونامی است، بنابراین رابطه‌ای استثنایی با طبیعت دارند. پس اصلا عجیب نیست که ژاپنی‌ها به همان اندازه که از طبیعت می‌ترسند به آن احترام بگذارند. هنر گل‌آرایی ایکِبانا از همین‌جا نشئت می‌گیرد. در این سبک از گل‌آرایی، گل‌ها نامتقارن در کنار هم چیده می‌شوند.
۴. بُن‌سای
به درختان مینیاتوری معروف ژاپنی بُن‌سای می‌گویند که اغلب ساقه‌های به‌هم‌بافته‌شده دارند و تکه‌هایی از گیاهان خشکیده با تنه‌های توخالی کنارشان قرار می‌گیرند. هدف از پرورش این گیاهان تأکید بر گذر زمان و زیبایی‌های طبیعت است.
۵. باغ ذِن
در فرهنگ ژاپنی چیزی هیجان‌انگیزتر از باغ ذن وجود ندارد. در این باغ، عناصر زودگذر مثل خزه‌های سبزرنگ، درختچه‌های در حال رشد و گلبرگ‌های تازه با چیزهای تغییرناپذیر مثل شن و ماسه و سنگ‌های قدیمی ترکیب شده‌اند. باغ‌های ژاپنی و تکاملشان در طول تاریخ و فصول نمونه زیبایی از مفهوم وابی سابی هستند.
۶. کینتسوگی
این فن قدیمی ژاپنی برای تعمیر اجسام است. در این هنر زیبا، نواحی شکسته‌شده با رنگ لاکی مخلوط‌شده با پودر طلا ترمیم می‌شود. کینتسوگی یعنی به‌جای دورریختن سرامیک‌های شکسته یا آسیب‌دیده، آنها را به‌زیبایی تزئین و دوباره ازشان استفاده می‌کنند. هدف از این کار دیدن زیبایی‌های گذراست.
کینتسوگی در روان‌شناسی استعاره از انعطاف‌پذیری هم هست. ممکن است ضربه روحی بخورید و آسیب ببینید، اما باز هم زیباتر و قوی‌تر از قبل سرِپا خواهید شد.
۵ آموزه مهم وابی سابی
در دنیای امروزی که همه با مشکلاتی مثل استرس فراوان دست‌وپنجه نرم می‌کنیم، وابی سابی می‌تواند کمک‌کننده باشد. وابی سابی مفهومی است که ما را به جست‌وجوی همیشگی زیبایی در چرخه طبیعت دعوت می‌کند. این مفهوم به ما یادآوری می‌کند که همه‌چیز ناپایدار و ناقص و گذراست، از جمله خودمان و زندگی. در نتیجه باید همه‌چیز را همان‌طوری که هست بپذیریم، در لحظه زندگی کنیم و مراحل ساده و گذرای زندگی را درک کنیم.
از وابی سابی می‌توانیم درس‌های زیادی بگیریم که در ادامه، ۵ تا از آنها را مطرح کرده‌ایم.
۱. با پذیرش سختی‌ها به آزادی می‌رسید و رشد می‌کنید
اولین آموزه وابی سابی این است که تمرین شکرگزاری و پذیرش کنیم. البته این پذیرش به‌معنای تسلیم‌شدن در برابر مشکلات نیست، بلکه به‌معنای پذیرش وخامت مشکلات و تلاش جدی برای حل آنهاست.
زمانی که در برابر جریان ناقص زندگی تسلیم شوید، به آرامش و آزادی می‌رسید و در مسیر رشد قدم خواهید گذاشت.
۲. در زندگی همه‌چیز در نوسان است، پس برای تعالی تلاش کنید
فلسفه وابی سابی به ما می‌آموزد که همه‌چیز زندگی از جمله خود ما ناپایدار و ناتمام است و هیچ‌چیز به کمال نمی‌رسد. بنابراین باید تمام تلاشمان را بکنیم تا بهترینِ خودمان باشیم.
سعی کنید در روابط عاطفی خود بهترین شریک باشید یا در شغلتان بیشترین خلاقیت را به خرج بدهید. برای بهبود وضعیت خود تلاش کنید، اما انتظار نداشته باشید که به کمال مطلق برسید. قبول کنید که هیچ‌چیز کامل نیست و به همین علت هم کمال مطلق اصلا وجود ندارد.
۳. قدردان زیبایی‌ها باشید
کینتسوگی به ما یادآوری می‌کند که زیبایی در چیزهای شکسته هم وجود دارد. این هنر زیبا روایتگر صلابت، خِرد و انعطاف‌پذیریِ به‌دست‌آمده در گذر زمان است. چرا به‌جای اینکه از زخم‌ها و نواقص طلایی لذت ببریم، آنها را پنهان کنیم؟
در زندگی لحظات بسیاری هست که احساس می‌کنیم در هم شکسته‌ایم. اتفاقاتی رخ می‌دهند که زخم‌های عاطفی یا جسمانی‌شان برای همیشه باقی می‌مانند. نباید این زخم‌ها را پنهان یا فراموش کرد. باید اجازه بدهید این زخم‌ها با طلا ترسیم شوند.
شکست‌ها اتفاق می‌افتند که یاد بگیریم چگونه کارها را انجام ندهیم.
اشتباهات برای این هستند که اهمیت بخشش را بیاموزیم و چین‌وچروک‌های صورت برای این ایجاد شده‌اند تا خنده‌هایی را یادآوری کنند که باعث ایجادشان شده‌اند.
۴. سادگی و آهستگی تنها راه لذت‌بردن از زندگی است
با ساده و آهسته انجام‌دادن کارها می‌توانید از زندگی لذت ببرید. این‌طوری بیش از پیش با دنیای اطراف هماهنگ می‌شوید و در تاروپود جهان هستی غرق خواهید شد. با پذیرش فلسفه وابی سابی از چیزهای کوچکی مثل اینها لذت می‌برید:
- آبیاری گیاهان؛
- تماشای نور خورشید؛
- صدای ملایم باران؛
- کیک‌پختن؛
- کتاب‌خواندن زیر سایه درخت.
در واقع زمانی که سرعت‌تان را کم می‌کنید، زندگی ساده‌تر می‌شود و بر چیزهای مهم تمرکز خواهید کرد. اگر می‌خواهید از زندگی روزمره لذت ببرید و در چرخه یک‌نواختی نیفتید، این شیوه را امتحان کنید.
۵. در لحظه زندگی کنید
جامعه امروزی دنبال شادی و خوشبختی است. بیشتر مردم دنبال کارها و چیزهای بزرگ هستند و اغلب وقتی به آن می‌رسند، دچار پوچی می‌شوند. اعتقاد به وابی سابی موجب می‌شود که از این پوچی رها شویم. ریشه همه ناراحتی‌ها در این است که تمام فکرمان درگیر آینده‌های دور است و به زندگی در زمان حال توجه نمی‌کنیم.
به آنچه دارید و جایی که هستید راضی باشید و برای آنچه می‌خواهید تلاش کنید. مطمئن باشید که می‌توانید به هرچه می‌خواهید دست پیدا کنید.
سخن پایانی
وابی سابی مفهوم هنری و فلسفی زیبایی است که باید در زندگی روزمره تمرینش کنیم. این مفهوم عمیق ژاپنی به ما یادآوری می‌کند که زندگی گذرا و موقتی است، پس چرا از زیبایی‌هایش لذت نبریم؟
وابی سابی به شما اجازه می‌دهد خودتان باشید و برای رسیدن به اهدافتان تلاش کنید، اما برای رسیدن به کمال به خودتان صدمه نزنید. این مفهوم فلسفی نشان می‌دهد که می‌توانیم زیبایی را در غیرمحتمل‌ترین مکان‌ها پیدا کنیم و از آن لذت ببریم.
