هیپوناترمی یعنی میزان سدیم خون کمتر از حد طبیعی شود. معمولا زیادشدن آب بدن موجب رقیق‌شدن سدیم و هیپوناترمی می‌شود. گاهی میزان سدیم ازدست‌رفته آن‌قدر زیاد است که فرد مجبور می‌شود برنامه‌های درمانی کوتاه‌مدت یا بلندمدت را پی بگیرد. می‌دانید چه عوامل دیگری موجب هیپوناترمی می‌شوند؟ چگونه می‌توان این عارضه را تشخیص داد و درمانش کرد؟ و برای آشنایی بیشتر با این بیماری تا انتهای مقاله همراهمان باشید.
هیپوناترمی چیست؟
اگر آزمایش خون انجام داده باشید، کلمه سدیم (Sodium) یا ان.آ مثبت (Na+) را در نتیجه آزمایش می‌بینید. میزان پتاسیم و سدیم در آزمایش خون اهمیت زیادی دارد و برای حفظ سلامت شما باید نسبت این مواد به کل آب بدن مناسب باشد. میزان طبیعی سدیم خون ۱۳۵ تا ۱۴۵ میلی اکی‌والان در هر لیتر است و میزان کمتر از این مقدار هیپوناترمی نامیده می‌شود. بسیاری از مواقع مشکل اصلی میزان زیاد آبی است که سدیم را رقیق می‌کند. در نتیجه آب وارد سلول‌ها می‌شود و آنها را متورم می‌کند. این ورم مشکلات زیادی در سلول‌های مغزی ایجاد می‌کند که موجب تغییر وضعیت روانی و در موارد پیشرفته‌تر موجب تشنج و کما می‌شود.
انواع هیپوناترمی
- هیپوناترمی اوولمیک: زمانی است که مقدار سدیم بدن ثابت است، اما آب بدن افزایش می‌یابد.
- هیپوناترمی هایپرولمیک: زمانی است که افزایش کلی آب بدن بیشتر از افزایش سدیم بدن است.
- هیپوناترمی هیپوولمیک: در این حالت، کاهش کلی آب بدن بیشتر از کاهش کلی سدیم بدن است.
- هیپوناترمی رقیق‌کننده: این وضعیت که مسمومیت با آب هم نامیده می‌شود، به‌معنی نوشیدن زیاد آب فاقد مواد معدنی ضروری مثل کلسیم، پتاسیم و سدیم است.
چه افراد بیشتر در معرض هیپوناترمی هستند؟
هرکسی ممکن است دچار این عارضه شود، اما احتمال این بروز این عارضه در بعضی شرایط بیشتر است از جمله:
- نارسایی کلیه؛
- نارسایی احتقانی قلب؛
- بیماری‌های درگیرکننده ریه و کبد و کلیه؛
- شرایط ناشی از میزان هورمون‌ها و سیستم غدد درون‌ریز؛
- جراحی؛
- دیابت بی‌مزه؛
- سندروم کوشینگ؛
- پلی‌دیپسی اولیه؛
- استفاده از ادرارآورها؛
- زندگی محیط‌های گرم؛
- سن زیاد؛
- مصرف داروهای خاص مثل بعضی از داروهای ضدافسردگی.
علل هیپوناترمی
معمولا مشکل اصلی وجود آب زیاد در بدن است که سدیم را رقیق می‌کند، اما گاهی هم هیپوناترمی به‌سبب دفع زیاد سدیم اتفاق می‌افتد. آب زیاد بدن موجب کاهش مایعات درون خون می‌شود؛ نمونه بارزش افرادی هستند که مسافتی طولانی می‌دوند یا در روزهای خیلی گرم این کار را می‌کنند. این افراد مقدار زیادی آب و نمک را از طریق عرق از دست می‌دهند و آن را با میزان زیادی آب جایگزین می‌کنند. این کار ممکن است کشنده باشد، زیرا نمک بدن را به‌شدت کم می‌کند.
البته عوامل دیگری هم منجر به ازدست‌رفتن نمک بدن می‌شوند، از جمله:
- مصرف دیورتیک‌ها: دیورتیک‌ها می‌توانند موجب شوند که میزان زیادی نمک را از طریق ادرار از دست بدهید. بعضی افراد به دیورتیک‌ها «قرص آب» هم می‌گویند.
- نوشیدن الکل زیاد: نوشیدن مقدار زیادی مواد الکلی موجب افزایش دفع و ازدست‌دادن مایعات می‌شود.
- اسهال درمان‌نشده: این عارضه می‌تواند موجب کم‌آبی و هیپوناترمی شود.
- عدم تعادل هورمونی: بعضی هورمون‌ها بر میزان سدیم اثر می‌گذارند. مثلا سندروم هورمون آنتی‌دیورتیک نامناسب موجب افزایش آب بدن می‌شود. بیماری آدیسون می‌تواند بر هورمون‌هایی اثر بگذارد که سبب حفظ الکترولیت‌ها می‌شوند. کاهش هورمون تیروئید هم بر میزان سدیم بدن اثر می‌گذارد.
- مصرف داروهای خاص: این داروها شامل مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سرتونین برای درمان افسردگی یا کارمابازپین برای درمان صرع و شیدایی می‌شوند.
- اکستازی/مولی: این آمفتامین غیرمجاز سبب هیپوناترمی شدید می‌شود.
علائم هیپوناترمی
هیپوناترمی ممکن است سبب طیفی از علائم عصبی شود، از گیجی گرفته تا تشنج و کما. شدت علائم به میزان کاهش سدیم در خون و سرعت کاهش آن بستگی دارد. در بسیاری از موارد، میزان سدیم خون به‌تدریج کم می‌شود که فقط علائم خفیفی به همراه دارد، زیرا بدن فرصت لازم برای جبران آن را دارد. ولی در زمان کاهش سریع سدیم خون علائم جدی‌تر می‌شوند.
هیپوناترمی متوسط تا شدید چنین علائمی دارد:
- گرفتگی و ضعف عضلات؛
- حالت تهوع و استفراغ؛
- بی‌حالی و کاهش انرژی؛
- سردرد؛
- خستگی؛
- تحریک‌پذیری؛
- واکنش‌های بیش‌فعالی؛
- تغییر حالت روانی.
هیپوناترمی برای بسیاری از اندام‌ها، به‌خصوص مغز، خطرناک است.
عوارض هیپوناترمی
در اغلب موارد هیپوناترمی موجب خروج میزان زیادی آب از جریان خون و ورود آن به درون سلول‌ها می‌شود. در هیپوناترمی شدید این اتفاق سریع‌تر می‌افتد و موجب ورم بافت مغزی می‌شود که اگر درمان نشود، منجر به چنین عوارضی می‌شود:
- تغییر حالت روانی؛
- ورم سریع مغز؛
- پوکی و شکستگی استخوان؛
- آسیب مغزی؛
- تشنج؛
- کما؛
- مرگ.
تشخیص هیپوناترمی
اگر پزشک به کمبود سدیم در خون شک کند، غلظت سدیم و پتاسیم و کراتینین ادرار را بررسی می‌کند. همچنین با تجویز آزمایش خون، میزان کل آب بدن و میزان سدیم و گاهی هم میزان هورمون‌های تنظیم‌کننده بازجذب آب توسط کلیه را بررسی می‌کند. علاوه بر اینها، پزشک سابقه پزشکی شما را بررسی می‌کند و ضمن معاینه جسمی سؤالاتی می‌پرسد. با این کارها تشخیص علت کاهش سدیم و هیپوناترمی راحت‌تر می‌شود.
اگر سدیم خون کم و سدیم ادرار زیاد باشد، یعنی بدن میزان زیادی سدیم دفع می‌کند. مقدار کم سدیم خون و ادرار هم یعنی سدیم کافی دریافت نمی‌کنید یا آب زیادی در بدن شما وجود دارد.
ممکن است پزشک آزمایش‌های دیگری هم تجویز کند، از جمله:
- آزمایش عملکرد کبد؛
- عکس‌برداری اشعه ایکس یا سی‌تی اسکن از قفسه سینه؛
- سی‌تی اسکن سر.
درمان هیپوناترمی
شما و پزشک باید با همدیگر بهترین روش درمان کاهش سدیم خون را پیدا کنید. این درمان به علت زمینه‌ای و شدت علائم بستگی دارد. اگر علائم خفیف باشند، معمولا اقدامات ساده‌ای برای برطرف‌کردن مشکل انجام می‌شوند. ممکن است درمان کوتاه‌مدت یا بلندمدت باشد.
درمان کوتاه‌مدت هیپوناترمی
- کاهش مصرف آب؛
- تعدیل یا قطع مصرف بعضی داروها؛
- درمان علت زمینه‌ای.
درمان بلندمدت هیپوناترمی
- کاهش مصرف آب؛
- تنظیم یا قطع مصرف بعضی داروها یا اضافه‌کردن داروهای جدید؛
- اضافه‌کردن نمک به رژیم غذایی.
اگر هیپوناترمی متوسط تا شدید باشد، احتمالا برای ارزیابی‌های کامل بستری‌شدن در بیمارستان لازم باشد. افراد مبتلا به هیپوناترمی خیلی شدید احتمالا به جایگزینی درون‌وریدی سدیم نیاز دارند و باید مصرف آب را محدود کنند. ممکن است پزشک برای اصلاح میزان سدیم خون دارویی مثل تولواپتان یا کونیواپتان را تجویز کند. همچنین برای بهبود هیپوناترمی مشکلات زمینه‌ای از جمله نارسایی قلبی، نارسایی کلیه و سیروز کبدی را درمان کند.
پیشگیری از هیپوناترمی
اگر بیماری زمینه‌ای خاصی دارید، احتمال کاهش سدیم خونتان بیشتر است، اما با پیروی از برنامه‌های درمانی و کاهش مصرف آب به میزان پیشنهادی پزشک، می‌توانید احتمال هیپوناترمی را کمتر کنید. همچنین هرگونه علائم جدید را باید بلافاصله به پزشک اطلاع دهید و برای ارزیابی میزان سدیم خون آزمایش خون انجام دهید.
این چند نکته را برای پیشگیری از هیپوناترمی در نظر بگیرید:
- از مصرف الکل خودداری کنید.
- مقدار کافی (نه زیاد) آب بنوشید تا ادرار شما زرد کم‌رنگ یا شفاف باشد و احساس تشنگی نداشته باشید.
- اگر ورزشکارید، در زمان تأمین آب بدن مصرف الکترولیت‌ها را فراموش نکنید.
- به علائم هیپوناترمی آگاه باشید.
- رژیم غذایی خوب با محتوای پروتئینی زیاد داشته باشید.
تفاوت هیپوناترمی و هایپرناترمی
میزان سدیم خون در هیپوناترمی خیلی کم و در هایپرناترمی خیلی زیاد است. هایپرناترمی معمولا در شرایط بی‌آبی یا دیابت بی‌مزه ایجاد می‌شود و میزان سدیم خون به بیش از ۱۴۵ میلی اکی‌والان می‌رسد.
غذاهای سرشار از سدیم
شاید از خودتان بپرسید سدیم در چه غذاهایی است و بخواهید برای جبران کمبود سدیم در بدن از آنها استفاده کنید. بهتر است درباره مصرف این مواد غذایی با پزشک مشورت کنید و به یاد داشته باشید که افزایش سدیم خون می‌تواند موجب هایپرناترمی شود. بنابراین بهتر است از غذاهای مفید استفاده کنید.
- میگوی منجمدشده؛
- سوپ‌های آماده؛
- ژامبون؛
- پودینگ فوری (با اینکه طعم شوری نمی‌دهد، حاوی میزان زیادی نمک است)؛
- پنیر دلمه؛
- انواع سس؛
- پیتزا؛
- ساندویچ آماده؛
- آبگوشت؛
- سیب‌زمینی آماده؛
- سبزیجات کنسروی؛
- پنیر فراوری‌شده؛
- نان ذرت مکزیکی؛
- چوب‌شور؛
- خیارشور؛
- سوسیس و هات‌داگ؛
- انواع نان؛
- گوشت‌ها و غذاهای دریایی کنسروی؛
- بیسکویت؛
- ماکارونی؛
- غذاهای منجمد.
شما بگویید
شما چقدر با هیپوناترمی آشنایی دارید؟ تابه‌حال خودتان یا اطرافیانتان دچار این عارضه شده‌اید؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
منابع دیگر: healthline
